Odisht
Odia | |
---|---|
Shqiptimi | /oˈɽia/ |
Rajoni | Odisha[a] |
Folës amtare | 350 milionë (2011–2019)[1][2] Folës si gjuhë e dytë: 40 milionë[1] |
Familje gjuhësore | |
Format e hershme | Prakrite
|
Shkrimi odia Shkrimi kalinga (historik) | |
Statusi zyrtar | |
Gjuhë zyrtare në | India |
Rregulluar nga | Odisha Sahitya Akademi, Qeveria e Odishës[6] |
Kodet gjuhësore | |
ISO 639-1 | or |
ISO 639-2 | ori |
ISO 639-3 | ori – inclusive codeIndividual codes: ory – Odiaspv – Sambalpuriort – Adivasi Odia (Kotia)dso – Desia[7] |
Glottolog | macr1269 Macro-Oriya (Odra)oriy1255 Odia |
Shumicë ose pluralitet odia
Pakicë domethënëse odia |
Odia ( ଓଡ଼ିଆ , ISO : Oṛiā ) [8] e përkthyer më parë si Orija) është një gjuhë indo-ariane e folur në shtetin Indian të Odishës . Është gjuha zyrtare në Odisha (e përkthyer më parë si Orissa), [9] ku folësit vendas përbëjnë 82% të popullsisë, [10] dhe flitet gjithashtu në pjesë të Bengalit Perëndimor, [11] Xharkandit, Andhra Pradesh dhe Çatisgarit . [12] Odia është një nga shumë gjuhët zyrtare të Indisë ; është gjuha zyrtare e Odishës dhe gjuha e dytë zyrtare e Jharkhand. [13] [14] [15] Gjuha flitet gjithashtu nga 700,000 njerëz në Çatisgarit .
Odia është gjuha e gjashtë indiane që cilësohet si gjuhë klasike, në bazë të historisë së gjatë letrare dhe pa huazim të gjerë nga gjuhë të tjera. [16] [17] [18] [19] Mbishkrimi më i hershëm i njohur në Odia daton në shekullin e 10-të të es. [20]
Në nënkontinentin Indian, një komandim mbi gjuhën Odia, së bashku me sanskriten, tamilen, telugun, meitein, persishten ose arabishten, vlerësohet dhe respektohet shumë për mësimin e vallëzimeve (më së shumti vallet klasike indiane ) pasi kërcimtarët mund të kishin mjetet e këtyre gjuhëve për të shkoni në tekstet e materialit parësor. [21]
Fonologjia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Odia ka 30 fonema bashkëtingëllore, 2 fonema gjysmëzanore dhe 6 fonema zanoresh.
Përpara | Qendrore | Mbrapa | |
---|---|---|---|
E lartë | i | u | |
E mesme | e | o | |
E ulët | a | ɔ |
Gjatësia nuk është dalluese. Zanorja [ɛ] mund të dëgjohet edhe si alofone e /e/, ose si alofon i bashkimit të sekuencave /j + a/ ose /j + ɔ/ . [25] Zanoret fundore shqiptohen në gjuhën standarde, p.sh. Odia [pʰulɔ] dallon nga bengali [pʰul] "lule". [26]
Buzore | Alveolare/ Dhëmbore | Retrofleks | Pas alv. / Qiellzore | Velare | Glotale | ||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Hundore | m | n | ɳ | ŋ | |||
Ndalesë / Jofërkuese | voiceless | p | t | ʈ | tʃ | k | |
voiceless aspirated | pʰ | tʰ | ʈʰ | tʃʰ | kʰ | ||
voiced | b | d | ɖ | dʒ | ɡ | ||
voiced aspirated | bʱ | dʱ | ɖʱ | dʒʱ | ɡʱ | ||
Fërkuese | s | ɦ | |||||
Trill / Përplasje | r ~ ɾ | ( ɽ, ɽʰ ) | |||||
Përafruese anësore | l | ɭ | |||||
Përafruese | w | j |
Odia në shkrimin Odia
- ଅନୁଚ୍ଛେଦ ୧: ସମସ୍ତ ମନୁଷ୍ୟ ଜନ୍ମକାଳରୁ ସ୍ୱାଧୀନ ଏବଂ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଓ ଅଧିକାରରେ ସମାନ । ସେମାନଙ୍କଠାରେ ବୁଦ୍ଧି ଓ ବିବେକ ନିହିତ ଅଛି ଏବଂ ସେମାନଙ୍କୁ ପରସ୍ପର ପ୍ରତି ଭ୍ରାତୃତ୍ୱ ମନୋଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରିବା ଉଚିତ୍ ।
Odia në IAST
- Anuccheda eka: Samasta manuṣya janmakāḷaru swādhīna ebaṅ marẏyādā o adhikārare samāna. Semānaṅkaṭhāre buuddhi o bibeka nihita achi ebaṅ semānaṅku paraspara prati bhrātr̥twa manobhābare byabahāra karibā ucit.
