Romanishtja baltike

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Romanishtja baltike
Folës amtare
(30,000 në Poloni (pa të dhëna);[1] 20,000 në shtetet e tjera cited 1995–2001)[2]
Familje gjuhësore
Kodet gjuhësore
ISO 639-3Either:
rml – Romanishtja baltike
rmf – Kalo finlandeze
Glottologbalt1257  Romanishtja baltike
kalo1256  Kalo finlandeze
ELPBaltic Romani

Romanishtja Baltike është një grup dialektesh të gjuhës rome të folur në shtetet baltike dhe rajonet fqinje të Polonisë dhe Rusisë. Gjysma e folësve jetojnë në Poloni. Quhej gjithashtu Balt Romani, Balt Slavic Romani, Baltic Slavic Romani dhe Roma. Romanishtja filloi si një gjuhë indoevropiane, e cila u shndërrua në një gjuhë indoiraniane dhe më pas në një gjuhë indoariane. Më pas gjuhë rome u nda në rome ballkanike dhe rome qendrore. Romanishtja Baltike erdhi nga dialekti i Romanishtes Qendrore, i cili degëzohet në dialekte të tjera. Ka gjithsej rreth 35,000 folës në të gjitha shtetet.

Klasifikimi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Indo-Europiane, Indo-Iraniane, Zona Qendrore Indo-ariane, Romanisht, Romishte Qendrore

Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Folësit e parë të kësaj gjuhe u vendosën në Evropën Juglindore gjatë shekujve 10 dhe 13 në një numër të madh. Nga shekulli i 14-të e tutje, gjuhë u përhap edhe në Evropën Qendrore dhe Perëndimore. Emigrantët që flisnin këtë gjuhë kishin një ngjyrë më të errët dhe shumë nga këta folës quheshin ciganë. Vendi i origjinës për këtë gjuhë rezultoi të ishte India pasi krahasimet midis gjuhëve të tjera treguan ngjashmërinë.[3]

Shpërndarja gjeografike[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Kjo gjuhë flitet në vendet e mëposhtme;[4]

  • Polonia : Popullsia 13600
  • Bjellorusia : Popullsia 12,000
  • Estonia : Popullsia 360 : Popullsia etnike 460
  • Letonia : Popullsia 8000
  • Lituania : Popullsia 1350
  • Federata Ruse

Statusi zyrtar[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Kjo gjuhë nuk është gjuhë zyrtare në ndonjë shtet të caktuar, por ka statuse të tjera në ato që flitet.[4]

  • Polonia : 5 në zhvillim. Kjo është një gjuhë e njohur në Poloni.
  • Bjellorusia : 5 gjuhë në zhvillim
  • Estonia : 5 gjuhë në zhvillim
  • Letonia : 5 gjuhë në zhvillim
  • Lituania : 5 gjuhë në zhvillim
  • Federata Ruse : 5 gjuhë në zhvillim

Dialektet/Varietetet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Dialektet janë si më poshtë;

('CL' qëndron për gjuhën kryesore të kontaktit):

Fonologjia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Ekzistojnë tri pozicione të thjeshta ndalimi në gjuhën rome. Këto vijnë nga indo-ariane dhe ruhen në çdo dialekt të kësaj gjuhe. Pozicionet janë si më poshtë; labiale /p/, dentare /t/, dhe velare /k/. Së bashku me këto pozicione ndalimi, ka edhe pozicione palatale të cilat janë unike për gjuhën rome.[5] Ndryshimet specifike të zërit kanë ndryshuar mbaresat gramatikore dhe dialekte të ndryshme kanë mënyra të ndryshme për të interpretuar zanoret. Disa janë shndërruar në versione më të reja të gjuhës rome dhe të tjerë kanë zbatuar elementë të tjerë si britmat.[6]

Gramatika[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në gjuhën rome, emri ndryshon mbaresat e fjalive për të treguar kuptimin. Përdoret për të ilustruar se si ajo fjalë specifike vepron në fjali dhe është e ngjashme me latinishten.[7] Foljet rome janë të ngjashme me ato në gjuhët italiane, spanjolle dhe latine. Varësisht se kush po kryen veprimin, mbaresa e foljes ndryshon. Ka shumë mbaresa të ndryshme të foljeve në gjuhën rome që ndryshojnë kuptimin e fjalëve. Ekzistojnë gjithashtu mbaresa të ndryshme të foljeve sipas kohës së shkuar dhe të tashme në gjuhë.[8] Gjuha ka edhe gjini gramatikore pasi ka edhe fjalë mashkullore edhe femërore. Në këtë gjuhë ka nyja shquese, së bashku me, "nyja të ndryshme për emrat e gjinisë mashkullore dhe femërore, për kryefjalën dhe josubjektin dhe për nyjat njëjës dhe shumës".[9]

Morfologjia

Gjuha filloi kur një gjuhë indo-evropiane u shndërrua në një gjuhë indo-iraniane. Prej aty ajo u shndërrua në një gjuhë indo-ariane e cila përfundimisht çoi në gjuhën rome. Më pas gjuha rome u nda në rome ballkanike dhe rome qendrore. Romanishtja baltike erdhi nga dialekti i Romës Qendrore, i cili degëzohet në shumë dialekte të tjera të listuara më sipër.

