Karta Evropiane për Gjuhët Rajonale ose Minoritare

Karta Evropiane për Gjuhët Rajonale ose Minoritare (anglisht: European Charter for Regional or Minority Languages) është një traktat evropian (CETS 148) i miratuar në vitin 1992 nën kujdesin e Këshillit të Evropës me qëllim të mbrojtjes dhe promovimit të gjuhëve minoritare, historike dhe rajonale të pakicave në Evropë.^[1]

Përmbledhje

Përgatitja e këtij dokumenti u bë nga paraardhësi i Kongresit të Autoriteteve Lokale dhe Rajonale, i njohur si Konferenca e Përhershme e Autoriteteve Lokale dhe Rajonale të Evropës sepse përfshirja e qeverive lokale dhe rajonale, në këtë dokument, konsiderohet se ishte thelbësore. Karta aktuale është hartuar në Asamblenë Parlamentare bazuar në Rekomandimet e Kongresit. Ajo vlenë vetëm për gjuhët e përdorura tradicionalisht nga shtetasit e shteteve palë (duke përjashtuar kështu gjuhët e përdorura nga emigrantët e fundit nga shtetet e tjera, shihni gjuhët e emigrantëve), të cilat dukshëm ndryshojnë nga gjuha e shumicës ose gjuha zyrtare (duke përjashtuar kështu atë që shteti palë dëshiron të konsiderojë si dialekte të thjeshta lokale të gjuhës zyrtare ose të shumicës) dhe që, ose kanë një bazë territoriale (dhe për këtë arsye janë folur tradicionalisht nga popullsitë e rajoneve ose zonave brenda shtetit) ose përdoren nga pakicat gjuhësore brenda shtetit në tërësi (duke përfshirë kështu gjuhë të tilla si Jidish, Romane dhe Lemko, të cilat përdoren në një zonë të gjerë gjeografike).

Disa shtete, si p.sh. Ukraina dhe Suedia, e kanë lidhur statusin e gjuhës së pakicave me pakicat e njohura kombëtare, të cilat përcaktohen me kritere etnike, kulturore dhe / ose fetare, duke shmangur kështu nocionin e Kartës për pakicën gjuhësore. ^[2]

Sipas këtij dokumenti gjuha shqipe është një gjuhë e mbrojtur minoritare në Bosnje dhe Hercegovinë, Mal të Zi, Rumani, dhe Serbi.

Vendet

Vend anëtar i KE	Nënshkruar^[3]	Ratifikuar^[3]	Në fuqi. ^[3]
Shqipëria	-	-	—
Andorra	-	-	—
Armenia	11 maj 2001	25 janar 2002	1 maj 2002
Austria	5 nëntor 1992	28 qershor 2001	1 tetor 2001
Azerbajxhani	21 dhjetor 2001	-	—
Belgjika	-	-	—
Bosnja dhe Hercegovina	7 shtator 2005	21 shtator 2010	1 janar 2011
Bullgaria	-	-	—
Republika Çeke	9 nëntor 2000	15 nëntor 2006	1 mars 2007
Qipro	12 nëntor 1992	26 gusht 2002	1 dhjetor 2002
Kroacia	5 nëntor 1997	5 nëntor 1997	1 mars 1998
Danimarka	5 nëntor 1992	8 shtator 2000	1 janar 2001
Zvicra	8 tetor 1993	23 dhjetor 1997	1 prill 1998
Estonia	-	-	—
Finlanda	5 nëntor 1992	9 nëntor 1994	1 mars 1998
Franca	7 maj 1999	-	—
Gjeorgjia	-	-	—
Gjermania	5 nëntor 1992	16 shtator 1998	1 janar 1999
Greqia	-	-	—
Irlanda	-	-	—
Islanda	7 maj 1999	-	—
Italia	27 qershor 2000	-	—
Letonia	-	-	—
Lihtenshtajni	5 nëntor 1992	18 nëntor 1997	1 mars 1998
Lituania	-	-	—
Luksemburgu	5 nëntor 1992	22 qershor 2005	1 tetor 2005
Maqedonia e Veriut	25 korrik 1996	-	—
Malta	5 nëntor 1992	-	—
Britania e Madhe	2 mars 2000	27 mars 2001	1 korrik 2001
Monako	-	-	—
Mali i Zi	22 mars 2005	15 shkurt 2006	6 qershor 2006
Norvegjia	5 nëntor 1992	10 nëntor 1993	1 mars 1998
Holanda	5 nëntor 1992	2 maj 1996	1 mars 1998
Polonia	12 maj 2003	12 shkurt 2009	1 qershor 2009
Portugalia	-	-	—
Moldavia	11 gusht 2002	-	—
Rumania	17 gusht 1995	29 janar 2008	1 maj 2008
Rusia	10 maj 2001	-	—
San Marino	-	-	—
Serbia	22 mars 2005	15 shkurt 2006	1 qershor 2006
Sllovakia	22 shkurt 2001	5 shtator 2001	1 janar 2002
Sllovenia	3 gusht 1997	4 tetor 2000	1 janar 2001
Spanja	5 nëntor 1992	9 prill 2001	1 gusht 2001
Suedia	9 shkurt 2000	9 shkurt 2000	1 qershor 2000
Turqia	-	-	—
Ukraina	2 maj 1996	19 shtator 2005	1 janar 2006
Hungaria	5 nëntor 1992	26 prill 1995	1 mars 1998
Total	33/47	25/47

