Bronxi
Bronzi ose bronxi është një aliazh i përbërë kryesisht nga bakri, zakonisht me rreth 12-12,5% kallaj dhe shpesh me shtimin e metaleve të tjerë (të tilla si alumini, mangani, nikeli ose zinku) dhe nganjëherë jometale ose metaloide si arseniku, fosfori ose silici. Këto shtesa prodhojnë një seri lidhjesh që mund të jenë më të forta sesa bakri, ose kanë veti të tjera të dobishme, siç janë ngurtësia, duktiliteti ose përpunueshmëria.
Përmbledhje[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Periudha arkeologjike në të cilën bronzi ishte metal me një përdorim të gjerë njihet si Epoka e Bronzit. Fillimi i epokës së bronzit në Indi dhe Euroazinë perëndimore datohet konvencionalisht në mes të mijëvjeçarit të IV pes, dhe në fillim të mijëvjeçarit II pes. në Kinë; [1] pastaj edhe gjetkë, duke u përhapur gradualisht edhe nëpër rajone tjera. Epoka e bronzit u pasua nga epoka e hekurit duke filluar rreth 1300 pes dhe arriti pjesën më të madhe të Euroazisë rreth vitit 500 pes, megjithëse bronzi vazhdoi të përdorej shumë më gjerësisht se sa në kohët moderne.
Për shkak se veglat dhe materialet historike shpesh bëheshin prej tunxhi (bakri dhe zinku) dhe bronzi me kompozime të ndryshme, përshkrimet muzeale dhe studimore të objekteve të vjetra gjithnjë e më shumë përdorin termin e përgjithësuar "aliazh bakri". [2]
Zbulimi i bronzit u mundësoi njerëzve të krijonin objekte metalike që ishin më të vështira dhe më të qëndrueshme se sa ishte e mundur më parë. Mjetet prej bronzi, armët, forca të blinduara dhe materialet e ndërtimit të tilla si pllaka dekorative ishin më të vështira dhe më të qëndrueshme se paraardhësit e tyre prej guri dhe bakri (" Kalkolitik "). Fillimisht, bronzi bëhej nga bakri dhe arseniku, duke formuar bronz arseniku, ose nga xeherore të përziera natyrshëm ose artificialisht të bakrit dhe arsenikut, [3] me artefaktet më të hershme deri më tani të njohura që vijnë nga pllaja iraniane në mijëvjeçarin V pes. [4] Vetëm më vonë u përdor kallaji, duke u bërë përbërësi kryesor jobakër i bronzit në fund të mijëvjeçarit III. [5]
Megjithëse bronzi është përgjithësisht më i fortë se hekuri i farkëtuar, me fortësinë e Vicker prej 60-258 kundrejt 30-80, [6] Epoka e Bronzit i lëshoi vendin epokës së hekurit pas një ndërprerje serioze të tregtisë së kallajit: migrimet e popullsisë rreth periudhës 1200– 1100 pes gjë që ndikoi në zvogëlimin e transportit të kallajit përreth Mesdheut dhe nga Britania, duke kufizuar furnizimet dhe duke rritur çmimet. Ndërsa arti i punës në hekur përmirësohej, hekuri u bë më i lirë dhe i përmirësuar në cilësi. Ndërsa kulturat përparonin nga hekuri i punuar me dorë në hekur të farkëtuar me makinë (zakonisht i bërë me çekanë udhëtimi të mundësuar nga uji), farkëtarët mësuan se si të bënin çelikun. Çeliku është më i fortë se bronzi dhe mban një buzë më të mprehtë dhe më të gjatë.
Bronzi u përdor ende edhe gjatë epokës së hekurit dhe ka vazhduar të përdoret për shumë qëllime deri në ditët tona.
Bronzi komercial ka këtë përbërje: 90% bakër dhe 10% zink ndërsa bronzi arkitektonik, 57% bakër, 3% plumb, 40% zink, konsiderohen më mirë si lidhjet e bronzit sepse ato përmbajnë zink si përbërësi kryesor i aliazhimit. Ato përdoren zakonisht në zbatime arkitektonike. [7] [8]
Bismuth bronzi është një aliazh bronzi me një përbërje prej 52% bakër, 30% nikel, 12% zink, 5% plumb dhe 1% bismut. Ai është në gjendje të mbajë një lustër të mirë dhe kështu përdoret ndonjëherë në reflektorët e dritës dhe pasqyrat. [9]
Bronza plastike përmban një sasi të konsiderueshme plumbi, gjë që bën që të përmirësohet plasticiteti [10] prandaj është përdorur edhe në lashtësi në ndërtimin e anijeve. [11]
Silikon bronzi ka këtë përbërje, Si: 2.80–3.80%, Mn: 0.50–1.30%, Fe: 0.80% max., Zn: 1.50% max., Pb: 0.05% max., Cu: balance.[12]
Shih edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ Robert L. Thorp, China in the Early Bronze Age: Shang Civilization, University of Pennsylvania Press (2013).
- ^ "British Museum, "Scope Note" for "copper alloy"". British Museum. Arkivuar nga origjinali më 18 gusht 2014. Marrë më 14 shtator 2014.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^
Tylecote, R.F. (1992). A History of Metallurgy, Second Edition. London: Maney Publishing, for the Institute of Materials. ISBN 978-1-902653-79-2. Arkivuar nga origjinali më 2015-04-02.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Thornton, C.; Lamberg-Karlovsky, C.C.; Liezers, M.; Young, S.M.M. (2002). "On pins and needles: tracing the evolution of copper-based alloying at Tepe Yahya, Iran, via ICP-MS analysis of Common-place items". Journal of Archaeological Science. 29 (12): 1451–60. doi:10.1006/jasc.2002.0809.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Kaufman, Brett. "Metallurgy and Ecological Change in the Ancient Near East". Backdirt: Annual Review. 2011: 86.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Smithells Metals Reference Book, 8th Edition, ch. 22
- ^ "Copper alloys". Arkivuar nga origjinali më 11 shtator 2013. Marrë më 14 shtator 2014.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "CDA UNS Standard Designations for Wrought and Cast Copper and Copper Alloys: Introduction". Arkivuar nga origjinali më 24 shtator 2013. Marrë më 14 shtator 2014.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Bismuth Bronze". Arkivuar nga origjinali më 16 mars 2015. Marrë më 14 shtator 2014.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ plastic bronze definition of plastic bronze in the Free Online Encyclopedia
- ^ Adams, Jonathan R. (2012). "The Belgammel Ram, a Hellenistic-Roman BronzeProembolionFound off the Coast of Libya: test analysis of function, date and metallurgy, with a digital reference archive" (PDF). International Journal of Nautical Archaeology. 42 (1): 60–75. CiteSeerX 10.1.1.738.4024. doi:10.1111/1095-9270.12001. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2016-08-28.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ ASTM B124 / B124M – 15. ASTM International. 2015.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)