Zjarri

Zjarri është një dukuri e djegies e shoqëruar me nxehtësi të lartë, tym dhe dritë në formë flakësh. Zjarri është një burim natyral drite.

Historia e zjarrit

Zbulimi dhe përdorimi i zjarrit nga njeriu besohet të ketë ndodhur para 300.000 vjetësh, por ndoshta mund të jetë përdorur para 790.000 vjetesh siç dëshmojne gjetjet e bëra në vitin 2004 në Gesher Benot Jakov. Kontrollimi i zjarrit ishte një hap i rëndësishëm në lindjen e kulturës njerëzore dhe Qyteterimi i qyteterimeve.

Kimia dhe fizika e zjarrit

Djegja e brendshme është një reaksion kimik lëshimin e ngrohjes (ekzotermik) dhe dritë. Kjo mund të bëhet vetëm nëse i kombinon tre faktorë: dy kimike (karburantit) dhe një burim i energjisë (energjia e aktivizimit), atë që quhet trekëndësh zjarr.

Si rezultat i aktivizimit të energjisë (përfshirë ngrohje), e karburantit është dekompozuar, produkt i këtij dekompozimi është një gaz që reagon me oksidant (zakonisht oksigjeni në ajër). Kështu, ne mund të përmbledhim procesin formulën e mëposhtme: karburant + ngrohje + oksigjen = zjarr.

Drita vjen nga dy burime:

nje pjese e kembimit te elektroneve mes komponimeve gjate reagimit kimik;
rrezatime te tjera emertojne cdo organ te sjelle ne temperature te larte.

Zbutje nga njerezit

Zbutja e zjarrit nga Homo erektus ishte një pikë kthese në parahistorinë, njerëzit janë kaq të dallueshme prej llojeve të tjera. Kjo është vërtetuar nga rreth -450 000 vjet, duke përfshirë vendet në Menez-Dregan në Britani, Gjermani Bilzingsleben në Hungari .

Zotërim i zjarrit ka frymëzuar shumë mite, duke përfshirë atë të Prometeut. Në kohët moderne, dramë më shumë përshkruar rëndësinë e zjarrit për grupe parahistorike, duke përfshirë romani Lufta e zjarrit.

Simbolike

Në filozofinë kineze, ai është një prej pesë elementeve me metal, uji, druri dhe tokë.

Në alkimi perëndimore, kjo është një nga katër elementet bazë përbërës inerte në çdo lëndë me ujë, ajër dhe tokë në përputhje me mësimet e Aristotelit shumë më herët (zjarri është në qendër të shumë doktrinave bazuar në katër elemente).

Zjarri është i lidhur natyrshëm me Dielli, i cili është gjithashtu një burim i ngrohjes dhe të lehta (ne tani e dimë se kjo nuk është ndezur, por një bashkim bërthamor). Është gjithashtu e lidhur shpesh me Vullkani, të tilla si zjarri i trillojnë e Hephaestus / Vulcan. Zjarri është e lidhur shpesh me fetë e ndryshme. Ndonjëherë ajo është e lidhur me fuqi hyjnore, ku një numër i madh i ritualeve, e kaluara ose të pranishëm, rreth zjarri (shih më poshtë). Por është gjithashtu e lidhur shpesh me forcat e së keqes në traditën e krishterë, ferri është e përfaqësuar shpesh si mbretëria e zjarrit të përjetshëm.

Kjo kundërthënie është pasqyruar në aspektet morale dhe ligjore e zjarrit, nganjëherë ajo mund të konsiderohet si një instrument i drejtësisë i jashtëzakonshëm (të aksioneve ishte një bindje të përbashkët në Mesjetë, dhe është edhe më shumë vend në epokën bashkëkohore, në mënyrë që sakrificë konsiderohet nga disa si një akt suprem flijim para drejtësisë të njerëzve, edhe në shoqëritë moderne, si në Çekosllovaki në vitin 1969), ndonjëherë përdorimi i saj është i kontrolluar rreptësisht, dhe nganjëherë ndëshkohen rëndë (l 'zjarri ishte një nga krimet më të mëdha në Athinë).

