Jump to content

Aqeh

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
(Përcjellë nga Açeh-u)
Açeh
اچيه
Provincë
Pamje nga Blang Pidle
Pamje nga Blang Pidle
Stema zyrtare e Açeh اچيه
Stema
Nofkat: 
Portiku i Mekës
Parimet: 
“Pancacita”
(nga sanskritishtja do të thotë “Pesë idealet”)
Location of Açeh اچيه
Popullsia
 • Gjithsej5.184.003[1]
Faqja zyrtarewww.acehprov.go.id

Açeh (holandishtja: Atjeh) është provincë e Indonezisë, ndodhet në veri të ishullit Sumatra. Kryeqyteti i provincës është Banda Aceh. Është afër ishujve Andaman dhe Nicobar të Indisë dhe ndahet prej tyre nga Deti Andaman. Açeh është i vetmi provincë indonziane ku zyrtarisht praktikohet ligji Islam.

Açeh është vendi ku filloi përhapja feja islame në Indonezi dhe ishte faktori i përhapjes së fesë islame në Azinë Juglindore. Islami arriti në Açeh rreth vitit 1250 pas erës sonë.

Etimologjia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Açeh së pari ishte i njohur si Aceh Darussalam (1511–1959), pastaj u bë i njohur si Daerah Istimewa Aceh (1959–2001), Nanggroë Aceh Darussalam (2001–2009) dhe Aceh (2009–present).

Historia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Sipas arkeologëve, vendi së pari u okupua rreth vitit 10,000 vite para erës sonë.[2]

Nuk dihet në lidhje me historinë para-islamike të Açehut, megjithatë ekzistojnë disa artefakte që ndërlidhin epokën para-islamike me budizmin dhe kulturën Dharmike, mundësisht që vinin nga rajoni Srivijaya ose Indokina, si dhe me zakonin para-islamik të vjetër malajas. Për shembull, zbulimi i kokës së prerë të skulpturës së gurëve të Avalokiteśvarës, zbuluar në Açeh. Imazhet e budës qiellor Amitãbha i stolisur kurorën e tij; përpara dhe secilës palë. Arti Srivijajan vlerësohet në shekullin e 9-të të epokës sonë. Mbledhja e Muzeut Kombëtar të Indonezisë, Xhakartë.

Fillimet e Islamit në Azinë Juglindore

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
image_map e Pasait, mbretërisë së parë islame në Azinë Juglindore

Açeh mendohet të jetë një nga qendrat e hershme të Islamit. Kur udhëtari venecian Marko Polo kaloi nga Sumatra në rrugën e tij në shtëpi nga Kina në vitin 1292 ai gjeti se Peureulak ishte një qytet mysliman, ndërsa aty afër 'Basma (n)' dhe 'Samara' nuk ishin. 'Basma (n)' dhe 'Samara' thuhet shpesh se janë Pasai dhe Samudra por provat nuk janë bindëse. Varri i Sulltanit Malik es-Salih, sundimtari i parë mysliman i Samudrës, është gjetur dhe datohet nga viti 696 pas hixhretit (1297 pas erës sonë). Kjo është dëshmia më e hershme e qartë e një dinasti muslimane në zonën Indoneziane-Malaje dhe më shumë varre të gdhendura nga shekulli i trembëdhjetë tregojnë se ky rajon vazhdoi nën sundimin mysliman. Ibën Batuta, një udhëtar maroken, duke kaluar nëpër rrugën e tij drejt Kinës më 1345 dhe 1346, gjeti që sunduesi i Samudrës ishte një ndjekës i shkollës Shafi'i.[3]

Farmacisti portugez Tomé Pires ka thënë në librin e tij të shekullit të 16-të Suma Oriental se shumica e mbretërve të Sumatrës nga Açeh përmes Palembang ishin muslimanë. Në Pasai, në atë që tani është Regjimenti i Açeh Veriut, ka pasur një port lulëzues ndërkombëtar. Pires ia atribuoi themelimin e Islamit në Pasai me 'dinakërinë' e tregtarëve muslimanë. Megjithatë, sundimtari i Pasai nuk kishte mundur të konvertonte njerëzit e brendshëm.[4]

Sulltanati i Açehut

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Sulltanati i Açehut u themelua nga sulltani Ali Mughayat Syah në vitin 1511.

