Моrdovia

Republika e Mordovisë (Rusisht: Респу́блика Мордо́вия, Respúblika Mordóviya; Moksha/Erzya: Мордовия Республикась, Mordoviya Respublikas) është një subjekt federal i Rusisë (një republikë) në Evropën Lindore. Kryeqyteti i saj është qyteti i Saransk. Sipas regjistrimit të popullsisë më 2021, popullsia e republikës ishte 778,965. Rusët etnikë (53.4%) dhe mordovinët (40.0%) përbëjnë shumicën e popullsisë.

Historia

Histori e hershme

Shenjat më të hershme arkeologjike të qenieve njerëzore në zonën e Mordovisë janë nga epoka neolitike. Mordovinët finik përmenden në burimet e shkruara nga shekulli i 6-të. Më vonë, mordovinët ishin nën ndikimin e Bullgarisë Vollga dhe Rusisë Kievane. Princat mordovinë ndonjëherë bastisnin Muroma dhe Bullgarinë Vollga dhe shpesh plaçkitnin pronat e njëri -tjetrit.

Sundimi Mongol

Mongolët pushtuan zona të gjera të Evropës Lindore në shekullin e 13-të. Ata themeluan Hanatin e Hordhisë së Artë në vitin 1241, duke nënshtruar zonën e Mordovisë. Mordvinët luftuan kundër mongolëve dhe më vonë së bashku me rusët. Tokat mordovine territorialisht i përkisnin Mukhsha Ulus. Hordhia e Artë u shpërbë në vitet 1430, gjë që rezultoi që disa mordovinë të bëheshin subjekte të Hanatit të Kazanit, ndërsa të tjerët u përfshinë në Muskovi.

Pjesë e Perandorisë Ruse

Pasi Ivan IV i Rusisë aneksoi Hanatin e Kazanit në vitin 1552, tokat e mordovine u nënshtruan nga monarkia ruse. Elita mordovine miratoi me shpejtësi gjuhën ruse dhe zakonet ruse, ndërsa viti 1821 pa botimin e Dhiatës së Re në Erzya për t'iu drejtuar popullsisë jo-elite. Në zonat rurale, kultura mordovine u ruajt. Rusët filluan të konvertojnë mordovinër në Krishterizmin Ortodoks në mesin e shekullit të 18-të. Mordvinët hoqi dorë nga feja e tyre shamaniste ngadalë, dhe shumë tipare shamaniste u ruajtën si pjesë të kulturës lokale, megjithëse popullsia u bë nominalisht e krishterë. Përkthimet e letërsisë në gjuhët mordovine ishin kryesisht libra fetarë. Në shekullin e 18-të, alfabeti latin u përdor për të shkruar në mordovisht, por nga mesi i shekullit të 19-të, cirilik u përdor.

Pjesë e Bashkimit Sovjetik

Gjatë revolucionit rus dhe luftës civile, Mordovia u mbajt nga bolshevikët që nga fillimi i luftës. Kur bolshevikët mbizotëruan në luftë, Mordovia u bë pjesë e RSFS të Rusisë. Në vitin 1925, qeveria sovjetike themeloi rrethe autonome dhe këshilla fshatrash në zonën e Mordovisë. Gjatë epokës sovjetike, u zhvilluan dy gjuhë të shkruara, një e bazuar në dialektin Erzya në 1922 dhe një në dialektin Moksha në 1923, të dyja duke përdorur shkrimin cirilik. Rajoni Mordovian u themelua më 16 korrik 1928 dhe u ngrit në statusin e një oblasti autonom duke u bërë Oblasti Autonom Mordovian më 10 janar 1930. Oblasti autonom u shndërrua në Republika Socialiste Sovjetike Autonome Mordoviane më 20 dhjetor 1934. Disa Gulagë të punës së detyruar u krijuan nën bolshevikët, siç ishte Temlag.

Pjesë e Federatës Ruse

Kur Bashkimi Sovjetik u shpërbë, RSSA Mordoviane e shpalli veten Republika e Mordovisë në vitin 1990 dhe mbeti pjesë e Federatës Ruse. Sidoqoftë, Mordovia ishte një nga dy republikat që nuk shpallën sovranitetin. Republika e Mordovisë në formën e saj aktuale ekziston që nga 25 janari 1994.

Politika

Ligji suprem është Kushtetuta e Republikës së Mordovisë.

Gjatë Paradës së Sovraniteteve midis republikave të tjera autonome ruse, Mordovia krijoi një presidencë në vitin 1991.

Në të njëjtin vit, Vasily Guslyannikov, një fizikan me trajnim, u zgjodh në zgjedhjet e përgjithshme. Guslyannikov më parë kishte qenë një studiues i lartë në Institutin e Elektronikës Elektronike dhe ishte drejtuesi i degës republikane të lëvizjes politike Rusia Demokratike.

Në vitin 1993, Këshilli Suprem i Mordovisë hoqi postin e presidentit, në bazë të të cilit Guslyannikov u hoq nga posti i tij. Guslyannikov apeloi veprimin e organit më të lartë legjislativ të republikës në Gjykatën Kushtetuese Ruse, por Gjykata Kushtetuese deklaroi pajtimin e saj me Kushtetutën e Rusisë.

Kreu i qeverisë në Republikën e Mordovisë është Kreu i Republikës. Zyra aktualisht mbahet nga Artyom Zdunov, i cili u emërua në krye të detyrës më 18 nëntor 2020.

Asambleja Shtetërore është legjislatura e republikës.

Ndarjet administrative

Artikulli kryesor: Ndarjet administrative e Mordovisë

Republika e Mordovisë është e ndarë administrativisht në 12 distrikte, 7 qytete/qyteze, 13 venbdanime të stilit urban, 344 selsoviete, 1,313 vende rurale dhe 29 vende rurale të pabanuara.