Kolegji Shën Adriani

Kolegji Arbëresh i Shën Adrianit (në italisht: Collegio Italo-Albanese di Sant'Adriano), quajtur një herë edhe "Seminari Grek" për shak të ritit "grek" (bizantin) i pranuar nga arbëreshëve, ishte qendër e rëndësishme arsimore e kulturore e Arbëreshëve të Italisë^[1], organ i rëndësishëm fetar dhe kulturor për ruajtjen e ritit lindor, traditave dhe trashëgimisë së identitetit arbëresh. Vetëm në periudhën 1898 - 1919, mësimet në këtë institucion i kanë vijuar mbi 100 intelektualë shqiptarë, u bënë intelektual dhe baballarë të Shtetit Shqiptar.

Në 1732 Papa Klementi XII, nën presionin e popullatave arbëreshe dhe pas hapjes së "Kolegjit Grek (Bizantinë)" në Romë, ngriti "Kolegjin Korsini" (Collegio Corsini) të Shën Benedhitit (San Benedetto Ullano) për arbëreshët e Kalabrisë, pastaj "Kolegji i Shën Adrianit" (Collegio di Sant'Adriano) lëvizur në Shën Mitri Koronë (1794).

Historiku

“Vendndodhja e Kolegjit (e ngjashme në këtë me ndërtesat e nderuara të Oksfordit) është shumë e bukur, shumë e bukur për të rinjtë e thjeshtë. Me largësinë e tij nga bota, peizazhin e tij baritor dhe natyrën frymëzuese përreth tij, ai është një vend për filozofët, jo për djemtë; një vend për t'u mbushur me atë ndjenjën e kënaqësisë së thellë tipike për njeriun e mençur që ka tejkaluar çdo ambicie të kësaj bote…" Kështu Norman Douglas, shkrimtar austriak me origjinë britanike, i dashuruar me Italinë e Jugut, në tregimin e tij të famshëm të udhëtimit "Kalabria e Vjetër"^[2]^[3], ai përshkroi, duke nxjerrë në pah përshtypjet e veta, institutin monumental dhe rigoroz të Shën Mitrit Koronë, rreth të cilit rrotullohej historia e kësaj qendre, ajo e Kalabrisë dhe e etnisë arbëro-shqiptare.

Historia e tij fillon në vitin 1794. Gjashtëdhjetë vjet më parë në Shën Benedhiti (San Benedetto Ullano), falë interesimit të Papa Klementit XII, në venat e të cilit duket se gjaku arbëresh rridhte nëpër nënën e tij, u krijua një kolegj, të cilit iu dha emri "Corsini", nga mbiemri i papës themelues.

Në bazë të institucionit të saj qëndronte dëshira për t'u garantuar rinisë arbëreshe katolike të ritit grek, arsimim dhe mësim falas në studimet klasike, shkencat teologjike dhe ritet kishtare. Synimi ishte shugurimi i priftërinjve të rinj të ritit bizantin midis adoleshentëve të komuniteteve italo-shqiptare të etur për të ndërmarrë një karrierë kishtare.

Fara e lënë nga murgu nga Rossano Nilo Malena, në vitin 955, para ardhja e arbëreshëve, vazhdoi të jepte fruta të tjera pas shtypjes së abacisë së lashtë të Shënt'Adrianit. Dhe kështu, në vitin 1794 Kolegji Mbretëror Italo-Grek i Sant'Adriano-s mori detyrën nga abacia e vjetër e Nilianës, për t'u bërë protagonisti i madh i historisë jo vetëm të zonës lokale, por edhe të etnisë arbëreshe në Kalabri dhe Italin jugore.

Prona iu hoq komunitetit fetar me dekret mbretëror të Ferdinandit IV të Burbonit dhe iu caktua seminarit të ri. Përmbajtja e studimeve, e tutje, u karakterizua nga një fizionomi më klasike dhe shkencore sesa teologjike. Në vitet e dekadës Napoleonike (1805-1815), Kolegji u ngrit në "Liceo delle due Calabrie", me një dekret Murat të vitit 1812, për shkak të një politike që priret drejt një edukimi më të hapur dhe për rrjedhojë më popullor, duke projektuar kështu Shkollën ndaj kulturave të reja të pritjeve të kohës.

