Kostandinopoja

Kostandinopoja (greq. Κωνσταντινούπολις Konstantinupolis - "Qyteti i Kostadinit, turq. Kostantiniye, osman. قسطنطينيه Kostantînīyye) ishte kryeqyteti i Perandorisë Romake/Bizantine (330–1204 dhe 1261–1453), Perandorisë Latine (1204–1261) dhe Perandorisë Osmane (1453–1922). I riemërtuar zyrtarisht si İstanbul (shqip Stambolli) në vitin 1930 në të cilin Qemal Ataturk kreu reforma kombëtare turke. Qyteti është sot qyteti më i madh dhe qendra financiare e Republikës së Turqisë (1923-tani).

Në lashtësinë e vonë dhe në Mesjetë Kostandinopoja pati rëndësi shumë të madhe. Ai ishte qyteti më i madh dhe më i pasur i Evropës. Në mesjetë ai quhej edhe "Mbretëresha e qyteteve". Kostandinopoja ishte "Roma e Re (Nova Roma emër që mori nga krijuesi i tij Perandori romak Kostandini I, i cili konsiderohet ilir nga Dardania), me 11 maj të vitit 330) kryeqyteti i Perandorisë Bizantine, pas pushtimit osman në vitin 1453 u bë kryeqyteti i Perandorisë Osmane. Si qendra e dy perandorive botërore, në vendin ndarës mes dy kontinenteve, Kostandinopoja zotëron një rëndësi të jashtëzakonshme historike dhe artistike. Si lloji i parë i një qyteti perandorak, Kostandinopoja ka qenë më gjatë se Roma (qindvjeçari 3 p.e.s - qindvjeçarin e 5) metropol që nga qindvjeçari i 4 deri në të 18-in. Ata kishin kultura të ndryshme ato ishin të ngjajshme me ato të romakve por kulturat e tyre morrën fund me pushtimin e osmaneve. Ata kishin politika te ndryshme te cilat te gjitha drejtat i kishte mbreti. Ata kishin mur shum të fort me i forti në kohen e mesjetes ato ishin shum të larta dhe kishin hapsir në mes 3 metra qe edhe nese hynte dikush ngecej në mes dy mureve të larta kjo beri qe muret të jen të forta.

Historia

Në vitin 324, qyteti i lashtë i Bizantit u riemërua "Roma e Re" dhe u shpall kryeqyteti i ri i Perandorisë Romake nga perandori Kostandini i Madh, pas të cilit u riemërua dhe iu kushtua më 11 maj 330. Nga mesi i shekullit të 5-të deri në fillim të shekullit të 13-të, Kostandinopoja ishte qyteti më i madh dhe më i pasur në Evropë. Qyteti u bë i famshëm për kryeveprat e tij arkitekturore, të tilla si Ajasofja, katedralja e Kishës Ortodokse Lindore, e cila shërbeu si selia e Patrikanës Ekumenike, Pallati i shenjtë Perandorak ku jetonin perandorët, Kulla e Gallatës, Hipodromi, Porta e Artë e Mureve Tokësore dhe pallate të pasura aristokratike. Universiteti i Kostandinopojës u themelua në shekullin e pestë dhe përmbante thesare artistike dhe letrare përpara se të pushtohej në vitet 1204 dhe 1453, duke përfshirë librarinë e tij të madhe perandorake e cila përmbante mbetjet e Librarisë së Aleksandrisë dhe kishte 100,000 vëllime. Qyteti ishte shtëpia e Patrikut Ekumenik të Kostandinopojës dhe kujdestarit të relikteve më të shenjta të të ashtuquajturit Krishterimi si Kurora me gjemba dhe Kryqi i Vërtetë.

Qyteti u ndërtua qëllimisht për të rivalizuar Romën dhe pretendohej se disa lartësi brenda mureve të tij përputheshin me 'shtatë kodrat' e Romës. Mbrojtjet e padepërtueshme mbyllën pallate, kupola dhe kulla madhështore, rezultat i begatisë që Kostandinopoja arriti si portë midis dy kontinenteve (Evropës dhe Azisë) dhe dy deteve (Mesdheut dhe Detit të Zi). Edhe pse e rrethuar në shumë raste nga ushtri të ndryshme, mbrojtja e Kostandinopojës rezultoi e padepërtueshme për gati nëntëqind vjet.

