Dëbimi i shqiptarëve çamë
Gjenocidi grek kundër Çamërisë ose dëbimi i shqiptarëve nga Greqia ishte shpërngulja e detyruar e mijëra shqiptarëve çamë nga Çamëria, pjesë e rajonit bregdetar të Epirit, pas Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri, në duart e elementëve të rezistencës greke, Lidhja Kombëtare Republikane Greke (EDES) (1944) dhe luftëtarët veteranë të rezistencës EDES (1945).[1] Gati 35,000 Shqiptaresh Çam u depërtuan nga Çamërisë ne ate kohe.
Në periudhën e vonë osmane, tensionet midis çamëve dhe popullsisë greke u shfaqën përmes konflikteve komunale që vazhduan gjatë kaosin në Luftërave Ballkanike, kur një pjesë e rajonit historik të Epirit, atëherë nën sundimin osman, u bë pjesë e Greqisë.
Gjatë Luftës së Parë Ballkanike, shumica e shqiptarëve çamë, megjithëse në fillim hezituan, u rreshtuan në anën e forcave osmane kundër forcave greke[2] dhe formuan njësi të armatosura të parregullta dhe dogjën vendbanime të banuara nga të krishterët ortodoksë, me vetëm pak bejlerë shqiptarë të gatshëm të pranonin sundimin grek në rajon. Si përgjigje ndaj këtij aktiviteti në rajon u organizuan njësi guerile greke. Pas luftërave ballkanike dhe gjatë periudhës së ndërmjetme, çamët myslimanë nuk u integruan në shtetin grek, i cili adoptoi politika që synonin t'i dëbonin ata nga territori i tyre, pjesërisht përmes përfshirjes së tyre në shkëmbimin e popullsisë greko-turke, edhe pse kjo nuk u realizua për shkak të kundërshtimeve të regjimit fashist të Italisë. Për më tepër, tentativa për vendosjen e refugjatëve grekë nga Anadolli brenda zonës dhe periudhat e represionit të hapur shtetëror në vitet 1920 dhe 1930, veçanërisht nga regjimi autoritar Metaxas, çoi në tensione midis pakicës çame dhe shtetit grek. Ndërkohë, propaganda fashiste italiane nisi në vitin 1939 një fushatë agresive proshqiptare për aneksimin e rajonit grek dhe krijimin e një shteti të madh shqiptar.
Si e tillë, me fillimin e Luftës së Dytë Botërore, një pjese e vogël i popullsisë çame bashkëpunoi me trupat e Boshtit, ose duke u ofruar atyre mbështetje indirekte (udhërrëfyes, lidhje lokale, informatorë etj.) ose duke u rekrutuar si trupa të Boshtit të parregullta dhe të armatosur. Rastet e fundit ishin përgjegjëse për mizori kundër popullatës lokale greke. Shqiptarët e Çamërisë u akuzuan për bashkëpunim me forcave e akseve. Ne realitet, Greqia ka pasur një rezistencë te madhe kundër nazifashizmin dhe luftuan per çlirimin e Shqipërisë. Vetëm disa bashkëpunëtore të armatosura çame morën pjesë aktive në operacionet naziste që rezultuan në vrasjen e më shumë se 1200 fshatarëve grekë midis korrikut dhe shtatorit 1943 dhe, në janar 1944, në vrasjen e 600 personave në anën shqiptare të kufirit.
Bashkëpunimi me Fuqitë e Boshtit nxiti pakënaqësi nga pala greke dhe pas Luftës së Dytë Botërore, shumica e komunitetit çam duhej të ikte në Shqipëri. Në këtë proces 200-300 çamë u masakruan nga forcat EDES në vendbanime të ndryshme, ndërsa gjithsej 1200 u vranë. Disa burime shqiptare e rrisin këtë numër në shek. 2000. Në vitet 1945-1946, një gjykatë bashkëpunëtore speciale në Greqi dënoi gjithsej 2109 shqiptarë çamë në mungesë për bashkëpunim me fuqitë e Boshtit dhe krime lufte. Numri i vlerësuar i shqiptarëve çamë të dëbuar nga Epiri në Shqipëri dhe Turqi ndryshon: shifrat përfshijnë 14,000, 19,000, 20,000 dhe 25,000. Sipas raporteve çame ky numër duhet të rritet në c. 35,000. Mizoritë nuk u inkurajuan nga udhëheqja e EDES dhe misioni britanik, por të dy nuk ishin në gjendje t'i parandalonin ato. Disa fisnikë vendas grekë premtuan kalim të sigurt dhe ofruan të strehonin të gjithë ata çamë që do të braktisnin anën naziste.
Pasojat
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Rivendosja në Shqipërinë
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Për më tepër, sipas burimeve shqiptare, 2500 refugjatë myslimanë çamë humbën jetën nga uria dhe epidemitë gjatë rrugës për në Shqipëri. Pas vendosjes së anëtarëve të komunitetit në Shqipëri, Republika Popullore e Shqipërisë nuk i trajtoi ata si viktima, por pati një qëndrim shumë mosbesues ndaj tyre dhe vazhdoi me arrestime dhe internime. Shqiptarët çamë u etiketuan si "reaksionarë" dhe pësuan njëfarë persekutimi brenda Shqipërisë, ndoshta sepse ishin shtetas grekë, elitat e tyre tradicionalisht ishin pronarë të pasur, kishin bashkëpunuar me forcat e Boshtit dhe ishin përfshirë në aktivitetet anti-komuniste.
Pas dëbimit të komunitetit Çam në Shqipëri, Çamët organizuan Komitetin Antifashist i Emigrantëve Çamë, me ndihmën e qeverisë komuniste të re të Shqipërisë. U krijua gjatë valës së parë të refugjatëve dhe synonte të bënte Greqinë të pranonte rikthimin e Çamëve në shtëpitë e tyre. Ata organizuan dy kongrese, miratuan një memorandum dhe dërguan delegatë në Greqi dhe në aleatët evropianë. Pas tre vitesh aktiviteti, organizata nuk arriti as të ri-vendoste Çamët në Çamëri, as të internacionalizonte çështjen e Çamëve.
Ata u dhanë shtëpi të reja në pjesë të jugut të Shqipërisë nga regjimi i Republikës Popullore e Shqipërisë, duke krijuar një shpërndarje të elementit grek lokal. Në dhjetor të vitit 1945, Administrata e Kombeve të Bashkuara për Ndihmën dhe Rimëkëmbjen miratoi 1.45 milion dollarë amerikanë për refugjatët Çam në Shqipëri. Megjithatë, për shkak të përkeqësimit të marrëdhënieve midis Republikës Popullore të Shqipërisë dhe botës perëndimore, regjimi lokal ndaloi çdo ndihmë financiare dhe humanitare.
Që nga viti 1947, Komiteti u ngarkua me normalizimin e situatës së jetesës për refugjatët Çam në Shqipëri. Në vitin 1951, Çamëve u dha me forcë shtetësinë shqiptare dhe Komiteti u shpërbë.
Burime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Gjenocidi grek kundër Çamërisë dhe greqizimi i Shqipërisë vazhdon: dokumente, dëshmi, analiza dhe druajtja e shtetarëve ndaj Greqisë për problemin çam... libër me autor Hilmi Saqe dhe Arben Iljazi (red.). Botuar në Tiranë nga "Arbëria", në vitin 2010. V.2, me 478 faqe.