Zjarri është edhe një simbol i pastrimit, pra përdorimin e turrë e druve për bindje të caktuara (shih më lart). Ky simbol është ndoshta rrjedh nga praktikat bujqësore që janë caktuar për të djegur tokë për ta bërë atë më pjellore djegies (të), por ajo është e sigurtë se kjo simbolike për të gjurmuar burime të ndryshme. Megjithatë, praktika zjarr si një simbol i pastrimit të ishte e përbashkët për të krishterët e Mesjetës, me kalimin e kohës këto praktika (ordeals, zjarr i madh, etj.) Janë humbur ose janë të ndaluara thjesht.

Zjarr simbolikë gjithashtu erotik. Në pasion Dido Aeneid për Enea kishte konsumuar e saj nga brenda. Simbolika erotik merr kuptimin e saj nga metafora dhe imazhe të cilat përputhen me zjarr dhe pasion seksual, emocionet, ndjenjat, etj. Në mitologjinë greko-romake, Cupid u përfaqësua nga një hark dhe një elektrik dore. Për më tepër, shkenca e përkrah këtë simbolike, sepse motivimi vjen variacionet psychophysiological termik dhe mbaron me marrëdhënie.

Përdorimi i tij

Zjarri dhe feja

Zjarri është hyjnizuar në shumë kultura dhe ka qenë objekt i adhurimit të shumë popujve dhe fiseve.

Perset

Në Persine e lashtë konsiderohej adhurimin e zjarrit si pjesë themelore e fesë së tyre dhe ceremonive të këtij kulti janë gjurmuar në mënyrë të detajuar në Zend-Avesta. Persianët përshëndet çdo mëngjes diellin, simbolin e zjarrit pastër. Ata të shiquarat zjarr si mbrojtës të shtetit dhe mbajtur në tempujt e shenjtë të veçantë zjarri ishte shuar kurrë. Behram, bir i Ormuzd dhe një nga 28 ized, ishte gjeniale e zjarrit. Në shekullin e nëntëmbëdhjetë, Persianët aktualisht, Parsees, të cilët jetonin kryesisht në Kerman dhe Guzzerat kishte mbajtur të gjitha ceremonitë e Persianët lashtë kundër zjarrit.

Greqia dhe Roma

Në mitologji greke, ajo ka qenë vjedhur nga perënditë dhe solli njerëzve nga Prometeu. Prometeu (greq. Prometheus, lat. Prometheus) – i biri i Titanit Japet dhe i hyjneshës Temida ose Oqeanidës Klimena.

Figura e këtij Titani ështe një prej produkteve më të vlefshme të mitologjisë greke. Si mishërim i guximtarisë, kokëfortësisë krenare dhe i rezistencës së rendit të përparshëm, dashurisë ndaj lirisë dhe filantropisë, Prometheu i takon simbolit të luftës më të hershme, por përherë të re për përparimin dhe lumtiurinë e njerëzimit. Është njëri prej kreshnikëve të paktë që ka tërhequr mbi vete vëmendjen: më se dy mijë e pesëqind vjet me figurën e tij merren poetët dhe mendimtarët, prej Hesiodit dhe Eskilit te Gëte, Bajroni, Sheli e deri te Andrë Gidi (Andre Zhidi) dhe Kazantzaksi (Kazancakisi). Kuptohet se, secili ndryshe dhe ashtu si u ka konvenuar kërkesave të kohës së vet. Ajo kryesorja në çka janë pajtuar të gjithë u bë "pronë e përbashkët e njerëzimit", siç e ka shprehur këtë në pikturën murale në pallatin e UNESCO-s, në Paris. Prometheu shkel në skenën botërore përmes miteve në kohën kur Zeusi ngritet kundër Titanit Kron për ta vendosur rendin e ri. Titanët e kanë mbrojtur pushtetin e vjetër të Kronit, por Prometheu vehet në anën e Zeusit, ndonëse edhe vetë ka qenë Titan, sepse synonte rendin e ri dhe të drejtë të botës. Zeusit i ka ndihmuar me këshilla dhe me pjesëmarrje në luftë, poashtu e nxiste edhe hyjneshën e tokës, Gea, që t'i bashkohet Zeusit. Kur pas luftës së rëndë dhjetëvjeçare Zeusi fitoi, ndër të tjera edhe me ndihmën e tij, Prometheut nuk ia lau borgjin. Mirëpo, kjo Prometheun nuk e pengonte. Prej Zeusit ndahet pikërisht atëherë kur zoti suprem filloi që energjikisht dhe në mënyrë të vrazhdët ta përforcojë pushtetin e vet. Haptas u nda prej tij më vonë kur Zeusi vendosi që ta shfarosë brezin e pafuqishëm të njerëzimit. Prometheu i ka dashur njerëzit dhe përpos kësaj i simpatizonte të dobtit: vendosi që t'i shpëtojë me çdo kusht, madje edhe kur me këtë kundër vetes do ta nxiste edhe zemërimm e zotit suprem.