Më vonë, gjatë epokës së saj të artë, në shekullin e 17-të, territori i saj dhe ndikimi politik u zgjeruan deri në Satun në jug të Tajlandës, Johor në Gadishullin Malajas dhe Siak në atë që sot është provincë e Riaut. Siç ishte rasti me shumicën e shteteve të para-kolonialeve jo-Javanese, fuqia e Açehenit u zgjerua nga deti në vend të brendësisë. Ndërsa u zgjerua në brigjet e Sumatranit, konkurrentët kryesorë ishin Johor dhe Malacca portugeze në anën tjetër të Ngushticës së Melakas. Ishte ky fokus i tregtisë detare që pa Açehun të mbështetej në importet e orizit nga Java e veriut, në vend që të zhvillonte mjaftueshmërinë e vetes në prodhimin e orizit.[5]

Pas okupimit të Melakas portugeze në vitin 1511, shumë tregtarë islamikë që kalonin Ngushticën e Malakës zhvendosën tregtinë e tyre në Banda Aceh dhe rriti pasurinë e sundimtarëve të Acehenit. Gjatë sundimit të sulltanit Iskandar Muda në shekullin e 17-të, ndikimi i Açehut u shtri në pjesën më të madhe të Sumatrës dhe Gadishullit Malajas. Açeh u bashkua me Perandorinë Osmane dhe Kompaninë Holandeze të Indisë Lindore në luftën e tyre kundër portugezëve dhe Sultanatit Johor. Fuqia ushtarake e Açehenit u dobësua gradualisht pas kësaj, dhe Açeh hoqi territorin e saj të Pariaman në Sumatra te holandezët në shekullin e 18-të.

Deri në fillim të shekullit të nëntëmbëdhjetë, megjithatë, Açeh ishte bërë një fuqi gjithnjë e më me ndikim për shkak të vendndodhjes së saj strategjike për kontrollin e tregtisë rajonale. Në vitet 1820 ajo ishte prodhuesi i më shumë se gjysmës së furnizimit në botë të piperit të zi. Tregtia e piperit krijoi pasuri të reja për Sulltanatin dhe për sundimtarët e shumë porteve më të vogla që kishin qenë nën kontrollin e Açehut, por tani ishin në gjendje të pohonin më shumë pavarësi. Këto ndryshime kërcënuan fillimisht integritetin e Açehut, por një sulltan i ri Tuanku Ibrahim, i cili kontrollonte mbretërinë nga viti 1838 në 1870, rivendosi pushtetin mbi portet aty pranë.

Sipas Traktatit anglo-holandez të vitit 1824, britanikët ua dorëzuan pasurinë koloniale Sumatrës holandezëve. Në traktat, britanikët përshkruan Açehun si një nga pasuritë e tyre, megjithëse nuk kishin kontroll mbi Sulltanatin. Fillimisht, sipas marrëveshjes, holandezët ranë dakord të respektojnë pavarësinë e Açehut. Në vitin 1871, megjithatë, britanikët ranë kundërshtimin e mëparshëm ndaj një pushtimi holandez të Açehut, ndoshta për të parandaluar Francën ose Shtetet e Bashkuara të fitonin një terren në rajon. Megjithëse as holandezët as britanikët nuk dinin specifikat, kishte pasur zëra që nga vitet 1850 që Açeh kishte qenë në komunikim me sundimtarët e Francës dhe të Perandorisë Osmane.

Okupimi japonezë

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Gjatë Luftës së Dytë Botërore, trupat japoneze pushtuan Açehun. Ylematë Açehnese luftuan kundër holandezëve dhe japonezëve, duke u revoltuar kundër holandezëve në shkurt të vitit 1942 dhe kundër japonezëve në nëntor të vitit 1942. Revoltimi u udhëhoq nga Shoqata e Dijetarëve të të Gjithë Acehve (PUSA). Japonezët pësuan 18 të vdekur në kryengritje, ndërsa ata therën deri në 100 ose mbi 120 açehnane.[6][7] Revolta ndodhi në Bayu dhe u përqendrua në shkollën fetare të fshatit Tjot Plieng.[8][9][10][11] Gjatë revoltës, trupat japoneze të armatosura me mortaja dhe mitralozë u akuzuan nga shpata që mbante Acehnese nën Tengku Abdul Djalil në Buloh Gampong Teungah dhe Tjot Plieng më 10 dhe 13 nëntor.[12][13][14][15][16][17][18] Në maj 1945, Acehnese u rebeluan përsëri.[19] Partia fetare e ulemave fituan mbizotërim për të zëvendësuar partinë e kryekomandantëve të rrethit që më parë bashkëpunuan me holandezët.

