Bullgaria e Vjetër e Madhe
Bullgaria e Vjetër e Madhe | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 632[1]–668 | |||||||||||||||||
 Bullgaria e Vjetër e Madhe | |||||||||||||||||
| Gjendja | Perandori | ||||||||||||||||
| Kryeqyteti | Phanagoria (632–665) | ||||||||||||||||
| Gjuhët e zakonshme | Bulgar | ||||||||||||||||
| Besimi | Tengrizmi[2] Krishterimi | ||||||||||||||||
| Nofka | Bulgar | ||||||||||||||||
| Qeveria | |||||||||||||||||
| Lloji i qeverisjes | Monarkia absolute | ||||||||||||||||
| Khan | |||||||||||||||||
• 632–665 | Kubrat | ||||||||||||||||
• 665–668 | Batbayan | ||||||||||||||||
| Epoka historike | Mesjeta | ||||||||||||||||
• Kubrat e trashëgon fronin | 632[1] | ||||||||||||||||
• Batbayan e trashëgon fronin | 665 | ||||||||||||||||
• Bullgaria e Vjetër e Madhe pushtohet nga Khazars | 668 | ||||||||||||||||
| Të dhëna të tjera | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Sot pjesë e | Rusia Ukraina | ||||||||||||||||
Bullgaria e Vjetër e Madhe ose Bullgaria e Madhe (Greqishtja mesjetare: Παλαιά Μεγάλη Βουλγαρία, Palaiá Megálē Voulgaría), e njohur gjithashtu shpesh me emrat latinë Magna Bulgaria dhe Patria Onoguria ("Toka e Onogurëve"), ishte një perandori nomade turkik e shekullit të 7-të e formuar nga Onogur-Bullgarë në stepën perëndimore Pontiko-Kaspike (Ukraina moderne jugore dhe Rusia jugperëndimore). Bullgaria e Madhe fillimisht ishte e përqendruar midis Dniester dhe Vollgës së poshtme.
Kryeqyteti origjinal ishte Phanagoria[3] në Gadishullin Taman midis deteve të Zi dhe Azov. Në mesin e shekullit të 7-të, Bullgaria e Madhe u zgjerua në perëndim për të përfshirë territorin avar dhe u përqendrua në Poltava. Megjithatë, gjatë fundit të shekullit të 7-të, një aleancë avaro-sllave në perëndim, dhe khazarët në lindje, mundën proto-bullgarët dhe Bullgaria e Madhe u shpërbë. Shtetet pasardhëse janë Perandoria e Parë Bullgare dhe Bullgaria e Vollgës.
Themelimi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Midis viteve 630 dhe 635, Kubrat arriti të bashkonte dy fiset kryesore protobullgare, Kutrigurët dhe Utigurët, nën komandën e tij, duke krijuar një konfederatë të fuqishme të njohur nga autorët mesjetarë si "Bullgaria e Vjetër e Madhe"[4] ose Patria Onoguria. Sipas disa studiuesve, më saktë quhet Perandoria Onogundur-Bullgare.[5]
Disa historianë përfshijnë avarët e mundur në mesin e nënshtetasve të tyre dhe vendosin kufijtë e tyre perëndimorë në fushën e Panonisë. Kryeqyteti i saj supozohet të ketë qenë i vendosur në qytetin antik të Phanagoria, në Gadishullin Taman. Varri i Kubratit u zbulua në vitin 1912 në Pereshchepina, Ukraine.[6]
Shpërbërja dhe shtetet pasardhëse
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Ngjarjet që ndodhën pas vdekjes së Kubratit përshkruhen nga patriarku bizantin Nikefori I.[4] Në kohën e perandorit Konstantini IV, thotë ai, Kubrati vdiq dhe Batbajani, më i madhi nga pesë djemtë e tij, u la në krye të shtetit. Megjithatë, presioni nga khazarët përfundoi duke mbjellë mosmarrëveshje midis të gjithë djemve të Kubratit, të cilët, megjithë këshillën e babait të tyre për të qëndruar të bashkuar për të krijuar një front të përbashkët, u larguan veçmas, secili në krye të fisit të tij.
Proto-bullgarët e Vollgës
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Bullgaria e Vollgës
Pasi Kotrag, udhëheqësi i Kutrigurëve, mori kontrollin në stepën perëndimore, Batbayan i udhëhoqi ata në rajonin e sipërm Volga-Ural. Atje ata themeluan Bullgarinë e Vollgës, në bashkimin e Vollgës dhe Kamës. Si Protobullgarët e Vollgës ose Protobullgarët e Argjendtë, ata u konvertuan vullnetarisht në Islam në shekullin e 9-të. Ata ia dolën ta ruanin identitetin e tyre kombëtar edhe në shekullin e 13-të, duke zmbrapsur sulmet e para mongole në vitin 1223. Megjithatë, përfundimisht u nënshtruan, kryeqyteti i tyre Bolghar u bë një nga qytetet kryesore të Hordhisë së Artë të mongolëve dhe bullgarëve të përzier me tatarët. Qytetarët e republikave moderne ruse të Tataristanit dhe Çuvashisë konsiderohen si pasardhës të atyre protobullgarëve.