Për të shpëtuar ka qenë e nevojshme që edhe njerëzit vetë të dëshironin këtë dhe që të kenë mundësi që t'i ndihmojnë vetes. Për këtë arsye Prometheu ua nguliti shpresën dhe ua dha fuqinë. Nga zjarri i shenjtë në Olimp (sipas versionit tjetër nga furra e zotit Hefest në malin Moshil, në ujedhesën Lemnos e vodhi zjarrin dhe ua dha njerëzve. Me përvetësimin e këtij elementi, njerëzit filluan të jetojnë me një jetë të vetëdijshme dhe të arsyeshme. E kuptuan se zjarri është jo vetëm zotëri, por edhe shërbëtor i mirë, u bënë të pavarur nga teket e natyrës, e përgatitnin ushqimin e bollshëm dhe u forcuan fizikisht e shpirtërisht. Mirëpo, kjo kuptohet se nuk ka qenë e tëra. Prometheu i mësoi që me ndihmë të zjarrit ta shkrijnë metalin dhe t'i punojnë veglat, ua mësoi zejet, pastaj i mësoi të llogarisin, të shkruajnë dhe të lexojnë. Për ta e zbuti demin e egër dhe e vun në zgjedhë, që të mund ta shfrytëzojnë fuqinë e tij për lavrimin e fushës. I vuri në qerre kuajt dhe i detyroi që ta dëgjojnë njeriun, pastaj edhe ua ndërtoi anijen e parë. Mënë fund, ua ka bërë të njohur njerëzve barërat dhe ua ka treguar fshehtësinë e shërimit të të sëmurëve, shkurt, i ka udhëzuar se si të jetojnë të lumtur, pasi që tani më kanë ardhur në botë.

Me këtë Prometheu u bë "krijues i vërtetë i njeriut", të paktën në atë kuptim, që e nxori nga gjendja e mirëfilltë natyrore dhe prej tij e krijoi qenien e arsyeshme. Mirëpo, kjo do të ishte më tepër se sa ka qenë i gatshëm Zeusi të durojë: për shërbimin që ua bëri njerëzve e dënoi Prometheun me dënim të rëndë. U urdhëroi shërbëtorëve të vet, Forcës dhe Fuqisë për ta mposhtur Prometheun dhe ta çojnë në skaj të botës. Atje zoti Hefest qe i detyruar ta gozhdojë në shkëmb të lartë.

Prometheu u mund, por nuk u thye. Nuk u dëshpërua, sepse e ka ditur se sundimi i pamëshirshëm i Zeusit nuk do të zgjasë përherë, dhe pasi që prej nënës së vet e trashëgoi dhuntinë e profetizimit, ka ditur edhe atë se kur dhe si do të bie Zeusi dhe se si kësaj, me kohë do të duhej t'ia kalojë. Kur për këtë arriti lajmi deri te Zeusi, menjëherë e dërgoi zotin Hermes për ta hulumtuar çështjen. Mirëpo, Prometheu nuk deshti të lëshohet në negociata me Zeusin dhe kasnecin e tij: "O, ju zotëra, të gjithëve ju urrej! Nuk dua t'i ndërroj mundimet e mija me shërbimin skllavëror ndaj një tirani!" Kur Hermesi ia sjell Zeusit përgjigjen e Prometheut, zoti suprem e gjuajti me rrufe dhe e rroposi shkëmbin me Prometheun e ngujuar në thellësirat e Tartarit.