Në 1204, megjithatë, ushtritë e Kryqëzatës së Katërt morën dhe shkatërruan qytetin dhe, për disa dekada, banorët e tij banuan nën pushtimin latin në një qytet në rënie dhe të shpopulluar. Në vitin 1261, perandori bizantin Michael VIII Palaiologos çliroi qytetin dhe pas restaurimit nën dinastinë Palaiologos, gëzoi një rimëkëmbje të pjesshme. Me ardhjen e Perandorisë Osmane më 1299, Perandoria Bizantine filloi të humbasë territore dhe qyteti filloi të humbasë popullsinë. Nga fillimi i shekullit të 15-të, Perandoria Bizantine u reduktua vetëm në Kostandinopojë dhe rrethinat e saj, së bashku me Morenë në Greqi, duke e bërë atë një enklavë brenda Perandorisë Osmane; pas një rrethimi 53-ditor, qyteti përfundimisht ra në duart e osmanëve, të udhëhequr nga Sulltan Mehmeti II, më 29 maj 1453, ku më pas ai zëvendësoi Edrenenë (Adrianopojë) si kryeqytetin e ri të Perandorisë Osmane.

Kultura

Kostandinopoja ishte qendra urbane më e madhe dhe më e pasur në Detin Mesdhe Lindor gjatë Perandorisë së vonë Romake Lindore, kryesisht si rezultat i pozicionit të saj strategjik që komandonte rrugët tregtare midis Detit Egje dhe Detit të Zi. Ai do të mbetej kryeqyteti i perandorisë lindore, greqishtfolëse për më shumë se një mijë vjet. Në kulmin e tij, përafërsisht që korrespondon me Mesjetën, ishte qyteti më i pasur dhe më i madh evropian, që ushtronte një tërheqje të fuqishme kulturore dhe dominonte jetën ekonomike në Mesdhe. Vizitorët dhe tregtarët u goditën veçanërisht nga manastiret dhe kishat e bukura të qytetit, në veçanti Ajasofjën, ose Kisha e Urtësisë së Shenjtë. Sipas udhëtarit rus të shekullit të 14-të, Stefanit të Novgorodit: "Sa për Ajasofjën, mendja njerëzore as nuk mund ta tregojë dhe as ta përshkruajë".

Ishte veçanërisht e rëndësishme për ruajtjen në libraritë e tij të dorëshkrimeve të autorëve grekë dhe latinë gjatë një periudhe kur paqëndrueshmëria dhe çrregullimi shkaktuan shkatërrimin e tyre masiv në Evropën Perëndimore dhe Afrikën veriore: në rënien e qytetit, mijëra prej tyre u sollën nga refugjatët në Itali dhe luajti një rol kyç në stimulimin e Rilindjes dhe kalimin në botën moderne. Ndikimi kumulativ i qytetit në perëndim, gjatë shumë shekujve të ekzistencës së tij, është i pallogaritshëm. Për sa i përket teknologjisë, artit dhe kulturës, si dhe përmasat e mëdha, Kostandinopoja ishte pa paralele askund.

Feja

Themelimi i Kostandinit i dha prestigj peshkopit të Kostandinopojës, i cili përfundimisht u bë i njohur si Patriarku Ekumenik, dhe e bëri atë një qendër kryesore të krishterimit krahas Romës. Kjo kontribuoi në dallimet kulturore dhe teologjike midis krishterimit lindor dhe perëndimor që përfundimisht çoi në Skizmën e Madhe që ndau katolicizmin perëndimor nga ortodoksia lindore nga viti 1054 e tutje. Kostandinopoja ka gjithashtu një rëndësi të madhe fetare për Islamin, pasi pushtimi i Kostandinopojës është një nga shenjat e fundit të kohës në Islam.

Edukimi

Në vitin 1909, në Kostandinopojë kishte 626 shkolla fillore dhe 12 shkolla të mesme. Nga shkollat fillore 561 ishin të klasës së ulët dhe 65 të klasës së lartë; nga këto të fundit, 34 ishin publike dhe 31 private. Kishte një kolegj të mesëm dhe njëmbëdhjetë shkolla të mesme përgatitore.

Shiko edhe këtë