Pavarësia e Indonezisë

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Pas Luftës së Dytë Botërore, lufta civile shpërtheu në vitin 1945 midis partisë së kryekomandantëve të rrethit, që mbështetën kthimin e një qeverie holandeze dhe partinë fetare të ulemave që mbështetën shtetin e sapo shpallur të Indonezisë. Ulematë fituan, dhe zona mbeti e lirë gjatë Luftës indoneziane të Pavarësisë. Vetë ushtria holandeze nuk u përpoq të pushtonte Açehun. Lufta civile ngriti udhëheqësin e partisë fetare të ulemave, Daud Beureu'eh, në pozitën e guvernatorit ushtarak të Açehut.[20][21]

Guvernatorët

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
# Guvernatorët Fillimi i Mandatit Fundi i Mandatit
1 Teuku Nyak Arif 3 tetor 1945 1946
2 Teuku Daud Syah 1947 1948
3 Daud Beureu'eh 1948 1952
4 Teuku Sulaiman Daud 1952 1953
5 Abdul Wahab 1953 1955
6 Abdul Razak 1955 1956
7 Ali Hasyimi 1957 1964
8 Nyak Adam Kamil 1964 1966
9 Asbi Wahidi 1966 1967
10 Abdullah Muzakir Walad 1967 1978
11 Abdul Madjid Ibrahim 1978 1981
12 Eddy Sabara 1981 1981
13 Hadi Thayeb 1981 1986
14 Ibrahim Hassan 1986 1993
15 Syamsudin Mahmud 25 maj 1993 21 qershor 2000
16 Ramli Ridwan 21 qershor 2000 25 nëntor 2000
17 Abdullah Puteh 25 nëntor 2000 19 korrik 2004
18 Azwar Abubakar 19 korrik 2004 30 dhjetor 2005
19 Mustafa Abubakar 30 dhjetor 2005 8 shkurt 2007
20 Irwandi Yusuf 8 shkurt 2007 8 shkurt 2012
21 Tarmizi Abdul Karim 8 shkurt 2012 25 qershor 2012
22 Zaini Abdullah 25 qershor 2012 5 korrik 2017
23 Irwandi Yusuf 5 korrik 2017 5 korrik 2018
24 Nova Iriansyah 5 korrik 2018 Në detyrë

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ a b "GIS Dukcapil Kemendagri 2017". Kemendagri Indonesia. Arkivuar nga origjinali më 24 shtator 2018. Marrë më 25 shtator 2018. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Daniel Perret (24 shkurt 2007). "Aceh as a Field for Ancient History Studies" (PDF). Asia Research Institute-Universiteti Kombëtar i Singaporit. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 19 janar 2008. Marrë më 29 janar 2010. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ Ricklefs (1991), page 4
  4. ^ Ricklefs (1991), page 7
  5. ^ Ricklefs (1991), page 17
  6. ^ John Martinkus (2004). Indonesia's Secret War in Aceh. Random House Australia. fq. 47. ISBN 978-1-74051-209-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ Merle Calvin Ricklefs (2001). A History of Modern Indonesia Since C. 1200. Stanford University Press. fq. 252. ISBN 978-0-8047-4480-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ Tempo: Indonesia's Weekly News Magazine. 43–52. Vëll. 3. Arsa Raya Perdana. 2003. fq. 27. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ atjehcyberID. "Sejarah Jejak Perlawanan Aceh". ATJEH CYBER WARRIOR. Arkivuar nga origjinali më 27 prill 2016. Marrë më 17 maj 2016. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ "Waspada, Sabtu 17 Maret 2012". Issuu (në anglisht). Marrë më 17 maj 2016.
  11. ^ "Waspada, Sabtu 17 Maret 2012". Issuu. Marrë më 17 maj 2016. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ Berita Kadjian Sumatera: Sumatra Research Bulletin. Vëll. 1–4. Dewan Penjelidikan Sumatera. 1971. fq. 35. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Abdul Haris Nasution (1963). Tentara Nasional Indonesia. Ganaco. fq. 89. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ Sedjarah Iahirnja Tentara Nasional Indonesia. Sedjarah Militer Dam II/BB. 1970. fq. 12. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Indonesia. Panitia Penjusun Naskah Buku "20 Tahun Indonesia Merdeka."; Indonesia. 20 [i. e Dua puluh] tahun Indonesia merdeka. Vëll. 7. Departement Penerangan. fq. 547. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra shifrorë: lista e autorëve (lidhja)
  16. ^ Indonesia. Angkatan Darat. Pusat Sedjarah Militer (1965). Sedjarah TNI-Angkatan Darat, 1945-1965. [Tjet. 1.]. PUSSEMAD. fq. 8. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ Indonesia. Departemen Penerangan. 20 tahun Indonesia merdeka. Vëll. 7. Departemen Penerangan R.I. fq. 545. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  18. ^ Atjeh Post, Minggu Ke III September 1990. halaman I & Atjeh Post, Minggu Ke IV September 1990 halaman I
  19. ^ Louis Jong (2002). The collapse of a colonial society: the Dutch in Indonesia during the Second World War. KITLV Press. fq. 189. ISBN 978-90-6718-203-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  20. ^ *M Nur El-Ibrahimy, Peranan Teungku M. Daud Bereueh dalam Pergolakan di Aceh, 2001.
  21. ^ *A.H. Nasution, Seputar Perang Kemerdekaan Indonesia, Jilid II, 1977
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Aqeh&oldid=2728956"