Me këte rënje përfundoi vetëm njëra prej tragjedive të Prometheut. Zeusi nuk e hudhi në errësirën e amshueshme me qëllim që ta vrasë dhe ta lirojë nga vuajtjet, por për t'ia thyer krenarinë e tij. Kur kjo nuk i shkoi përdore urdhëroi që përsëri ta nxjerrin në driten e ditës për t'iu shtruar mundimeve të reja. Vite të tëra Prometheu ka qenë i detyruar të rrijë pezull i ngujuar për shkëmbi në maje të Kaukazit. Verës vuante nga vapa e diellit, ndërsa dimërit gjymtyrët ia shtrëngonin ngricat e tmerrshme. Mirëpo, kjo nuk ishte krejt: çdo mëngjes, me urdhër të Zeusit, vinte te ky shqiponja e madhe që me sqepin e mprehtë t'ia hajë një copë mëlqie, e cila natën sërish rritej.Mirëpo, as këto mundime nuk e thyen Prometheun. Mbeti kryelartë sikurse edhe më pare, kurse për ndihmën që ua dha njerëzve nuk u pendue.

Në ndërkohë, në botë ndryshoi shumë çka. Zeusi e forcoi aq fort fuqinë e vet sa që asgjë më nuk ka mundur ta rrëxojë, dhe pushteti i tij u bë më i butë. Nuk ishte më tiran hakmarrës dhe dyshues, ndaj titanëve pati mëshirë dhe i liroi nga burgu, madje u bë edhe i mëshirëshëm ndaj njerëzve dhe për flijime gjegjëse që i ofronin e mbronte rendin e tyre. Asgjë më nuk e shqetësonte përveç asaj fshehtësie të cilën e ka ditur vetëm Prometheu. Prandaj përsëri e dërgoi zotin Hermes te ky dhe i ofroi se do t'ia falte dënimin poqese ia kumtonte fshehtësinë e vet. Prometheu e refuzoi këtë. Pastaj tek ai vinë edhe të afërmit e tij dhe e bindën se Zeusi ka ndryshuar, dhe se pushteti i tij nuk është më i tillë çfarë ka qenë dikur dhe se zotërat dhe njerëzit janë të kënaqur me të. Prometheu qe i gatshëm ta pranojë këtë, sepse çfarë kuptimi ka të qëndrosh kokëfortë kur arsyet për diçka të tillë u zhdukën. Megjithatë, një gjë kurrsesi nuk e ka dashur: nuk ka dashur të lutet dhe të fitojë mëshirë.

Prometheu gjatë ka shpresuar se njerëzit do t'i ndihmojnë sepse për ta ka vuajtur aq shumë. Prej duarve të tyre do ta fitonte lirinë. Dhe kështu në rrëzë të shkëmbit të tij arriti njeriu: trimi Herakli. Posa e pa shqiponjën që fluturonte në gostinë e përditshme, e goditi me shigjetë. Pastaj e mori çomogën e vet të rëndë dhe me të i theu prangat e Prometheut dhe në fund nga shkëmbi e shkuli gozhdën në të cilën Prometheu ka qenë i ngujuar. Në atë moment u paraqit Hermesi, kasneci i Zeusit, i cili i premtoi Prometheut se Zeusi do t'ia falë lirinë poqese ia zbulon fshehtësinë e dikurshme të shpëtimit të tij. Prometheu iu përgjegj: "Le të mos martohet Zeusi me Tetidën që aq fort e dëshiron, sepse i biri i saj do ta tejkalojë babain e vet. Le ta martojë për njeriun vdekatar dhe i biri i saj atëherë nuk do ta rrezikojë asnjë zot!".