Protobullgarët në Vojvodinë dhe Maqedoni
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Kuber sundoi në Sirmium mbi një grup të përzier popujsh - protobullgarë, nënshtetas bizantinë, sllavë dhe fise gjermanike - si një vasal i Avar Khagan. Pas një revolte ai udhëhoqi popullin e tij në Maqedoni. Atje u vendos në rajonin e Keremisias dhe bëri një përpjekje të pasuksesshme për të pushtuar qytetin e Selanikut. Pas kësaj, ai u zhduk nga historia dhe populli i tij u konsolidua më vonë në Perandorinë e Parë Bullgare nga Hani Krum.
Protobullgarët në Italinë jugore
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Proto-bullgarë të tjerë mbërritën në Itali rreth vitit 662 të udhëhequr nga "Duka Alzeco" (Alcek, duke kërkuar mbrojtje kundër avarëve. Ata kërkuan tokë nga mbreti lombard Grimoald në këmbim të shërbimeve të tyre si mercenarë. Fillimisht u vendosën në afërsi të Ravenna, por u zhvendos në jug pak kohë më vonë Grimoald dërgoi Altzek dhe ndjekësit e tij te djali i tij Romuald, në Benevento, i cili u dha atyre tokat në verilindje të Napolit në qytetet "të bollshme, por deri tani të shkreta" të Sepino, Bovianum (Boiano) dhe Isernia, në rajonin sotshme të Molizës, në Apenine. Në vend të titullit "Duke", Altzek iu dha titulli lombard "Gastald". Paul Diakoni në shkrimin e tij Historia Langobardorum pas vitit 787 thotë se në kohën e tij protobullgarët banonin ende në këtë zonë dhe se edhe pse flasin "latinisht", "ata nuk e kanë braktisur përdorimin e gjuhës së tyre".
Gërmimet në nekropolin Vicenne-Campochiaro, pranë Boianos, kanë nxjerrë në dritë njëqind e tridhjetë varrime që datojnë nga shekulli i shtatë, ndër të cilat trembëdhjetë u gjetën me kuaj dhe objekte me prejardhje gjermanike dhe avare.[7][8][9] Varrosjet e kuajve janë karakteristikë për nomadët e kuajve të Azisë Qendrore, nga ku rezulton se këto varre u korrespondojnë bullgarëve të Molizës dhe Kampanisë.[10]
Protobullgarë kaukazianë/balkaro
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Pasuesit e Batbayan, të njohur si "bullgarët e zinj", mbetën në tokat e tyre stërgjyshore dhe u nënshtruan shpejt nga khazarët. Disa besojnë se balkarët e sotëm janë pasardhës të hordhisë Batbayan, edhe pse ata e quajnë veten Malkaros (pas lumit Malka) dhe flasin një gjuhë turkike të ngjashme me Kipchak.
Perandoria e Parë Bullgare
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Pasi shteti u shpërbë nën sulmin e khazarëve në vitin 668, Asparuh ndau rrugët me vëllezërit e tij dhe udhëhoqi disa nga bullgarët të kërkonin një shtëpi të sigurt. Ai u pasua nga 30,000 deri në 50,000 bullgarë.[11]
Pas [[|Beteja e Ongalit|Betejës së Ongalit]], Asparuh themeloi Perandorinë e Parë Bullgare, e cila u njoh zyrtarisht si shtet i pavarur nga Perandoria Bizantine në vitin 681.
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Southeastern Europe in the Middle Ages, 500-1250, Florin Curta, Cambridge University Press, 2006, ISBN 0521815398, p. 78.
- ^ John of Nikiû, Chronicle
- ^ Theophanes, Op. cit., p. 356-357
- ^ a b Patriarku Nikefori I i Kostandinopojës, Historia syntomos, breviarium
- ^ Zimonyi Istvan: "History of the Turkic speaking peoples in Europe before the Ottomans". (Uppsala University: Institute of Linguistics and Philology) (archived from the original Arkivuar 2012-07-22 tek Wayback Machine on 2013-10-21)
- ^ Rasho Rashev, Die Protobulgaren im 5.-7. Jahrhundert, Orbel, Sofia, 2005 (në bullgarisht, përmbledhje gjermane)
- ^ Genito, Bruno (2001). "Sepolture Con Cavallo Da Vicenne (Cb)" (PDF). I° Congresso Nazionale di Archeologia Medievale. (në anglisht). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2 qershor 2006. Marrë më 2007-09-27.
- ^ Belcastro, M. G.; Faccini F. (2001). "Anthropological and cultural features of a skeletal sample of horsemen from the medieval necropolis of Vicenne-Campochiaro (Molise, Italy)" (PDF). Collegium Antropologicum (në anglisht). 25 (2): 387–401. PMID 11811269. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2009-02-27. Marrë më 2007-09-27.
- ^ "Longobard necropolis of Campochiaro" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 6 nëntor 2007. Marrë më 2007-09-27.
- ^ Conte Miltenova, N. - I Bulgari di Gallo Matese - Prefazione e postfazione di Giuseppe Mario Tufarulo Passaporto Editore, Roma, 1993. - C.N.R.
- ^ Васил Н. Златарски. История на Първото българско Царство. Епоха на хуно-българското надмощие с. 188.
Sources
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Charles, Robert H. (2007) [1916]. The Chronicle of John, Bishop of Nikiu: Translated from Zotenberg's Ethiopic Text (në anglisht). Merchantville, NJ: Evolution Publishing. ISBN 9781889758879.
- Ostrogorsky, George (1956). History of the Byzantine State (në anglisht). Oxford: Basil Blackwell.