Sintaksë

Gjuhët baltike, si gjuha baltike rome, kanë rregulla unike që numrat e tyre ndjekin kur shkruhen. Numrat e tyre rregullojnë emërtimet e tyre, por jo në shkallën që bëjnë gjuhët sllave.[10] Gjenitivet baltike shënojnë objekte të pjesshme dhe nganjëherë subjekte dhe gjithashtu luajnë një rol të spikatur në sintaksën e ndërtimeve numerike. Gjuhët baltike janë shumë të ngjashme pasi gjuha letonisht dhe letonishtja rome ndajnë të njëjtën kundërshtim të parafoljeve dhe pjesëzave të foljeve.[11]

Fjalori[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Ekziston një prani e madhe indo-ariane në këtë gjuhë që shfaqet kryesisht në lidhje me pjesët dhe funksionet e trupit.[12] Së bashku me pjesët dhe funksionet trupore, prania indo-ariane qëndron edhe në fjalë që referojnë kohën, natyrën, peizazhin, numrat, kafshët dhe bimët.[13] Ekziston një leksik para-evropian që është i përzier në këtë gjuhë që u referohet kryesisht ideve, mjeteve dhe artefakteve shpirtërore dhe fetare.[13] Banesat dhe Vendet nuk përfaqësohen më së miri në leksikun e trashëguar të kësaj gjuhe.[14]

Folës të shquar[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  • Kristina Ossipova
  • Rubynta Ossipova
  • Alexandra Ossipova

Shembuj[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Duke përdorur fjalën "sap" që do të thotë gjarpër në gjuhën rome baltike dhe është gjithashtu një emër, fjalia në të cilën përdoret do të ndryshojë siç ndryshon emri.

"Sap" (gjarpër, si kryefjalë) Një gjarpër është në degë.

“Sapes” (gjarpër, si kundrinor) Pashë një gjarpër.

"Sapeske" për një gjarpër.

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ Stampa:E11
  2. ^ Stampa:Ethnologue18
    Stampa:Ethnologue18
  3. ^ Bakker, Peter; Kiuchukov, Khristo (2000). What is the Romani Language?. Univ of Hertfordshire Press. fq. 49. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ a b "Romani, Baltic". Ethnologue. Marrë më 2017-05-05. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ Matras, Yaron (2002-06-06). Romani: A Linguistic Introduction (në anglisht). Cambridge University Press. fq. 49. ISBN 9781139433242.
  6. ^ Matras, Yaron (2002-06-06). Romani: A Linguistic Introduction (në anglisht). Cambridge University Press. fq. 56. ISBN 9781139433242.
  7. ^ Bakker, Peter; Kiuchukov, Khristo (2000). What is the Romani Language?. Univ of Hertfordshire Press. fq. 33. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ Bakker, Peter; Kiuchukov, Khristo (2000). What is the Romani Language?. Univ of Hertfordshire Press. fq. 33, 34. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ Bakker, Peter; Kiuchukov, Khristo (2000). What is the Romani Language?. Univ of Hertfordshire Press. fq. 35. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Dahl, Östen; Koptjevskaja-Tamm, Maria (2001-12-31). Circum-Baltic Languages: Volume 2: Grammar and Typology (në anglisht). John Benjamins Publishing. fq. 342, 343. ISBN 9789027297273.
  11. ^ Dahl, Östen; Koptjevskaja-Tamm, Maria (2001-12-31). Circum-Baltic Languages: Volume 2: Grammar and Typology (në anglisht). John Benjamins Publishing. fq. 437. ISBN 9789027297273.
  12. ^ Matras, Yaron (2002-06-06). Romani: A Linguistic Introduction (në anglisht). Cambridge University Press. fq. 27. ISBN 9781139433242.
  13. ^ a b Matras, Yaron (2002-06-06). Romani: A Linguistic Introduction (në anglisht). Cambridge University Press. fq. 28. ISBN 9781139433242.
  14. ^ Matras, Yaron (2002-06-06). Romani: A Linguistic Introduction (në anglisht). Cambridge University Press. fq. 28., 29. ISBN 9781139433242.

Bibliografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  • Bakker, P., & Ki︠u︡chukov, K. (2000). Çfarë është gjuha rome? (Vëll. 21). Univ of Hertfordshire Press

Lidhje të jashtme[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Romanishtja_baltike&oldid=2507628"