Dhe kështu, më në fund, Prometheu e fitoi lirinë. E fitoi me ndihmën e njeriut, duke u qëndruar me durim mundimeve të veta, duke u pajtuar me Zeusin me ç'rast duke mos humbur asgjë nga krenaria e vet dhe nga qëllimet e veta. Ngadhënjimi i tij përfundoi me pranimin e tji nga ana e zotërave në Olimp.

Mirëpo, për t'u kryer vendimi i pamohueshëm dhe i pashmangshëm i Zeusit që Prometheu të mbetet përherë e mot i ngujuar për shkëmb ka qenë i detyruar ta mbajë në dorë unazën e punuar prej prangave të tij, në të cilën u vu një copë e shkëmbit nga Kaukazi. Për nderë të Prometheut filluan njerëzit të mbanin unazat me gurë, por e mbajnë edhe sot e kësaj dite, ndonëse origjina e këtij zakoni kaherë është harruar.

Kjo është përmbajtja e shkurtër e mitit mbi Prometheun çfarë e ka shënuar Eskili në tragjedinë Prometheu i ngujuar (në çerekun e dytë të shek. V para e. s.). Mirëpo, përfundimi i mitit është rikonstruktuar sipas burimeve të tjera antike, sepse fragmentet e ruajtura nuk bëjnë të mundur përcaktimin e drejtë se si Eskili e ka zgjidhur konfliktin në mes Prometheut dhe Zeusit (duket se fundi i tillë u është përshtatur kërkesave të kohës). Sa i përket fillimit, poashtu vetëm mund të supozojmë pasi që pjesa e parë e "Trilogjisë Promethane" nuk është ruajtur. Për të dimë vetëm nga lista e veprave të Eskilit. Sipas Lindjes së zotërave të Hesiodit (nga shek. VIII-VII para e. s.) ky mit fillon pak më ndryshe. Konflikti në mes Prometheut dhe Zeusit gjoja shkaktohet atëherë kur zotërat në krye me Zeusin e marrin pushtetin mbi botën dhe u takuan në Sikion (në Peloponez) për t'u marrë vesh se, përkundër kësaj, në ç'mënyrë njerëzit duhet t'i ofrojnë flijimet. Prometheu e ndau demin kurban në dy pjesë dhe arriti që Zeusi ta zgjedhë pjesën më të keqe. Pjesa me e mirë u mbeti njerëzve. Per t'iu hakmarrë Zeusi ua mori njerëzve zjarrin, por Prometheu e vodhi nga Olimpi dhe sërish e solli në botë. Për këtë arsye Zeusi e dënoi me dënimin e njohur: ka qenë i lidhur për shtyllë, ndërsa shqiponja çdo ditë ia hante copën e mëlqisë e cila natën sërish i rritej.Kështu për shkak të ndihmës së vet që u dha njerëzve dhe për shkak të krenarisë së vet të papërkulur që prej Zeusit nuk donte të kërkonte mëshirë i ka duruar mundimet deri sa nuk e çliroi Herakliu. Ndryshe, sipas konceptit shumë të përhapur antik që është shprehur në Metamorfozat e Ovidit, Prometheu nuk ka qenë në mënyrrë vetëm alegorike, por edhe "krijues i vërtetë i njeriut". Që në shek e dytë të e. s. shkruan Pauzaniu në Pershkrimin e Heladës së në Fokidë i ka parë copat e tokës të ngurta, të cilat e kanë pasur erën e lëkurës së njeriut dhe të cilat kanë qenë mbeturinat e materialit prej të cilit Prometheu e ka bërë njeriun.

