Serbia Jugore
Serbia Jugore
Јужна Србија Južna Srbija | |
|---|---|
Rajon gjeografik | |
 Serbia Jugore e shfaqur në të kaftë | |
| Qyteti më i madh | Nishi |
| Sipërfaqja | |
| • Gjithsej | 14.010 km2 (5.409 sq mi) |
| Popullsia (2011) | |
| • Gjithsej | 930.461 |
| • Dendësia | 66,4/km2 (1,720/sq mi) |
| Zona kohore | CET |
| Dialekti | Prizren-Timok (gjithashtu e njohur si Torlakian) |
| ^1 "Serbia Jugore" nuk është një nëndarje zyrtare e Republikës së Serbisë ^2 Shqiptarët në Medvegjë, Preshevë dhe Bujanoc u bojkotuan në regjistrimin e vitit 2011. | |
Serbia Jugore (serbisht: Јужна Србија) ose nganjëherë referuar si Serbia Juglindore, Pomoravlje Jugore, Jugu i Serbisë Qendrore, i njohur historikisht si Serbia e Re ose Territoret e Reja është një rajon gjeografik në Republikën e Serbisë që më së shpeshti i referohet territoreve të rretheve të Nishavës, Toplicës, Jabllanicës, Pçinjës dhe Pirotit.[1][2] Ky rajon zë rreth 14.000 km2 dhe është shtëpia e rreth 1 milion njerëzve. Më shumë se 1/4 e popullsisë në rajon jeton në qytetin e Nishit.
Serbia Jugore nuk është një nën-ndarje zyrtare e Serbisë dhe as kufijtë e saj nuk janë të përcaktuar saktësisht. Rajoni karakterizohet nga lumi i Moravës Jugore, i cili rrjedh pothuajse tërësisht nëpër Serbinë Jugore dhe që historikisht ka lidhur popujt që kanë jetuar në pellgun e saj. Rajoni është i përcaktuar nga një histori dhe kulturë e përbashkët.
Termi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Sot, Serbia Jugore është një rajon në jug të Republikës së Serbisë dhe me kalimin e kohës, termi ka ndryshuar kuptimin e tij.
Gjatë gjysmës së parë të shekullit të 20-të, termi u përdor për të treguar zonën e Maqedonisë së Vardarit, Kosovës, Metohisë dhe rajoneve të Rashkës (e ashtuquajtura Serbia e Vjetër). Në periudhën nga viti 1919 deri në vitin 1922, kjo zonë formoi provincën e Serbisë Jugore në kuadër të Mbretërisë së Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve.[3] Në të njëjtën periudhë ekzistonte krahina e Serbisë Veriore, e cila së bashku me Jugun formonin krahinën e Serbisë. Pas riorganizimit territorial, pas Luftës së Dytë Botërore, ky term nuk u përdor në mënyrë aktive, pasi në pjesën e atëhershme më të madhe të Serbisë Jugore u formuan Republika Socialiste e Maqedonisë dhe Rajoni Autonom i Kosovës dhe Metohisë, ndërsa pjesa e mbetur filloi të quhet Serbia Jugore, Serbia Qendrore Jugore ose Serbia Juglindore. Sot përbëhet nga këto rrethe: Nishavë, Jabllanicë, Toplicë, Pirot dhe Pçinjë.
Serbia e sotme jugore ndryshoi emrin e saj gjatë historisë. Shumica e rajonit u çlirua gjatë Luftërave Serbo-Turke më 1878 dhe u referua si Serbia e Re ose Territoret e Reja.[4]
Lumi i Moravës Jugore rrjedh nëpër gjithë territorin e Serbisë Jugore nga Razhanji në Bujanoc. Lumi e ndan rajonin në mes në dy pjesë. Pellgu i Moravës Jugore zë afërsisht të njëjtin territor me rajonin e Serbisë Jugore. Prandaj, Serbia Jugore nganjëherë përmendet si Pomoravlje Jugore.[5]
Demografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Serbia jugore është shtëpia e rreth 1 milion njerëzve. Megjithatë, ajo është prekur shumë nga shpopullimi. Vetëm Nishi dhe komunat me shumicë shqiptare të Preshevës dhe Bujanocit panë rritje të popullsisë ndërmjet viteve 2002 dhe 2011. Komunat në lindje të lumit Morava Jugore janë në situatën më të vështirë. Shembulli më i mirë është Komuna e Crna Travës që kishte rreth 13.500 banorë në vitin 1948 dhe tani ka rreth 1.500 banorë. Shpopullimi është i pranishëm edhe në komunat e Dimitrovgradit dhe Bosilegradit, ku bullgarët përbëjnë shumicën. Shumica e shqiptarëve bojkotuan regjistrimin e vitit 2011. Vlerësohet se në Serbinë Jugore ka rreth 50.000 shqiptarë.
Kultura
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Serbia Jugore ishte e ekspozuar ndaj ndikimeve të ndryshme gjatë historisë.
Dialekti
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Banorët e Serbisë Jugore flasin dialektin Torlakian të gjuhës serbokroate. Shumica e gjuhëtarëve serbë e quajnë atë dialekt Prizren-Timok. Ajo ndryshon nga gjuha standarde serbe në atë që ka tre rasat gramatikore në vend të shtatë, si dhe mbajtjen e plotë të aoristit dhe të pakryerës, humbjen e paskajores si në bullgarisht dhe maqedonisht, theksim i shpeshtë në rrokjen fundore në fjalët shumërrokësh etj. Autorët serbë Stevan Sremac dhe Borisav Stankoviq kanë shkruar disa vepra në dialektin torlakian. Sot, dialekti Torlakian ruhet në formën e tij origjinale në pjesët rurale të Serbisë Jugore. Sipas listës së UNESCO-s të gjuhëve të rrezikuara, torlakishtja është e pambrojtur.[13][6]
Kuzhina
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Byreku konsiderohet si mëngjes tradicional sidomos në Nish. Byreku i parë në Nish është bërë në vitin 1498 nga bukëpjekësi turk Mehmet Oğlu.[7] Tradicionalisht, barbeku serb nga Leskovci dhe Nishi konsiderohet si më i miri në Serbi.
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ "OPŠTINE - RAS BAZA OPŠTINA". crm.siepa.gov.rs (në serbisht). Arkivuar nga origjinali më 7 gusht 2022. Marrë më 2020-12-22.
- ^ Milicevic, M. DJ. (1884). КРАЉЕВИНА СРБИЈА: НОВИ КРАЈЕВИ (në serbisht). Kr. Srb. Drzavna Stamparija. fq. XV.
- ^ Живковић, Тодор (1940). Јеdаn prilоg zа pоznаvаnjе duhоvnih vеzа izmеđu Јužnе Srbiје i Srbiје (në serbisht). Штампарија Пуч.
- ^ Milićević, M. Đ. (1884). Kingdom of Serbia: New Territories.
- ^ Марковић, Јован; Павловић, Мила (1995). Географске регије Југославије (Србија и Црна Гора) (në serbisht). Београд: Савремена администрација.
- ^ "Torlak" at "UNESCO's list of endangered languages" (në anglisht). Unesco.org. Marrë më 2013-03-24.
- ^ "Gde pojesti najbolji burek na Balkanu - poreklo i vrste bureka - Putuj Sigurno turistički magazin". Putuj Sigurno (në serbisht). 2019-06-28. Marrë më 2020-12-22.