Odia në AFN
- ɔnut͡ːʃʰed̪ɔ ekɔ: sɔmɔst̪ɔ mɔnuʂjɔ d͡ʒɔnmɔkaɭɔɾu swad̪ʱinɔ ebɔŋ mɔɾd͡ʒjad̪a o ɔd̪ʱikaɾɔɾe sɔmanɔ. semanɔŋkɔʈʰaɾe bud̪ːʱi o bibekɔ niɦit̪ɔ ɔt͡ʃʰi ebɔŋ semanɔŋku pɔɾɔspɔɾɔ pɾɔt̪i bʱɾat̪ɾut̪wɔ mɔnobʱabɔɾe bjɔbɔɦaɾɔ kɔɾiba ut͡ʃit̪
Përkthimi
- Neni 1: Të gjithë njerëzit lindin të lirë dhe të barabartë në dinjitet dhe të drejta. Ata janë të pajisur me arsye dhe ndërgjegje dhe duhet të sillen ndaj njëri-tjetrit në frymë vëllazërimi.
- ^ Parts of Xharkandi, Çatisgarit, Bengali Perëndimor dhe Andhra Pradesh që janë afër kufirit me Odishën.
- ^ a b Stampa:E22
- ^ "Scheduled Languages in descending order of speaker's strength – 2011" (PDF). Registrar General and Census Commissioner of India.
{{cite web}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ "Jharkhand gives second language status to Magahi, Angika, Bhojpuri and Maithili". The Avenue Mail. 21 mars 2018. Arkivuar nga origjinali më 28 mars 2019. Marrë më 30 prill 2019.
{{cite news}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ "West Bengal Official Language Act, 1961". www.bareactslive.com. Arkivuar nga origjinali më 27 tetor 2020. Marrë më 17 shtator 2020.
{{cite web}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ Roy, Anirban (28 shkurt 2018). "Kamtapuri, Rajbanshi make it to list of official languages in". India Today. Arkivuar nga origjinali më 30 mars 2018. Marrë më 30 mars 2018.
{{cite magazine}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ "Odisha Sahitya Academy". Department of Culture, Government of Odisha. Arkivuar nga origjinali më 4 mars 2016. Marrë më 9 mars 2016.
{{cite web}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ Hammarström (2015) Ethnologue 16/17/18th editions: a comprehensive review: online appendices
- ^ "PRS | Bill Track | The Constitution (113th Amendment) Bill, 2010" (në anglisht). www.prsindia.org. Marrë më 2018-01-31.
- ^ "Constitution amended: Orissa is Odisha, Oriya is Odia". Hindustan Times (në anglisht). 2011-09-06. Marrë më 2018-01-31.
- ^ Mahapatra, B. P. (2002). Linguistic Survey of India: Orissa (PDF). Kolkata, India: Language Division, Office of the Registrar General. fq. 14. Marrë më 20 shkurt 2014.
{{cite book}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ "Ordeal of Oriya-speaking students in West Bengal to end soon". The Hindu. 21 maj 2009. Marrë më 30 janar 2019.
{{cite news}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ "Govt to provide study facility to Odia-speaking people in State". The Pioneer. Marrë më 30 janar 2019.
{{cite web}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ "Oriya gets its due in neighbouring state- Orissa". IBNLive. 2011-09-04. Arkivuar nga origjinali më 2012-08-15. Marrë më 2012-11-29.
{{cite web}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ Naresh Chandra Pattanayak (2011-09-01). "Oriya second language in Jharkhand". The Times of India. Arkivuar nga origjinali më 2012-07-07.
{{cite web}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ "Bengali, Oriya among 12 dialects as 2nd language in Jharkhand". daily.bhaskar.com. 2011-08-31. Marrë më 2012-11-29.
{{cite web}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ "Classical Language: Odia" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 25 nëntor 2015. Marrë më 9 dhjetor 2018.
{{cite web}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ "Odia gets classical language status". The Hindu. 20 shkurt 2014. Marrë më 20 shkurt 2014.
{{cite news}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ "Odia becomes sixth classical language". The Telegraph. Arkivuar nga origjinali më 11 tetor 2017. Marrë më 29 mars 2015.
{{cite web}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ "Milestone for state as Odia gets classical language status". The Times of India. 21 shkurt 2014. Marrë më 29 mars 2015.
{{cite news}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ Pattanayak, Debi Prasanna; Prusty, Subrat Kumar. Classical Odia (PDF). Bhubaneswar: KIS Foundation. fq. 54. Marrë më 26 korrik 2016.
{{cite book}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ Munsi, Urmimala Sarkar; Burridge, Stephanie (2012). Traversing Tradition: Celebrating Dance in India (në anglisht). en: Routledge, Taylor & Francis. fq. 35. ISBN 978-1-136-70378-2.
... This means a command of Sanskrit, Tamil, Telugu, Oriya, Meitei, Persian, or Arabic. ...
- ^ Tripathī, Kunjabihari (1962). The Evolution of Oriya Language and Script. Utkal University. fq. 29, 222. Marrë më 21 mars 2021.
{{cite book}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ a b Ray (2003)
- ^ Cardona, George; Jain, Danesh (2003). The Indo-Aryan Languages. fq. 488. ISBN 978-1-135-79711-9.
{{cite book}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ a b Neukom, Lukas; Patnaik, Manideepa (2003)
- ^ Ray (2003)
- ^ Masica (1991:107)
- Gabime CS1: Mungon parametri i gjuhës
- Gabime mungese shënjestrimi me stampat Harv dhe SFN
- Languages with ISO 639-2 code
- Languages with ISO 639-1 code
- ISO language articles citing sources other than Ethnologue
- Language articles with unsupported infobox fields
- Artikuj që përmbajnë tekst në Odia
- Gjuhë indo-ariane
- Gjuhë indiane