Biblioteka digjitale

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë

Biblioteka dixhitale, e quajtur gjithashtu një bibliotekë në internet, një bibliotekë interneti, një depo dixhitale, një bibliotekë pa mure ose një koleksion dixhital, është një bazë të dhënash në internet e objekteve dixhitale që mund të përfshijë tekst, imazhe statike, audio, video, dokumente dixhitale, ose formate të tjera të mediave dixhitale ose një bibliotekë e aksesueshme përmes internetit . Objektet mund të përbëhen nga përmbajtje të dixhitalizuara si printe ose fotografi, si dhe përmbajtje dixhitale të prodhuara fillimisht si skedarët e përpunuesit të tekstit ose postimet në mediat sociale . Përveç ruajtjes së përmbajtjes, bibliotekat dixhitale ofrojnë mjete për organizimin, kërkimin dhe marrjen e përmbajtjes që përmban koleksioni. Bibliotekat dixhitale mund të ndryshojnë jashtëzakonisht në madhësi dhe shtrirje, dhe mund të mirëmbahen nga individë ose organizata. [1] Përmbajtja dixhitale mund të ruhet në nivel lokal ose të aksesohet nga distanca nëpërmjet rrjeteve kompjuterike. Këto sisteme të marrjes së informacionit janë në gjendje të shkëmbejnë informacion me njëri-tjetrin nëpërmjet ndërveprimit dhe qëndrueshmërisë . [2]

Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Historia e hershme e bibliotekave dixhitale nuk është e dokumentuar mirë, por disa mendimtarë kyç janë të lidhur me shfaqjen e konceptit. [3] Paraardhësit përfshijnë " Mundaneum " të Paul Otlet dhe Henri La Fontaine, një përpjekje e filluar në 1895 për të mbledhur dhe kataloguar sistematikisht njohuritë e botës, me shpresën për të sjellë paqen botërore. [4] Vizionet e bibliotekës dixhitale u realizuan kryesisht një shekull më vonë gjatë zgjerimit të madh të internetit. [5]

Vannevar Bush dhe JCR Licklider janë dy kontribues që e avancuan këtë ide në teknologjinë e atëhershme aktuale. Bush kishte mbështetur kërkimet që çuan në bombën që u hodh në Hiroshima . Pasi pa katastrofën, ai donte të krijonte një makinë që do të tregonte sesi teknologjia mund të çojë në mirëkuptim në vend të shkatërrimit. Kjo makinë do të përfshijë një tavolinë me dy ekrane, çelësa dhe butona dhe një tastierë. [6] Ai e quajti këtë " Memex ". Në këtë mënyrë individët do të jenë në gjendje të aksesojnë librat dhe skedarët e ruajtur me një shpejtësi të shpejtë. Në vitin 1956, Fondacioni Ford financoi Licklider për të analizuar sesi bibliotekat mund të përmirësoheshin me teknologji. Pothuajse një dekadë më vonë, libri i tij me titull " Bibliotekat e së ardhmes " përfshinte vizionin e tij. Ai donte të krijonte një sistem që do të përdorte kompjuterë dhe rrjete në mënyrë që njohuritë njerëzore të ishin të aksesueshme për nevojat njerëzore dhe reagimet do të ishin automatike për qëllime makinerie. Ky sistem përmbante tre komponentë, korpusin e njohurive, pyetjen dhe përgjigjen. Licklider e quajti atë një sistem njohës.

Në vitin 1980 roli i bibliotekës në një shoqëri elektronike ishte fokusi i një klinike në aplikimet bibliotekare të përpunimit të të dhënave. Pjesëmarrësit përfshinin Frederick Wilfrid Lancaster, Derek De Solla Price, Gerard Salton dhe Michael Gorman) . [7]

Projektet e hershme përqendroheshin në krijimin e një katalogu elektronik të kartave të njohur si Katalogu i Qasjes Publike Online (OPAC). Në vitet 1980, suksesi i këtyre përpjekjeve rezultoi në zëvendësimin e katalogut tradicional të kartave nga OPAC në shumë biblioteka akademike, publike dhe speciale. Kjo i lejoi bibliotekat të ndërmarrin përpjekje shtesë shpërblyese bashkëpunuese për të mbështetur ndarjen e burimeve dhe për të zgjeruar aksesin në materialet e bibliotekës përtej një biblioteke individuale.

Një shembull i hershëm i një biblioteke dixhitale është Qendra e Informacionit të Burimeve Arsimore (ERIC), një bazë të dhënash e citimeve, abstrakteve dhe teksteve të arsimit që u krijua në 1964 dhe u vu në dispozicion në internet përmes DIALOG në 1969. [8]

Në vitin 1994, bibliotekat dixhitale u bënë gjerësisht të dukshme në komunitetin e kërkimit për shkak të një programi të menaxhuar NSF prej 24.4 milionë dollarësh të mbështetur bashkërisht nga programi Inteligjent i Integrimit të Informacionit (I3) të DARPA, NASA dhe vetë NSF. [9] Propozimet e suksesshme kërkimore erdhën nga gjashtë universitete amerikane. [10] Universitetet përfshinin Universitetin Carnegie Mellon, Universitetin e Kalifornisë-Berkeley, Universitetin e Miçiganit, Universitetin e Illinois, Universitetin e Kalifornisë-Santa Barbara dhe Universitetin Stanford . Artikujt nga projektet përmblodhën progresin e tyre në gjysmën e rrugës në maj 1996. [11] Hulumtimi i Stanford, nga Sergey Brin dhe Larry Page, çoi në themelimin e Google .