Për trajtimin e këtij miti nga koha më e re mund të theksohet me sa vijon: Prometheu i Gëtes së ri (i vitit 1774) e simbolizon urrejtjen kundër religjionit dhe absolutizmit. Gëte pastaj për këtë poezi shkroi se "veproi si bombë". Drama e Herderit Prometheu i liruar qe shprehje poetike e bindjes për ardhjen e domosdoshme të rendit të ri të shoqërisë njerëzore. Prometheu i Bajronit ka qenë i frymëzuar me të njëjtin optimizëm revolucionar sikur se edhe krijuesi i tij në luftë për çlirimin e grekëve nga sundimi turk. Prometheu i liruar i Shelit e shpreh besimin e poetit në fuqinë e rezistencës pasive ndaj të keqes dhe epërsinë e të shtypurit mbi mesin e shtypjeve.Përkundër këtij qëndrimi kjo "dramë lirike" në kohën e krijimit të saj (1820) ka pasur objektivisht kuptim përparimtar. Prometheu i ngujuar keq Andre Zhidit (1899) është farsë alegorike me nëntekstin e thellë filozofik. Prometheu i Kazancakisit e ka te njëjtin mendim sikurse edhe dialogu i Lukianit i shek. II të e.s. Prometheu ose Kaukazi: kjo është akuzë e Zeusit dhe e zotërave në përgjithësi si simbol e sundimit despotik në këtë botë, në emër, të arsyes dhe të njerëzisë. Le të përkujtojmë poashtu se ç'ka shkruar Marksi në disertacionin e vet të doktoratës (1841): "Prometheu është shenjti më i lartë dhe martir në kalendarin filozofik... Bindja e Prometheut: Shkurtazi, o zotëra, ju urrej të gjithëve pa përjashtim – ështe bindja e tij filozofike, principi i tij vetanak i drejtuar kundër të gjithë zotërave qiellorë dhe tokësorë të cilët vetëdijen njerëzore nuk e njohin për hyjninë më të larte".

Artistët figurativë i ka frymëzuar miti mbi Prometheun në të njëjtën masë në botën antike sikurse në kohën e re. Dimë për më se gjashtëdhjetë piktura antike në vaza me figurën e Prometheut, prej të cilave pamja e Prometheut të lidhur për shkëmbi paraqitet në njëzet vaza dhe dhjetë me pamjen Herakliu e çliron Prometheun. Në të tjerat është Prometheu me Zeusin dhe zotërat e tjerë, me Epimetheun, me Athenën me rastin e krijimit të njeriut etj. (shumica është e shek. VI-V para e.s.) Pamja Prometheu e krijon njeriun me ëndje përdoret për dekorimin e sarkofagëve. Dy më të njohurat, të shek. I dhe III të e.s. gjenden në Luvër të Parisit dhe në Muzeun Popullor të Napolit. Prej piktorëve të kohës së re së pari e ka pikturuar Krijimin e njeriut nga ana e Prometheut Piero di Cosimo (Pjero di Kozimo) në fillim të shek. XVI (sot në Pinakotekën e Mynihut). Piktura më e njohur që i paraqet Mundimet e Prometheut është e Ticianit (prej 1549-1550, sot në Prado të Madridit). Fati Prometheut është tema e tetë pikturave që e stolisin sallën e këshillit të Universitetit të Athinës. I ka pikturuar, kah mbarimi i shekullit të kaluar, piktori Vienez, Griepenkerl (Gripemkerl). Është e njohur poashtu piktura e Antonin Prochazikes Prometheu ua sjell njerëzve zjarrin, e vitit 1938. (në Universitetin e Bernit). Përveç pikturës së përmendur të Tamayeut në Paris vëmendje të veçantë ka tërhequr truporja e praruar me dimensione kolosale që e paraqet Prometheun që ua sjell njerëzve zjarrin në "Kopshtiet e vërshuara" të qendrës së Rokefelerit në Nju Jork.

Prej veprave muzikale le të përmendim të paktën Prometheun, uvertyrën e Betovenit të vitit 1800, pastaj poemën simfonike të Franc Listit me të njëjtin titull të vitit 1850 dhe "këngë e zjarrta" të Aleksandër N.Skarjabinit (1910).Prej bashkëkohanikëve baletin Zjarrët e Prometheut e shkruar P. Hanushi,ndërsa operën Prometheu Doru Popovici.

Grekët zjarr i pashuar që digjet vazhdimisht në Athinë dhe Delphi, adhurimin e Vulcan, zjarri është ruajtur nga priestesses i Romës i Vesta, ende kujtojnë adhurim e zjarrit, idhujtaria është e përbashkët për të gjithë popujve të racës oqeanik.

