Khoisan

Khoisan
	Burrë san i Namibisë
Popullsia e përgjithshme
	~ 400,000 (rr. 2010)
Rajone me popullsi të konsiderueshme
	Namibia, Botsvana, Afrika e Jugut
Gjuhët
	Afrikaans, Gjuhët Khoe-Kwadi, Gjuhët Kx'a, Gjuhtë Tuu
Fetë
	Më së shumti të krishterë dhe Feja Tradicionale Afrikane (Feja sane)
Grupe etnike të lidhura
	Tsvana, Xhosa, Të ngjyrosurit, Griqua

Khoisan ose Khoe-Sān (pronounced [kxʰoesaːn]), është një term i përgjithshëm për popujt indigjenë të Afrikës Jugore që tradicionalisht flasin gjuhë jo-bantu, duke kombinuar popujt Khoekhoen dhe Sān. Popullatat khoisane tradicionalisht flasin gjuhët me klike dhe konsiderohen të jenë komunitetet historike në të gjithë Afrikën Jugore, duke mbetur mbizotëruese deri në kolonizimin evropian në zona klimatikisht të pafavorshme për bujqësinë Bantu (me bazë melekuqen), si rajoni i Kepit, deri në Namibi, ku popullatat Khoekhoe, Nama dhe Damara, janë grupe të përhapura, dhe Botsvana. Përzierja e konsiderueshme me grupet që flasin bantu dëshmohet nga përhapja e fonemave klike në shumë gjuhë Bantu, veçanërisht të Afrikës Jugore Xhosa.

Shumë njerëz Khoesan janë pasardhës të një shpërndarjeje shumë të hershme të njerëzve anatomikisht modernë në Afrikën Jugore para 150,000 vite më parë. (Megjithatë, shih më poshtë për punën e fundit që mbështet një hipotezë shumë-rajonale që sugjeron se Khoisan mund të jetë një popullsi burimore për njerëzit anatomikisht modernë.) ^[3] Gjuhët e tyre tregojnë një ngjashmëri tipologjike të paqartë, e kufizuar kryesisht në përhapjen e bashkëtingëlloreve klike . Ato nuk rrjedhin në mënyrë të verifikueshme nga një proto-gjuhë e zakonshme, por sot janë ndarë në të paktën tre familje gjuhësore të veçanta dhe të palidhura ( Khoe-Kwadi, Tuu dhe Kxʼa ). Është sugjeruar se Khoekhoe mund të përfaqësojë ardhjet e Epokës së Gurit të Vonë në Afrikën Jugore, ndoshta të zhvendosur nga zgjerimi Bantu duke arritur në zonën afërsisht midis 1500 dhe 2000 vite më parë. ^[4]

San janë menduar gjerësisht si foragjerë në shkretëtirën Kalahari dhe rajonet e Botsvanës, Namibisë, Angolës, Zambisë, Zimbabvesë, Lesotos dhe Afrikës së Jugut Veriore. Fjala sān vjen nga gjuha Khoekhoe dhe u referohet foragjerëve ("ata që marrin gjërat nga toka") të cilët nuk zotërojnë bagëti. Si i tillë, ai përdorej në lidhje me të gjitha popullsitë e gjuetarëve-mbledhësve që ranë në kontakt me komunitetet që flisnin Khoekhoe, dhe i referohej kryesisht stilit të jetesës, i ndryshëm nga ai blegtoral ose bujqësor, dhe jo ndonjë etnie të veçantë. Ndërsa ka kozmologji dhe gjuhë që lidhen me këtë mënyrë jetese, termi është një përcaktues ekonomik dhe jo kulturor ose etnik.

^ Numri i tyre total vlerësohet në rreth 300,000 Khoikhoi dhe 90,000 San: 200k njerëz Nama (2010): Brenzinger, Matthias (2011) "The twelve modern Khoisan languages." In Witzlack-Makarevich & Ernszt (eds.), Khoisan languages and linguistics: proceedings of the 3rd International Symposium, Riezlern / Kleinwalsertal (Research in Khoisan Studies 29). 100k njerëz Damara (1996): James Stuart Olson, « Damara » in The Peoples of Africa: An Ethnohistorical Dictionary, Greenwood Publishing Group, 1996, p. 137. 50-60k San people in Botswana (2010): Anaya, James (2 qershor 2010). Addendum – The situation of indigenous peoples in Botswana (PDF) (Reportazh). United Nations Human Rights Council. A/HRC/15/37/Add.2. {{cite report}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!).
^ Parkinson, Christian (2016-06-14). "The first South Africans fight for their rights". BBC News. Most [Khoisan people] now speak Afrikaans as their first language. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Ragsdale, Aaron P.; Weaver, Timothy D.; Atkinson, Elizabeth G.; Hoal, Eileen G.; Möller, Marlo; Henn, Brenna M.; Gravel, Simon (2023). "A weakly structured stem for human origins in Africa". Nature. 617 (7962): 755–763. Bibcode:2023Natur.617..755R. doi:10.1038/s41586-023-06055-y. PMC 10208968. PMID 37198480. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Barnard, Alan (1992). Hunters and Herders of Southern Africa: A comparative ethnography of the Khoisan peoples. New York, NY; Cambridge, UK: Cambridge University Press. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[1] Numri i tyre total vlerësohet në rreth 300,000 Khoikhoi dhe 90,000 San: 200k njerëz Nama (2010): Brenzinger, Matthias (2011) "The twelve modern Khoisan languages." In Witzlack-Makarevich & Ernszt (eds.), Khoisan languages and linguistics: proceedings of the 3rd International Symposium, Riezlern / Kleinwalsertal (Research in Khoisan Studies 29). 100k njerëz Damara (1996): James Stuart Olson, « Damara » in The Peoples of Africa: An Ethnohistorical Dictionary, Greenwood Publishing Group, 1996, p. 137. 50-60k San people in Botswana (2010): Anaya, James (2 qershor 2010). Addendum – The situation of indigenous peoples in Botswana (PDF) (Reportazh). United Nations Human Rights Council. A/HRC/15/37/Add.2. {{cite report}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!).

[2] Parkinson, Christian (2016-06-14). "The first South Africans fight for their rights". BBC News. Most [Khoisan people] now speak Afrikaans as their first language. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[A_weakly_structured_stem_for_human-3] Ragsdale, Aaron P.; Weaver, Timothy D.; Atkinson, Elizabeth G.; Hoal, Eileen G.; Möller, Marlo; Henn, Brenna M.; Gravel, Simon (2023). "A weakly structured stem for human origins in Africa". Nature. 617 (7962): 755–763. Bibcode:2023Natur.617..755R. doi:10.1038/s41586-023-06055-y. PMC 10208968. PMID 37198480. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[4] Barnard, Alan (1992). Hunters and Herders of Southern Africa: A comparative ethnography of the Khoisan peoples. New York, NY; Cambridge, UK: Cambridge University Press. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[1]

[2]

[3]

[4]