Përpjekjet e hershme për të krijuar një model për bibliotekat dixhitale përfshinin Modelin e Referencës së Bibliotekës Dixhitale DELOS [12] dhe Kornizën 5S. [13] [14]

Shih edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Literatura[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Further reading[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  • Harvey, Ross; Weatherburn, Jaye (2018). Preserving Digital Materials (bot. 3rd). Rowman & Littlefield. ISBN 9781538102985. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • McCormack, Allison, and Rachel Wittmann. (2022) "Rarely Analyzed The Relationship Between Digital and Physical Rare Books Collections". Information technology and libraries 41.2; 1–13.
  • Pomerantz, Jeffrey, and Gary Marchionini. 2007. "The Digital Library as Place". Journal of Documentation 63(4): 505–33.

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ Witten, Ian H.; Bainbridge, David Nichols (2009). How to Build a Digital Library (bot. 2nd). Morgan Kaufman. ISBN 9780080890395. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Lanagan, James; Smeaton, Alan F. (shtator 2012). "Video digital libraries: contributive and decentralized". International Journal on Digital Libraries. 12 (4): 159–178. doi:10.1007/s00799-012-0078-z. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ Lynch, Clifford (2005). "Where Do We Go From Here? The Next Decade for Digital Libraries". D-Lib Magazine (në anglisht). 11 (7/8). doi:10.1045/july2005-lynch. ISSN 1082-9873. This is a field with an incredibly rich, and, as yet, poorly chronicled pre-history and early history. There is a stream of work and ideas that reaches back to at least the turn of the 20th century, and includes such thinkers as H.G. Wells and Paul Otlet; later contributors to the pre-history of visions of new, technologically-enabled means of knowledge organization, access and distribution also include Vannevar Bush and J.C.R. Licklider.
  4. ^ Stocker, Gerfried (1 janar 2014). "Beyond Archives (or the Internet 100 years before the Internet)". përmbledhur nga Magalhães, Ana Gonçalves; Beiguelman, Giselle (red.). Possible Futures: Art, Museums and Digital Archives (në anglisht). Editora Peirópolis LTDA. ISBN 9788575963548. Marrë më 30 prill 2018. Actually it was 1895 when Paul Otlet together with Henry La Fontaine, who was later awarded the Nobel Peace Prize, started a project – Mundaneum – that was initiated and driven by their idea that, if they would be able to collect all human knowledge and make it accessible to everybody worldwide, then this would bring about peace on Earth.
  5. ^ Schatz, Bruce (1997). "Information Retrieval in Digital Libraries: Bringing Search to the Net". Science. 275 (5298): 327–334. doi:10.1126/science.275.5298.327. PMID 8994022. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ Bush, Vannevar (korrik 1945). "As We May Think" (PDF). The Atlantic Monthly: 101–108. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 21 prill 2018. Marrë më 30 prill 2018. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ Lancaster, F. W. (1980), ed. The Role of the Library in an Electronic Society. Proceedings of the 1979 Clinic on Library Applications of Data Processing, April 1979, University of Illinois. Urbana-Champaign, IL: University of Illinois, Graduate School of Library Science.
  8. ^ Bourne, Charles P.; Hahn, Trudi Bellardo (2003). A History of Online Information Services, 1963–1976 (në anglisht). MIT Press. fq. 169–170. ISBN 9780262261753. Marrë më 30 prill 2018. 1696 Milestone – DIALOG, with the ERIC database, provided the first instance of extensive availability of abstracts online for search output.
  9. ^ Wiederhold, Gio (1993). "Intelligent integration of information". ACM SIGMOD Record. 22 (2): 434–437. doi:10.1145/170036.170118. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Besser, Howard (2004). "The Past, Present, and Future of Digital Libraries". përmbledhur nga Schreibman, Susan; Siemens, Ray; Unsworth, John (red.). A Companion to Digital Humanities (në anglisht). Blackwell Publishing Ltd. fq. 557–575. doi:10.1002/9780470999875.ch36. ISBN 9781405103213. Arkivuar nga origjinali më 10 gusht 2017. Marrë më 30 prill 2018.
  11. ^ Schatz, Bruce (1996). Chen, Hsinchun (red.). "Building large-scale digital libraries". IEEE Computer. 29 (5): 22–25. doi:10.1109/2.493453. {{cite journal}}: |hdl-access= ka nevojë për |hdl= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ Candela, Leonardo; Castelli, Donatella; Pagano, Pasquale; Thanos, Constantino; Ioannidis, Yannis; Koutrika, Georgia; Ross, Seamus; Schek, Hans-Jörg; Schuldt, Heiko (2007). "Setting the Foundations of Digital Libraries". D-Lib Magazine. 13 (3/4). ISSN 1082-9873. Arkivuar nga origjinali më 16 janar 2018. Marrë më 1 maj 2018. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Gonçalves, Marcos André; Fox, Edward A.; Watson, Layne T.; Kipp, Neill A. (2004). "Streams, structures, spaces, scenarios, societies (5s): A formal model for digital libraries". ACM Transactions on Information Systems. 22 (2): 270–312. doi:10.1145/984321.984325. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ Isah, Abdulmumin; Serema, Batlang Comma; Mutshewa, Athulang; Kenosi, Lekoko (2013). "Digital Libraries: Analysis of Delos Reference Model and 5S Theory". Journal of Information Science Theory and Practice. 1 (4): 38–47. doi:10.1633/JISTaP.2013.1.4.3. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Biblioteka_digjitale&oldid=2650058"