Judaizmi

Hebrenjve dritë një Hanoukkia (nëntë-branched shandan) në festimin e Hanukkah për të përkujtuar mrekulli e turmë e ngjeshur të naftës mrekullisht mbushur deri çdo ditë. Çdo mbrëmje të premten gjatë diellit, është gjithashtu e zakonshme në dritë Handil apo qirinj për të nderuar ardhjen e shtunë ose ndonjë festë fetare.

Në mënyrë të ngjashme, në disa familje, ajo drita edhe Handil apo qirinj të hënën dhe të enjten, ditë kur ne të largohemi Tevratin, ose data përvjetorin e vdekjes së individëve të caktuar (anëtar i familjes, shpesh rabin i madh).

Krishterimi

Përdorimi i qirinjve është e përhapur në kishat katolike dhe ortodokse për të shënuar sezonet e liturgjike, ose si ofertat për të shenjtorëve. Flaka simbolizon edhe Fryma e Shenjtë.

Një numër i praktikave pagane përdorimin e zjarrit kanë qenë të kthyera në krishterimi popullor (zjarret e Shën Gjonit, qirinj e Shën Lucia në Suedi, etj ...).

Azi (Hinduizmi, Budizmi ...)

Hinduve dhe Budistët kanë djegur disa oferta në adhurimin e tyre. Ata gjithashtu praktikuar djegje.

Perdorimi i zjarrit nga njeriu

Zjarri është një dukuri natyrore, në natyrë, ajo mund të rezultojë nga rrufeja apo nga fermentimi (prodhimin e gazit që merr zjarr shpejt dhe ngrohje). Zbutje nga njerëzit – aftësinë për të mbajtur (mirëmbajtjen e shtëpisë që janë caktuar të grave në shoqëritë tradicionale), atëherë do të rikrijonte atë – ka shumë progres:

Gatim ushqimit, që ndihmon për të vrarë mikrobet dhe hani ushqim ndryshe pangrënshëm.
Ngrohjen gjatë periudhave të ftohtë (dimrit), ndriçimi natën.
Mjete forcim druri, e cila rrit efektivitetin e tyre.
Metalurgji, dhe në përgjithësi ndryshimet fizike dhe kimike që ndodhin në temperaturë të lartë.
Fuqia motorike: motor me avull, pastaj motor.

Në vitin 2009, hulumtuesit nga universitetet e Cape Town, Liverpool, Wollongong dhe Bordo kanë konstatuar se zjarri është përdorur për të prodhuar vegla guri atje janë 72 000 vite në Afrikën jugore. Më parë, dëshmitë më të hershme që datojnë 25 000 vjet.

Rreziqet

Zjarri dhe tymi ngrohjes prodhon, largon oksigjenit, dhe tenton të përhapur pa zjarr kontroll.

Për njerëzit, rreziku është i trefishtë:

Rrezik i djegies, ngrohjes: djegur e lëkurës në kontakt me zjarr ose objekt të nxehtë, por edhe djegur ajrore nga inhalimi i gazrave të nxehtë dhe tymi.
Siç u përmend më lart, zjarri heq oksigjenit në ajër dhe kështu parandalon frymë dhe ajo prodhon gazrat e nxehtë që drive ajrit (duke përfshirë dyoksid karboni CO2), i cili thekson ky fenomen.
Helmim: zjarri mund të prodhojnë gaze toksike, më të zakonshme është e monoksidit të karbonit (CO jo), veçanërisht në rastet e mungesës së oksigjenit (djegje të brendshme është e plotë).
Zjarri shkakton edhe shkatërrimin e objekteve ose të bimëve, prandaj dhe mund të rrezikojnë mirëqenien e popullsisë, aftësinë e saj për të ushqyer, shtëpi, funksionimin e ekonomisë së saj. Kjo mund të paraqesë një rrezik për biodiversitetin, shkatërrimin e llojeve bimore dhe shtazore.

Shiko dhe këtë

Wiki Libri: Dua të di

Lidhje të jashtme