Kiri (fisi)
Kiri është një fis historik shqiptar dhe rajon etnografik i vendosur në anën lindore të lumit Kir të sipërm në rajonin më të gjerë të Pultit, në Shqipërinë veriore.
Etimologjia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Kiri e ka marrë emrin nga lumi Kir i cili rrjedh nëpër rajonin e Pultit në Shqipërinë veriore. Vetë lumi është regjistruar për herë të parë në Ab urbe condita të Livit (shkruar midis viteve 27 dhe 9 p.e.s.) në formën Clausula . Më vonë është regjistruar në shekullin e 5-të Tabula Peutingeriana si Cleusis. Emri shfaqet në burimet e mëvonshme nga Mesjeta dhe në epokën moderne në format e Clyre, Chiri dhe Kiri . [1]
Gjeografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Tokat e Kirit shtrihen kryesisht në brigjet lindore të Kirit të sipërm dhe përfshijnë një sërë vendbanimesh dhe mëhallësh : Kir, Nonaj, Kasnec, Lekgjonaj, Telash, Aliaj, Palucaj, Shkuq, Gjeshgoraj, Marknonaj, Palnonaj, Petal dhe Prangull . [2]
Origjina
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Pavarësisht formimit të një njësie të vetme ushtarako-administrative ( bajrak ) në periudhën osmane, Kirët nuk janë një fis i të njëjtës prejardhje patrilineale. [3] Sipas traditave gojore, vëllazëritë aktuale të Kirit mbërritën gjatë shekujve 16 dhe 18. Një numër i vëllazërive e kanë origjinën tek katër vëllezërit Ndue, Tel, Byk dhe Ali Bezhani . Tradita thotë se ata kishin ardhur nga Peja në Kosovën perëndimore dhe fillimisht përbënin vetëm një familje të vetme në Telash. [4] Sipas Giuseppe Valentinit, vëllazëritë me origjinë nga Peja quhen Petali . [5] Nga ana tjetër, një pjesë tjetër e Kirit pretendojnë se kanë ardhur nga Ndrekalorët e Kuçit në Malin e Zi lindor gjatë shekullit të 16-të dhe ishin vendosur fillimisht në një zonë që tani quhet Stinjok . [6] Ata janë Nonaj . [7] Sipas Franz Nopsca, Kiri që zbriti nga Kuçi mund të gjurmonte prejardhjen e tyre në 12 breza në 1907 (nga babai te djali): Nrekal Kuçi > Petal Nrekali > Vuz Petali > Gjin Vuzi > Pep Gjini > Nre Pepa > Palush Nreu > Nik Palushi > Pal Nika > Lul Pali > Pal Lula > Mihil Pali . Vëllazëri të tjera pa lidhje janë Kodra dhe Selimi . [3]
Historia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Në defterin osman të vitit 1485 për sanxhakun e Shkodrës vendbanimi Klir shënohet në nahijen e Petrishpan-ilit me gjithsej 20 familje që prodhonin 1100 dukate në vit. Antroponimet e regjistruara në regjistër janë me shumicë dërrmuese shqiptare dhe tregojnë se fshati nuk banohej nga një fis i vetëm. Degët e fisit Bukumiri ( Milashi i biri i Bukmirit, Gjoni i biri i Bukmirit, Andrija i biri i Bukmirit ) dhe Prekali ( Dimeniko i biri i Prekalit, Gjorgji i biri i Prekalit ) u vendosën në Kiri, ndërsa me Andrija dëshmohen edhe anëtarë të mundshëm të Kuçit. dhe Pali bijtë e Kuçës . [8]
Kiri (Chiri ) shfaqet në një raport të vitit 1671 të shkruar nga Stefano Gaspari si një vendbanim me 43 shtëpi dhe 300 banorë. Fshati kishte një kishë kushtuar Shën Venerandës . Duket se në vitin 1671 Kiri kishte filluar të zgjerohej pasi fshati Kasnec ( Casnessi ) gjithashtu regjistrohet me 9 shtëpi dhe 50 banorë. Banorët e Kasnecit nuk kishin kishë dhe morën pjesë në meshën në kishën e Shën Venerandës në Kiri. [9]
Në vitin 1881 Kiri kishte 75 shtëpi dhe 550 banorë dhe nga viti 1892 bajraktari ishte vendosur në Kasnec. [7]
Shih edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Elsie, Robert (2015). The Tribes of Albania : History, Society and Culture. London: Bloomsbury Publishing. fq. 105. ISBN 9780857725868.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Kroj, Prelë. "NJE DITE DO TE VLERESOHEN RESURSET E FSHATIT KIR". www.shoqatadukagjini.com. Marrë më 13 maj 2022.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b Elsie 2015.
- ^ Kroj, Prelë. "NJE DITE DO TE VLERESOHEN RESURSET E FSHATIT KIR". www.shoqatadukagjini.com. Marrë më 13 maj 2022.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Valentini, Giuseppe (1956). Il Diritto delle Comunità - Nella Tradizione Giuridica Albanese. Florence: Vallecchi Editore. fq. 286.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Kroj, Prelë. "NJE DITE DO TE VLERESOHEN RESURSET E FSHATIT KIR". www.shoqatadukagjini.com. Marrë më 13 maj 2022.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b Valentini 1956.
- ^ Pulaha, Selami (1974). Defter i Sanxhakut të Shkodrës 1485. Academy of Sciences of Albania. fq. 32, 151.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "1671: Stefano Gaspari: Travels in the Dioceses of Northern Albania". www.albanianhistory.net. Marrë më 13 maj 2022.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)