Zyrihu
Cyrihu
Zürich | |
|---|---|
     Nga lart poshtë: Pamje mbi Zyrih nga Grossmünster, Shtëpia e Operas, Prime Tower gjatë natës, ndërtesa kryesore ETH dhe kisha Fraumünster në qytezën e vjetër. | |
 Flamuri  Stema | |
| Koordinatat: 47°22′28″N 08°32′28″E / 47.37444°N 8.54111°E | |
| Vendi |  Zvicra |
| Kantoni | Zürich |
| Rrethi | Zürich |
| Qeveria | |
| • Kryetari | Corine Mauch (SPS/PPS) |
| Sipërfaqja | |
| • Gjithsej | 87,88 km2 (33,93 sq mi) |
| Lartësia mbidetare | 408 m (1.339 ft) |
| Popullsia (31 dhjetor 2018) | |
| • Gjithsej | 415.215 |
| • Dendësia | 4.700/km2 (12.000/sq mi) |
| Zona kohore | UTC+01:00 (CET) |
| • Verës (DST) | UTC+02:00 (CEST) |
| Kodi postar | 8000–8099 |
| Rrethohet nga | Adliswil, Dübendorf, Fällanden, Kilchberg, Maur, Oberengstringen, Opfikon, Regensdorf, Rümlang, Schlieren, Stallikon, Uitikon, Urdorf, Wallisellen, Zollikon |
| Faqja zyrtare | www |
Cyrihu (gjer: Zürich) është qyteti më i madh i Zvicrës dhe kryeqytet i kantonit të Zyrihut. Ndodhet në Zvicrën veri-qendrore,[1] në brigjet e liqenit të Zyrihut. Ai numëron rreth 434,335 banorë sipas censusit të vitit 2020 ndërkohë metropoli i Zyrihut numëron rreth 1.83 milionë banorë. Zyrihu është një qendër për hekurudhat, rrugët dhe trafikun ajror. Aeroporti i Zyrihut dhe stacioni kryesor hekurudhor i Zyrihut janë më të mëdhenjtë dhe më të ngarkuarit në vend.
I vendosur përgjithmonë për mbi 2000 vjet, Zyrihu u themelua nga romakët, të cilët e quajtën Turicum. Megjithatë, vendbanimet e hershme janë gjetur që datojnë më shumë se 6400 vjet më parë (edhe pse kjo tregon vetëm praninë njerëzore në zonë dhe jo praninë e një qyteti kaq të hershëm).[2]
Gjuha zyrtare e Zyrihut është gjermanishtja, por gjuha kryesore e folur është gjermanishtja e Zyrihut, varianti vendor i dialektit gjerman zviceran aleman.
Shumë muze dhe galeri arti mund të gjenden në qytet, duke përfshirë Muzeun Kombëtar Zviceran dhe Kunsthaus. Schauspielhaus Zürich konsiderohet të jetë një nga teatrot më të rëndësishëm në botën gjermanishtfolëse.[3]
Zyrihu është shtëpia e shumë institucioneve financiare dhe kompanive bankare.
Gjeografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Zyrihu ndodhet në 408 m mbi nivelin e detit në skajin e poshtëm (verior) të liqenit të Cyrihut ( Zürichsee) rreth 30 km (19 mi) në veri të Alpeve, të vendosura midis kodrave të pyllëzuara në anën perëndimore dhe lindore. Qyteti i Vjetër shtrihet në të dy anët e Limmatit, i cili rrjedh nga liqeni, në fillim drejt veriut dhe më pas duke u kthyer gradualisht në një kthesë në perëndim. Qendra gjeografike (dhe historike) e qytetit është Lindenhof, një kodër e vogël natyrore në bregun perëndimor të Limmat, rreth 700 m në veri të vendit ku lumi del nga liqeni i Cyrihut. . Qyteti është I rrethuar me kodra të mbuluara më pyje siq janë: Gubrist, Hönggerberg, Käferberg, Zürichberg, Adlisberg dhe Öttlisberg. Qendra e qytetit është Lindenhof, një bregore në në anën perëndimore të bregut të lumit Limmat, përafërsisht 700 m në veritë vendit nga burimi i lumit Limmat. Sot qyteti është rritë jasht kufijve natyroro-hidrografik kah verilindja.