Gjuhët e mbrojtura sipas Kartës

Vendet që kanë ratifikuar Kartën dhe gjuhët për të cilat është bërë ratifikimi:

Armenia (rat: 25 janar 2002)

Gjuha asiriane
Gjuha greke
Gjuha ruse
Gjuhët kurde (Kurmanji - Ezdiki)

Austria (rat: 28 qershor 2001)

Bosnja dhe Hercegovina (rat: 21 shtator 2010)

Kroacia (rat: 5 nëntor 1997)

Qiproja (rat: 26 gusht 2002)

Gjuha armene
Cypriot Maronite Arabic

Republika Çeke (rat: 15 nëntor 2006)

Gjuha sllovake (p. II - III)
Gjuha polake (p. II - p. III Moravia-Silesia, Frydek-Místek dhe Karviná)
Gjuha gjermane (p. II)
Gjuha rome (p. II)

Danimarka (rat: 8 shtator 2000)

Gjuha gjermane (Jutland)

Finlanda (rat: 9 nëntor 1994)

Gjuha kareliane
Gjuha sami
Gjuha suedeze

Gjermania (rat: 16 shtator 1998)

Gjuha daneze (Shlesvig-Holshtajni)
Gjuha sorbiane e epërme (Saksonia)
Gjuha sorbiane e poshtme (Brandenburg)
North Frisian (Schleswig-Holstein)
Saterland Frisian (Saksonia e Ulët)
Gjuha rome
Gjermanishtja e ulët (p. III Bremen, Hamburg, Mecklenburg-Vorpommern, Saksonia e Ulët, Shlesvig-Holshtajni); (p. Brandenburg, Nordrhein-Westfalen dhe Saksonia Anhalt)
Low Rhenish (Northrhine-Westphalia)

Hungaria (rat: 26 prill 1995)

Lihtenshtajni (rat: 18 nëntor 1997)

-

Luksemburgu (rat: 22 qershor 2005)

- ^[4]

Mali i Zi (rat: 15 shkurt 2006)

Holanda (rat: 2 maj 1996)

West Frisian (Friesland, p. III)
Gjuha limburge (Limburg, p. II)
Low Saxon
Gjuha rome
Gjuha jidish

Norvegjia (rat: 10 nëntor 1993) ^[5]

Sami (p. II - III)
Kven (p. II )
Gjuha rome (p. II )
Scandoromani (p. II )

Polonia (rat: 12 shkurt 2009) ^[6]

Rumania (rat 24 tetor 2007)

P. II:

P. III:

Serbia (rat: 15 shkurt 2006)

Sllovakia (rat: 5 shtator 2001)

Sllovenia (rat: 4 tetor 2000)

Spanja (rat: 9 prill 2001)

Aragonese, luenga propia in Aragon
Astur-Leonese, në Asturias; Leon, Zamora, Cantabria dhe Extremadura (Asturias, Kastil-Leoni)
Gjuha baske (zyrtare në Basque Country dhe Navarre)
Gjuha katalane, në Ishujt Baleare dhe Katalonia; llengua pròpia në Aragon.
Valencian (dialekt i katalanonishtes, Komuniteti i Valencias)^[7]
Gjuha galiciane, Galicia; Asturias, Leon dhe Zamora

Suedia (rat: 9 shkurt 2000)

Zvicra (rat: 23 dhjetor 1997)

Gjuha italiane
Gjuha romançe (Co-official)

Ukraina (rat: 19 shtator 2005)

Armenët
Bellorusët
Bullgarët
Tatarët
Gagauzët
Grekët e sotëm
Gjermanët
Hungarezët
Hebrenjtë
Moldavët
Polakët
Rumunët
Rusët
Slovakët

Britania e Madhe (rat 27 mars 2001) Ishulli i Manit zgjerimi : 23 prill 2003 (declaration dated 22 April 2003)

Qeveria e Mbretërisë së Bashkuar më 23 prill 2003 deklaroi se vlefshmëria e Kartës duhet zgjeruar edhe përmbi Ishullin e Manit, sepse ky është territor për të cilin Qeveria e Mbretërisë së Bashkuar i udhëheq marrëdhëniet ndërkombëtare.^[8]^[9]^[10]