Në vitin 1815, me kthimin e Bourbonëve në skenën politike të Italisë së Jugut, synimet hakmarrëse ndaj kësaj "vatre të djajve" rezultuan në masa të ndryshme mbylljeje, të cilat për fat të mirë u anuluan nga Ferdinandi II falë ndërhyrjeve këmbëngulëse dhe efektive të peshkopit-presidentit. Bellusci. Dekreti prestigjioz i paluajtshmërisë së Kolegjit mbahet mend në dy pllakat e mermerit të dukshme edhe sot në fasadën veriore të kishës, përkatësisht në greqisht dhe latinisht. Të farkëtuar nga rregulla të forta dhe të nënshtruar studimeve të shkëlqyera, por rigoroze, të cilat nuk linin vend as për mediokritet angazhimi dhe fitimi, të rinjtë e arsimuar brenda mureve të Sant'Adriano u dalluan, por edhe në të ardhmen, për aftësinë dhe seriozitetin e tyre. në studimet e tyre; dhe disa prej tyre arritën të merrnin diplomën e tyre me nota të shkëlqyera dhe një përqindje të lartë kalimesh. Më tej, Bellusci prezantoi figurën e re të presidentit ose rektorit, siç do të quhej nga fillimi i shekullit të 20-të; një detyrë që do të kryhet në fushën thjesht administrative dhe arsimore,

Idealet e Revolucionit Francez, puna e fshehtë e karbonarëve dhe idetë e Italisë së re, mbërritën ndërkohë edhe në muret e Kolegjit italo-grek të Sant'Adriano-s, duke infektuar profesorë dhe studentë, saqë u ndezën zemrat e tyre. idealet revolucionare dhe dashuria për vendin.

Dhe më vonë, mjaft studentë italo-shqiptarë të Kolegjit San Demetrio Corone u bënë protagonistë të Risorgimento-s Kalabreze. Pjesëmarrja e madhe, kontributi i forcave dhe gjaku i derdhur nga disa studentë të Kolegjit për Bashkimin e Italisë nuk kaluan pa u vënë re nga Garibaldi, i cili në vitin 1860, “duke marrë parasysh shërbimet e raportuara të shqiptarëve trima dhe bujarë ndaj Kauza italiane, dekreton që të administrohen menjëherë 12 mijë dukat për zgjerimin e Kolegjit”. Ajo që u vendos atëherë mbahet mend në pllakën e mermerit, e dukshme edhe sot, e vendosur pranë hyrjes së ndërtesës. Në vitin 1848, pak para bashkimit të Italisë, u krijua katedra e parë e gjuhës dhe e letërsisë shqipe, që i atribuohet poetit të Macchia Albanese Girolamo De Rada.

Në fillim të shekullit të 20-të, tashmë i zhveshur nga parimet fetare që ishin baza e themelimit të tij, Kolegji u përfshi në protokollin e marrëveshjes politiko-kulturore midis qeverisë italiane dhe Shqipërisë, Instituti u caktua si vend studimi për studentë që vijnë nga tre provincat kalabreze dhe nga Lucania dhe Pulia aty pranë. Midis tyre, me shpenzimet e qeverisë italiane u pritën edhe një duzinë të rinjsh shqiptarë; pra shtimi i “Institutit Ndërkombëtar Italo-Shqiptar të Sant’Adriano-s”.

Duke u rritur prestigji i Kolegjit, erdhën bursa falas për studentët nga Shqipëria, që u bënë etërit e vendit.

Ndërkohë erdhi eliminimi i çdo forme të ndërhyrjes kishtare në programet arsimore dhe përgjegjësitë administrative të Kolegjit, krijimi i një observatori meteorologjik dhe një gazometri për ndriçimin e godinës, klasave të reja, tualetit, fizikës dhe kabineti i historisë natyrore i ngritur në katin përdhes, madje edhe një Shkollë Bujqësore, e vendosur nën kontrollin e Ministrisë së Bujqësisë. Ato ishin rezultatet e shkëlqyera të programit të gjerë dhe të kujdesshëm të zgjerimit dhe ristrukturimit të zbatuar nga drejtori i zellshëm dhe largpamës i Como; përfundoi në vitin 1906 me ndërtimin e një godine për shtëpinë e drejtorit të shkollës së mesme dhe rektorit të kolegjit me familjet e tyre përkatëse.

Në vitin 1904 me themelimin e një Shkolle Normale për meshkuj (Istituto Magistrale i sotëm) që synonte të merrej me plagën e shfrenuar të analfabetizmit.