Historia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]I banuar vazhdimisht për 2 mijë vite, Zyrihu u themelua nga romakët të cilët e quajtën Turicum. Megjithatë ngulimet e hershme janë datuar deri në 6400 vite më parë (prania e njërëzve dhe jo themelimi i qytetit). Gjatë Mesjetës, Zyrihu fitoi statustin e privilegjuar dhe të pavarur të menjëherësisë perandorake dhe në vitin 1519 u kthye në një qëndër parësore të Reformacionit Protestant në Europë nën udhëheqjen e Huldrych Zwinglit.
Zhvillime të gjera ndodhën gjatë shekullit të 19-të. Nga 1847, Spanisch-Brötli-Bahn , hekurudha e parë në territorin zviceran, lidhi Cyrihun me Baden, duke vendosur Zürich Hauptbahnhof në origjinën e rrjetit hekurudhor zviceran . Ndërtesa e tanishme e Hauptbahnhof (stacioni kryesor hekurudhor) daton në 1871. Bahnhofstrasse e Cyrihut (Rruga e Stacionit) u ndërtua në 1867, dhe Bursa e Zyrihut u themelua në 1877. Industrializimi çoi në migrim në qytete dhe në rritje të shpejtë të popullsisë, veçanërisht në periferi të Zyrihut.
Zyrihu u bombardua aksidentalisht gjatë Luftës së Dytë Botërore. Ndërsa hebrenjtë e persekutuar kërkuan strehim në Zvicër, SIG (Komuniteti Izraelit i Zvicrës) mblodhi burime financiare. Komiteti qendror për ndihmën e refugjatëve, i krijuar në vitin 1933, ishte vendosur në Zyrih.
Ekonomia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Në vitin 2017, Indexi i Qendrave Botërore Financiare e renditi Zyrihun në vendin e 11-të në botë për nga konkuruese ekonomike dhe në vend të 2-të në Europë pas Londrës. Sektori më i rëndësishëm i ekonomisë së Zyrihut është ai i shërbimeve, i cili punëson pothuaj 4 në 5 punëtorë. Të tjera industri të rëndësishme janë industria e lehtë, makineritë, industria tekstile dhe turizmi. I ndodhur në Zyrih, Bursa Zvicerane u themelua në 1877 dhe tashmë është bursa e katërt më e njohur në botë.
Cilësia e jetës
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Cilësia e lartë e jetës është përmendur si arsye për rritjen ekonomike në Cyrih. Firma konsulente Mercer ka për shumë vite e renditi Zyrihun si një qytet me cilësinë më të lartë të jetës në botë. [4] [5] Në veçanti, Zyrihu mori rezultate të larta për punën, strehimin, kohën e lirë, arsimin dhe sigurinë. Autoritetet vendore të planifikimit sigurojnë ndarje të qartë midis zonave urbane dhe atyre rekreative dhe ka shumë rezervate natyrore të mbrojtura. [6] Zyrihu renditet gjithashtu si qyteti i tretë më i shtrenjtë në botë, pas Hong Kongut dhe Tokios dhe përpara Singaporit. [7]
Zyrihu përfiton nga niveli i lartë i investimeve në arsim, i cili është tipik për Zvicrën në përgjithësi dhe ofron fuqi punëtore të cilësuar në të gjitha nivelet. Qyteti është shtëpia e dy universiteteve kryesore, duke mundësuar kështu qasjen për të diplomuarit dhe kërkimin për teknologjinë e lartë. Trajnimi profesional përfshin një përzierje të përvojës praktike të punës dhe studimit akademik, ndërsa, në përgjithësi, theksi vihet në marrjen e një niveli të mirë të arsimit të përgjithshëm dhe aftësive gjuhësore. Si rezultat, qyteti është shtëpia e shumë njerëzve shumëgjuhësh dhe punonjësit në përgjithësi demonstrojnë një shkallë të lartë motivimi dhe një nivel të ulët mungesash. Ligjet e punësimit janë më pak kufizuese si Gjermania apo Franca e afërt. Fillimi i ri i teknologjisë, FinTech dhe të tjerët në MedTech sigurojnë fonde të mira fillestare dhe fillestare. [8]
Arsimi dhe kultura
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Rreth 70 mijë studentë studiojnë në 20 universitetet, kolegjet dhe institucionet e arsimit të lartë në Zyrih (shifra të vitit 2019). Dy nga universitetet më të shquara të Zvicrës ndodhen në qytet: Instituti Federal i Teknologjisë Zvicerane (ETH Zurich), i cili kontrollohet nga qeveria federale dhe Universiteti i Zyrihut, nën drejtimin e kantonit të Zyrihut. Të dy universitetet u renditën në 50 universitetet më të mira botërore të vlerësuara në vitin 2007, ndërsa ETH ka mbetur vazhdimisht në 10 universitetet më të mira në mbarë botën që nga viti 2016. [9] [10]
