Kryengritja në Mal të Zi (1941)
Kryengritja në Mal të Zi e njohur zakonisht si Kryengritja e 13 korrikut ishte një kryengritje kundër forcave pushtuese italiane në Mal të Zi e inicuar nga Partia Komuniste e Jugosllavisë më 13 korrik 1941. Kryengritja u shtyp brenda gjashtë javësh, por vazhdoi me një intensitet shumë më të ulët deri në Betejën e Plevles më 1 dhjetor 1941. Kryengritësit udhëhiqeshin nga një kombinim i komunistëve dhe ish oficerëve të Ushtrisë Mbretërore Jugosllave nga Mali i Zi. Disa nga oficerët ishin liruar së fundi nga kampet e të burgosurve të luftës pas kapjes së tyre gjatë pushtimit të Jugosllavisë. Komunistët drejtuan organizatën dhe siguruan komisarë politikë, ndërsa forcat ushtarake kryengritëse drejtoheshin nga ish oficerë. I gjithë kombi hodhi poshtë pozicionin e privilegjuar të ofruar nga pushtuesit e tij, hodhi poshtë kapitullimin për të luftuar për Jugosllavinë, së bashku me "Rusinë" (kryengritësit nacionalistë e perceptuan Bashkimin Sovjetik si Rusi në fillim të kryengritjes).[1]
Përmbledhje
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Brenda tre javësh nga fillimi i kryengritjes, kryengritësit arritën të pushtonin pothuajse të gjithë territorin e Malit të Zi. [2] [3] Trupat italiane u detyruan të tërhiqen në bastionet e tyre në Plevla, Nikshiq, Cetinje dhe Podgoricë. Komandantët kryesorë të kryengritësve ishin ish oficerët kolonel Bajo Stanishiq dhe major Gjorgjije Lashiq, me kapiten Pavle Gjurishiq që u shfaq si një nga udhëheqësit kryesorë pasi u dallua gjatë sulmit të suksesshëm që ai drejtoi në Beranë përkrah forcave komuniste.
Kundërofensiva nga më shumë se 70,000 trupa italiane, e komanduar nga gjenerali Alessandro Pirzio Biroli, u ndihmua nga milicia myslimane e Sanxhakut nën Osman Rastoderin dhe forcat e parregullta shqiptare (Vulnetari nën fashistin Prek Cali dhe njësi ushtarake Skanderbeg) nga zonat kufitare midis Malit të Zi dhe Shqipërisë, dhe e shtypi kryengritjen brenda gjashtë javësh. Ish oficerët dhe komunistët e Ushtrisë Mbretërore Jugosllave ishin në mosmarrëveshje mbi strategjinë e kryengritësve. Nacionalistët donin të mbronin fshatrat malore nëse sulmoheshin. Komunistët nuk u pajtuan dhe organizuan një luftë frontale kundër forcave italiane në të cilën forcat rebele u mundën. Ndërmjet kryengritësve ndodhi një përçarje për shkak të disfatave të tyre që u shkaktuan nga italianët dhe për shkak se disa nga kryengritësit e kuptuan se kryengritja drejtohej nga komunistët. Josip Broz Tito e shkarkoi Millovan Gjillasin nga komanda e forcave partizane në Mal të Zi për shkak të gabimeve të tij gjatë kryengritjes, veçanërisht sepse Gjilas zgjodhi një luftë frontale në vend të taktikave guerile kundër forcave italiane dhe për shkak të " Gabimeve të majta". Pas disfatës së madhe të 1 dhjetorit 1941 gjatë sulmit të pasuksesshëm të forcave komuniste në garnizonin italian në Plevla, shumë ushtarë dezertuan nga forcat partizane dhe u bashkuan me çetnikët antikomunistë. Pas kësaj disfate, komunistët terrorizuan njerëzit që i perceptonin si armiq të tyre, gjë që antagoniste shumë në Mal të Zi.
Humbja e forcave komuniste gjatë Betejës së Plevlës, e kombinuar me politikën e terrorit që ata ndoqën, ishin arsyet kryesore për zgjerimin e konfliktit midis kryengritësve komunistë dhe nacionalistë në Mal të Zi pas kryengritjes. Në gjysmën e dytë të dhjetorit 1941, oficerët ushtarakë nacionalistë Gjurishiq dhe Lashiq filluan një mobilizim të njësive të armatosura të ndara nga partizanët.
Në fillim të marsit 1942, Gjurishiq rregulloi një nga marrëveshjet e para të bashkëpunimit midis italianëve dhe çetnikëve. Kjo marrëveshje ishte midis Gjurishiqit dhe Pirzio-Birolit dhe lidhej me zonën e operacioneve të Divizionit të 19-të të Këmbësorisë <i id="mwTA">Venezia</i> . Në maj 1942, Gjurishiq sulmoi dhe mundi çetën e fundit të rëndësishme partizane në Mal të Zi. Bazuar në marrëveshjet e nënshkruara nga italianët me Gjurishiqin dhe udhëheqësit e tjerë çetnikë, pushtimi italian në Mal të Zi më pas u reduktua në qytete, ndërsa çetnikët mbetën nën kontrollin e pjesës tjetër të territorit të Malit të Zi. Në tremujorin e dytë të vitit 1942, një ofensivë e përbashkët italo-çetnike rezultoi në tërheqjen e forcave partizane të mbetura nga Mali i Zi.