Viti 1923 ishte viti i ngritjes në shkollën e mesme të gjimnazit shtetëror, në sajë të së cilës Kolegji kaloi nga varësia e Ministrisë së Drejtësisë në mbrojtjen dhe mbikëqyrjen e Ministrisë së Udhëzimit Publik, shkolla e autorizuar u bë përfundimisht në pronësi të shtetit. duke u dalluar nga Kolegji i cili u shndërrua në shkollë me konvikt, dhe pagesa e pagave për të gjithë stafin u sigurua nga Ministria e Punëve Publike, e cila është organi i kujdesit që atëherë. Gjatë periudhës fashiste, Instituti mori emrin e quadrunvir Michele Bianchi, i cili për disa vite ishte student në Liceo Ginnasio.

Konvikti i ndërpreu të gjitha aktivitetet e tij në vitin shkollor 1978/79, por agonia e tij kishte filluar vite më parë. Rritja e çmimeve, ngritja e shkollës së detyruar, shtimi i shkollave të mesme në shumë qendra të rrethit dhe si pasojë ulja drastike e frekuentimit çuan në mbylljen e saj. Edhe sot ka shumë ish-studentë të Liceo Ginnasio, që vijnë nga çdo cep i Kalabrisë (jo vetëm arbëreshë prandaj) dhe gjithashtu nga Lucania aty pranë.

Personalitete të shquara

Mësimdhënës të shquar

Imzot Feliçe Samuel Rodotà (1691 – 1740)
Jeronim De Rada (1814 – 1903)
Mehdi Frashëri (1872 – 1963)
Aleksandër Xhuvani (1880 – 1961)
Kolë Kamsi (1886 – 1960)
Gaspër Jakova Merturi
Battista Groppa
Kolë Martinaj
Elia Lorichio

Studentë të shquar

Papa Jul Variboba (1727 – 1788)
Jeronim De Rada (1814 – 1903)
Papa Anton Santori (1819 – 1894)
Anselmo Lorekio (1843 – 1924)
Zef Serembe (1844 – 1901)
Luigj Gurakuqi (1879 – 1925)
Aleksandër Xhuvani (1880 – 1961)
Imzot Jani Mele (1885 – 1979)
Kolë Kamsi (1886 – 1960)
Kostaq Cipo (1892 – 1952)
Avni Rrustemi (1895 – 1924)
Hysni Lepenica (1900 – 1943)
Sejfulla Malëshova (1900 – 1971)
Papa Dushko Vetmo (1914 – 1999)
Papa Vorea Ujko (1918 – 1988)
Mehmet Vokshi, etj.^[4]

Referime

^ Fjalor enciklopedik shqiptar. Vëllimi II. ASHSH. Tiranë. 2008. fq. 1208. ISBN 978-99956-10-28-9
^ "Istituto omnicompren San Demetrio Corone: IL COLLEGIO ITALO-ALBANESE DI SANT'ADRIANO E IL LICEO GINNASIO". Arkivuar nga origjinali më 11 prill 2023. Marrë më 22 shkurt 2024. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ NORMAN DOUGLAS, OLD CALABRIA, London 1915.^{[lidhje e vdekur]}
^ Luisa Azzinari: La cathedra di lingua e literatura Albanese a S. Demetrio Corone e gli insegnatinto che la ressero. "Shejzat" nr.7-8/1970 (dokumente), fq. 272.

Shih edhe

Gjëra të tjera

Lidhje të jashtme

Faqa e Eparkisë së Ungrës

Ky artikull me tematikë në lidhje me gjeografinë e Italisë është një faqe cung. Ju mund të ndihmoni Wikipedia-n duke e përmirësuar atë.

[1] Fjalor enciklopedik shqiptar. Vëllimi II. ASHSH. Tiranë. 2008. fq. 1208. ISBN 978-99956-10-28-9

[2] "Istituto omnicompren San Demetrio Corone: IL COLLEGIO ITALO-ALBANESE DI SANT'ADRIANO E IL LICEO GINNASIO". Arkivuar nga origjinali më 11 prill 2023. Marrë më 22 shkurt 2024. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[3] NORMAN DOUGLAS, OLD CALABRIA, London 1915.^{[lidhje e vdekur]}

[4] Luisa Azzinari: La cathedra di lingua e literatura Albanese a S. Demetrio Corone e gli insegnatinto che la ressero. "Shejzat" nr.7-8/1970 (dokumente), fq. 272.

[1]

[2]

[3]

[4]