Kornishtja (Article 2, Part II only (Article 7))
Gjuha irlandeze(Articles 2 and 3, Part II (Article 7) and Part III (Articles 8-14, with reservations))
Gjuha skoceze (Articles 2 and 3, Part II only (Article 7))
Gjuha skoceze Ulster-Scots (Articles 2 and 3, Part II only (Article 7))
Scottish Gaelic (Articles 2 and 3, Part II (Article 7) and Part III (Articles 8-14, with reservations))(British Nationality Act 1981, Schedule 1, Article 1(1)(c)[1], and the Gaelic Language (Scotland) Act 2005 [2])
Gjuha e Uellsit (Articles 2 and 3, Part II (Article 7) and Part III (Articles 8-14, with reservations))(Welsh Language Act 1967 (repealed 21.12.1993) [3] and the Welsh Language Act 1993 [4])
Manx (Manx Gaelic) (Article 2, Part II only (Article 7))

Shih edhe

Referime

^ Rexhepagiq, Jashar (2008). Çështje fundamentale në pedagogjinë ndërkombëtare (Essential Issues in International Pedagogy). Prishtinë: Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës (Kosova Academy of Sciences and Arts). fq. 354-359. ISBN 9789951413657. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Hult, F.M. (2004). Planning for multilingualism and minority language rights in Sweden. Language Policy, 3(2), 181-201.
^ ^a ^b ^c Stampa:En icon "Chart of signatures and ratifications of Treaty 148". Council of Europe. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ "Report of the Committee of Experts on Luxembourg, December 2008" (PDF). Coe.int. Marrë më 2014-01-30. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ "European charter for regional or minority languages". Regjeringen.no. Marrë më 2015-03-01. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ "List of declarations made with respect to treaty No. 148". Conventions.coe.int. Arkivuar nga origjinali më 22 maj 2012. Marrë më 1 shkurt 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ "Aplicación de la Carta en España, Segundo ciclo de supervisión. Estrasburgo, 11 de diciembre de 2008. A.1.3.28 pag 7 ; A.2.2.5" (PDF). Coe.int. fq. 107. Marrë më 2015-03-01. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ "Full list". Treaty Office. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ "Full list". Treaty Office. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ "Languages covered by the European Charter for Regional or Minority Languages" (PDF). Coe.int. Marrë më 21 tetor 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

Lidhje të jashtme

Karta Evropiane e Gjuhëve Krahinore ose Minoritare [undefined] Error: {{Lang-xx}}: no text (help) (përkthim jozyrtar)
Karta Evropiane e Gjuhëve Rajonale ose Minoritare [undefined] Error: {{Lang-xx}}: no text (help) UNMIK (United Nations Mission in Kosovo)
Karta Evropiane e Gjuhëve Krahinore ose të Pakicave (Raport shpjegues) [undefined] Error: {{Lang-xx}}: no text (help)
European Charter for Regional or Minority Languages text Gabim i përfshirjes: {{En}} është vetëm për emërhapësirën e Skeda. Përdorni më mirë {{lang-en}} ose {{in lang|en}}.
More information on the treaty Gabim i përfshirjes: {{En}} është vetëm për emërhapësirën e Skeda. Përdorni më mirë {{lang-en}} ose {{in lang|en}}.
Charter website Gabim i përfshirjes: {{En}} është vetëm për emërhapësirën e Skeda. Përdorni më mirë {{lang-en}} ose {{in lang|en}}.
Explanatory Report on the Charter Gabim i përfshirjes: {{En}} është vetëm për emërhapësirën e Skeda. Përdorni më mirë {{lang-en}} ose {{in lang|en}}.
Application of the European Charter for Regional or Minority Languages,Doc. 12881 Gabim i përfshirjes: {{En}} është vetëm për emërhapësirën e Skeda. Përdorni më mirë {{lang-en}} ose {{in lang|en}}.

[1] Rexhepagiq, Jashar (2008). Çështje fundamentale në pedagogjinë ndërkombëtare (Essential Issues in International Pedagogy). Prishtinë: Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës (Kosova Academy of Sciences and Arts). fq. 354-359. ISBN 9789951413657. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[2] Hult, F.M. (2004). Planning for multilingualism and minority language rights in Sweden. Language Policy, 3(2), 181-201.

[coe-3] Stampa:En icon "Chart of signatures and ratifications of Treaty 148". Council of Europe. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[4] "Report of the Committee of Experts on Luxembourg, December 2008" (PDF). Coe.int. Marrë më 2014-01-30. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[NO-5] "European charter for regional or minority languages". Regjeringen.no. Marrë më 2015-03-01. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[6] "List of declarations made with respect to treaty No. 148". Conventions.coe.int. Arkivuar nga origjinali më 22 maj 2012. Marrë më 1 shkurt 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[Valenciano-7] "Aplicación de la Carta en España, Segundo ciclo de supervisión. Estrasburgo, 11 de diciembre de 2008. A.1.3.28 pag 7 ; A.2.2.5" (PDF). Coe.int. fq. 107. Marrë më 2015-03-01. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[8] "Full list". Treaty Office. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[9] "Full list". Treaty Office. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[10] "Languages covered by the European Charter for Regional or Minority Languages" (PDF). Coe.int. Marrë më 21 tetor 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]