| Institucioni | Gjithsej studentë |
|---|---|
| Universiteti i Cyrihut – UZH | 25,618 |
| Instituti Federal Zviceran i Teknologjisë Cyrih – ETH | 20,607 [11] |
| Universiteti i Shkencave të Aplikuara të Cyrihut – ZHAW | 15,334 |
Sporti
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Ngjarjet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Transporti
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Transporti publik është jashtëzakonisht i popullarizuar në Cyrih, dhe banorët e tij përdorin transportin publik në një numër të madh. Rreth 70% e vizitorëve në qytet përdorin tramvaj ose autobus, dhe rreth gjysma e udhëtimeve brenda komunës bëhen me transport publik. [12] Rrjeti i transportit publik ZVV përmban të paktën katër mjete të tranzitit masiv: çdo tren që ndalon brenda kufijve të rrjetit, në veçanti S-Bahn (trenat vendorë), tramvajet e Zyrihut dhe autobusët (si me naftë ashtu edhe elektrikë, të quajtur gjithashtu karrocë. autobusët ) dhe varkat në liqen dhe lumë. Biletat e blera për një udhëtim janë të vlefshme në të gjitha mjetet e transportit publik (tren, tramvaj, autobus, varkë). Për më tepër, rrjeti i transportit publik përfshin hekurudhat e teleferikut dhe madje edhe Luftseilbahn Adliswil-Felsenegg (LAF), një teleferik midis Adliswil dhe Felsenegg .Zürichsee-Schifffahrtsgesellschaft (ZSG) vepron me anije pasagjerësh në Limmat dhe liqenin e Zyrihut, duke lidhur qytetet përreth midis Zyrihut dhe Rapperswilit .
Turizmi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Qyteti ka shumë muze dhe galeri arti duke përfshirë: Muzeun Kombëtar Zvicerian dhe Kunsthaus. Schauspielhaus Zurich konsiderohet si një nga teatrot më të rëndësishëm në botën gjermanishtfolëse.
Lidhje të jashtme
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
|
Ky artikull me tematikë në lidhje me gjeografinë e Zvicrës është një faqe cung. Ju mund të ndihmoni Wikipedia-n duke e përmirësuar atë. |
- ^ "Zürich entry at the Swiss Tourist Board" (në anglisht). Myswitzerland.com. Arkivuar nga origjinali më 12 maj 2010. Marrë më 3 korrik 2010.
- ^ Primas, Margarita (dhjetor 1981). "Urgeschichte des Zürichseegebietes im Überblick: Von der Steinzeit bis zur Früheisenzeit". Helvetia Archaeologica 45/48 (në gjermanisht): 5–18, 5f.
- ^ Zürich Culture Arkivuar 7 gusht 2010 tek Wayback Machine worldtravelguide.net.
- ^ "2007 World-wide quality of living survey". Mercer. 2 prill 2007. Arkivuar nga origjinali më 12 gusht 2011. Marrë më 8 gusht 2008.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Mercer's 2008 Quality of Living survey highlights". Mercer. 10 qershor 2008. Arkivuar nga origjinali më 7 gusht 2008. Marrë më 8 gusht 2008.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Zürich – Overview". USA Today. Arkivuar nga origjinali më 12 korrik 2012. Marrë më 26 qershor 2010.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Mercer Cost of Living Survery 2018". Mercer. Arkivuar nga origjinali më 13 prill 2019. Marrë më 26 maj 2019.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Zürich – Overview". USA Today. Arkivuar nga origjinali më 12 korrik 2012. Marrë më 26 qershor 2010.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Newsweek Ranking" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 26 mars 2009. Marrë më 3 korrik 2010.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "ETH Zurich - Swiss Federal Institute of Technology". Top Universities (në anglisht). 7 dhjetor 2012. Marrë më 20 janar 2021.
- ^ "ETH Zürich Annual Report 2017" (PDF). Arkivuar (PDF) nga origjinali më 30 korrik 2018. Marrë më 30 korrik 2018.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Public transportation Zürich-relocation.com. Retrieved 26 June 2010