Shih edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Literatura
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Brajović, Petar (1963). Rapports au 3e Congrès international sur l'histoire de la résistance européenne à Karlovy Vary, les 2–4 septembre 1963. Institut pour l'étude du mouvement ouvrier.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Burgwyn, H. James (2005). Empire On The Adriatic: Mussolini's Conquest Of Yugoslavia 1941–1943. Enigma Books. ISBN 978-1-929631-35-3.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Caccamo, Francesco; Monzali, Luciano (2008). L'occupazione italiana della Iugoslavia, 1941–1943 (në italisht). Florence, Italy: Le Lettere. ISBN 978-88-6087-113-8.
- Cox, John K. (2002). The History of Serbia. Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-313-31290-8.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Dedijer, Vladimir (1990). From April 6, 1941, to November 27, 1942. University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-10091-0.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Đilas, Milovan (1980). Wartime. Përkthyer nga Michael B. Petrovich. New York: Houghton Mifflin Harcourt. ISBN 978-0-15-694712-1.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Irvine, Jill A. (1993). The Croat Question: Partisan Politics in the Formation of the Yugoslav Socialist State. Westview Press. ISBN 978-0-8133-8542-6.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Karchmar, Lucien (1987). Draža Mihailović and the Rise of the Četnik Movement, 1941–1945. New York: Garland Publishing. ISBN 978-0-8240-8027-3.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Lampe, John R. (2000). Yugoslavia as History: Twice There Was a Country. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-77401-7.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Milazzo, Matteo J. (1975). The Chetnik Movement & the Yugoslav Resistance. Baltimore, Maryland: Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-1589-8.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Milovanović, Nikola B. (1984). Kontrarevolucionarni pokret Draže Mihailovića. Izdavačka radna organizacija "Rad".
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Morrison, Kenneth (2009). Montenegro: a modern history. I.B. Tauris. ISBN 978-1-84511-710-8.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Pajović, Radoje (1987). Pavle Đurišić (në serbo-kroatisht). Zagreb, Yugoslavia: Centar za informacije i publicitet. ISBN 978-86-7125-006-1.
- Pavlowitch, Stevan K. (2002). Serbia: The History behind the Name. London: Hurst & Company. ISBN 9781850654773.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Pavlowitch, Stevan K. (2007). Hitler's New Disorder: The Second World War in Yugoslavia. New York: Columbia University Press. ISBN 978-1-85065-895-5.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Petacco, Arrigo (2003). Egzodus: zanijekana tragedija Talijana Istre, Dalmacije i Julijske Krajine (në serbo-kroatisht). Durieux. ISBN 978-953-188-171-5.
- Petranović, Branko (1992). Srbija u drugom svetskom ratu: 1939–1945. Vojnoizdavaćki i Novinski Centar.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Ramet, Sabrina P. (2006). The Three Yugoslavias: State-Building and Legitimation, 1918–2005. Bloomington, Indiana: Indiana University Press. ISBN 978-0-253-34656-8.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Roberts, Walter R. (1987). Tito, Mihailović, and the Allies, 1941–1945. Duke University Press. ISBN 0-8223-0773-1.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Rodogno, Davide (2006). Fascism's European Empire: Italian Occupation During the Second World War. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-84515-1.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Tomasevich, Jozo (1975). War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks. Stanford, California: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-0857-9.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Tomašević, Jozo (1979). Četnici u Drugom svjetskom ratu: 1941–1945 (në serbo-kroatisht). Sveučilišna naklada Liber.
- Tomasevich, Jozo (2001). War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: Occupation and Collaboration. Stanford, California: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-3615-2.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Banac, Ivo (1988). With Stalin Against Tito: Cominformist Splits in Yugoslav Communism. Cornell University Press. ISBN 0-8014-2186-1.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Maclean, Fitzroy (1957). Disputed Barricade: The Life and Times of Josip Broz-Tito, Marshal of Jugoslavia. London: Jonathan Cape.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Pajović, Radoje (1977). Kontrarevolucija u Crnoj Gori: Četnički i federalistički pokret 1941–1945 (në serbo-kroatisht). Cetinje, Yugoslavia: Obod.
- Strugar, Vlado (1997). Drugi svjetski rat—50 godina kasnije: radovi sa naučnog skupa, Podgorica, 20–22. septembar 1996 (në serbo-kroatisht). Crnogorska akademija nauka i umjetnosti. ISBN 978-86-7215-089-6.
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Petranović 1992.
- ^ Klemenčič, Matjaž; Žagar, Mitja (2004). The Former Yugoslavia's Diverse Peoples: A Reference Sourcebook. ABC-CLIO. fq. 176. ISBN 978-1-57607-294-3.
In a very short period of time almost all the territory of Montenegro (with exception of some important cities) fell into hands of the communists. But the communist made mistake and started to fight against their class enemy (i.e. members of the Montenegrin burgoise) which made them weaker. The Italians resumed their attacks and by the mid August 1941 had again enforced their control in Montenegro....Out of fear of the "red-terror," a significant percentage of Montenegrins started to cooperate with the Chetniks, who started to attack Partisans..... The Partisan movement strengthen again in Autumn.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Lampe 2000.