Popujt indo-arianë
 Hartë e 1978 që tregon shpërndarjen gjeografike të gjuhëve madhore Indo-Ariane. (Urdu përfshihet nën Hindishten. Romani, Domari, dhe Lomavren janë jashtë kunës (scope).) Zonat me pika ose vija tregojnë ku shumëgjuhësia është e zakonshme. | |
| Rajone me popullsi të konsiderueshme | |
|---|---|
 India | mbi 911 milionë[1] |
 Pakistan | mbi 233 milionë[2] |
 Bangladesh | mbi 160 milionë[3] |
 Nepal | mbi 26 milionë |
 Sri Lanka | over 14 million |
 Myanmar | mbi 1 milionë |
 Mauritius | mbi 725,400 |
| Stampa:Country data Maldive | mbi 300,000[4] |
| Stampa:Country data Bhutan | mbi 240,000 |
| Gjuhët | |
| Gjuhët indo-ariane | |
| Fetë | |
| Fetë indiane (Më së shumti Hinduizmi; me pakica budiste, sikiste dhe xhainiste) dhe islame, kristiane dhe disa ateistë/gnostikë | |
Popujt indo-arianë janë një koleksion i larmishëm i popujve indo-evropianë që flasin gjuhë indo-ariane në nënkontinentin Indian . Historikisht, arianët ishin baritorët që flisnin indo-iranianisht, të cilët migruan nga Azia Qendrore në Azinë Jugore dhe paraqitën gjuhën proto-indo-ariane . [5] [6] [7] [8] [9] Sot, folësit e gjuhës indo-ariane gjenden në rajonet moderne të Bangladeshit, Nepalit, Pakistanit lindor, Sri Lankës, Maldiveve dhe Indisë veriore. [10]
Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Proto-Indo-Iranianët[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Paraqitja e gjuhëve indo-ariane në nënkontinentin Indian ishte rezultat i një migrimi të njerëzve indo-arianë nga Azia Qendrore në nënkontinentin indian verior ( bangladeshi i sotëm, Butani, India, Nepali, Pakistani dhe Sri Lanka). Këto migrime filluan afërsisht në vitin 1800 pes, pas shpikjes së karrocës së luftës, dhe gjithashtu sollën gjuhët indo-ariane në Levant dhe ndoshta në Azinë e Brendshme.[ citim i nevojshëm ] Një grup tjetër indo-arianësh migruan më tej drejt perëndimit dhe themeluan mbretërinë Mitanni në Sirinë veriore; [5] (rreth 1500-1300 pes) grupi tjetër ishin njerëzit vedikë. [11] Christopher I. Beckwith sugjeron se Wusun, një popull indo-evropian kaukazoid i Azisë së Brendshme në antikitet, ishin gjithashtu me origjinë indo-ariane. [11]
Proto-indo-iranianët, nga të cilët u zhvilluan indo-arianët, identifikohen me kulturën Sintashta (2100–1800 pes), [5] [12] dhe kulturën e Andronovos, e cila lulëzoi rreth. 1800–1400 pes në stepat rreth Detit Aral. Proto-indo-arianët u ndanë rreth viteve 1800-1600 pes nga iranianët, [5] u zhvendosën në jug përmes Kulturës Baktria-Marxhana, në jug të kulturës Andronovo, duke huazuar disa nga besimet dhe praktikat e tyre të veçanta fetare nga BMAC, dhe më pas migroi më në jug në Levant dhe Indinë veriperëndimore. [13] [5] Migrimi i indo-arianëve ishte pjesë e përhapjes më të madhe të gjuhëve indo-evropiane nga atdheu proto-indo-evropian në stepën Pontiko-Kaspiane, e cila filloi në mijëvjeçarin e IV para Krishtit. [5] [14] [15] Kulturat GGC, Varrezat H, Bakërpunuesit, OCP dhe PGW janë kandidatë për kulturat e lidhura me indo-arianët.
Indo-arianët ishin të bashkuar nga normat kulturore dhe gjuha e përbashkët, të referuara si aryā 'fisnike'. Gjatë katër mijëvjeçarëve të fundit, kultura indo-ariane ka evoluar veçanërisht brenda vetë Indisë, por origjina e saj është në ndërthurjen e vlerave dhe trashëgimisë së grupeve indo-ariane dhe indigjene të njerëzve të Indisë. [16] Përhapja e kësaj kulture dhe gjuhe u bë nga sistemet patron-klient, i cili lejoi përthithjen dhe kulturimin e grupeve të tjera në këtë kulturë dhe shpjegon ndikimin e fortë në kulturat e tjera me të cilat ajo ndërvepronte.
Ndërsa grupi gjuhësor indo-arian zë kryesisht pjesët veriore të Indisë, gjenetikisht, të gjithë aziatikët e Jugut në të gjithë nënkontinentin Indian janë pasardhës të një përzierjeje të gjuetarëve-mbledhësve të Azisë Jugore, gjuetarëve-mbledhësve iranianë dhe blegtorëve steporë të Azisë Qendrore në përpjestime të ndryshme. [17] [18] Përveç kësaj, njerëzit që flasin gjuhë austroaziatike dhe tibeto-birmane kontribuan në përbërjen gjenetike të Azisë Jugore. [19]
- ^ "India". The World Factbook. 16 nëntor 2021.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Pakistan". The World Factbook. 4 shkurt 2022.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Bangladesh". The World Factbook. 4 shkurt 2022.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Population of Lhotshampas in Bhutan". UNHCR. 2004. Arkivuar nga origjinali më 16 tetor 2012. Marrë më 23 mars 2016.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b c d e f Anthony 2007.
- ^ Erdosy 2012.
- ^ "How ancient DNA may rewrite prehistory in India". bbc. 23 dhjetor 2018. Marrë më 23 nëntor 2022.
{{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "New reports clearly confirm 'Arya' migration into India". thehindu. 13 shtator 2019. Marrë më 23 nëntor 2022.
{{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Aryans or Harappans—Who drove the creation of caste system? DNA holds a clue". theprint. 29 qershor 2021. Marrë më 23 nëntor 2022.
{{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Danesh Jain, George Cardona (2007). The Indo-Aryan Languages. Routledge. fq. 2.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b Beckwith 2009.
- ^ Kuz'mina 2007.
- ^ George Erdosy (1995).
- ^ Johannes Krause mit Thomas Trappe: Die Reise unserer Gene.
- ^ "All Indo-European Languages May Have Originated From This One Place". IFLScience (në anglisht). 24 maj 2018. Marrë më 26 dhjetor 2019.
- ^ Avari, Burjor (2007-06-11). India: The Ancient Past: A History of the Indian Sub-Continent from c. 7000 BC to AD 1200 (në anglisht). Routledge. fq. xvii. ISBN 978-1-134-25161-2.
- ^ Reich et al. 2009.
- ^ Narasimhan et al. 2019.
- ^ Basu et al. 2016.