Çerkezia
Çerkesia ose Çirkezia (Adigjisht: Адыгэ Хэку, Адыгей, romanizuar: Adıgə Xəku, Adıgey; Rusisht: Черкесия) ishte një vend dhe rajon historik në Kaukazin e Veriut përgjatë bregut verilindor të Detit të Zi. Ajo u shkatërrua pas Luftës Ruso-Çerkeze (1763–1864) ndërsa 90% e popullit çerkez u masakruan dhe u migruan nga rajoni në gjenocidit çerkez.[1][2]
Çerkezët gjithashtu dominuan në veri të lumit Kuban në mesjetën e hershme dhe të lashtë, por me sulmet e Perandorisë Mongole, Hordhisë së Artë dhe Hanllëkut të Krimesë, ata u tërhoqën në jug të Kuban, nga Gadishulli Taman në Osetinë e Veriut. Gjatë epokës mesjetare, zotërit çerkezë nënshtruan dhe vasalizuan fqinjët karaçak-balkarë dhe osete.[3] Termi Çerkesia përdoret gjithashtu si emër kolektiv i shteteve çerkeze të vendosura në territorin çerkez.
Megjithëse Çerkesia është atdheu origjinal i popullit çerkez, sot shumica e çerkezëve jetojnë në mërgim.
Emri[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Emri Çerkesia është një latinizim i Cherkess, emri turkik për popullin adigje. Ky latinizim u shfaq për herë të parë në shekullin e 15-të me tregtarët dhe udhëtarët gjenovezë mesjetarë në Çerkesi.[4][5] Emri Cherkess është aplikuar tradicionalisht në Adigje nga popujt fqinjë turkik (kryesisht tatarët e Krimesë[6] dhe turqit).
Gjeografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Çerkesia ishte e vendosur në Evropën Lindore, në veri të Azisë Perëndimore, pranë bregdetit verilindor të Detit të Zi. Para pushtimit rus të Kaukazit (1763–1864), ajo mbuloi të gjithë pllajën pjellore dhe stepën e rajonit veriperëndimor të Kaukazit, me një popullsi të vlerësuar prej 1 milion.
Diapazoni i madh historik i Çerkesisë shtrihej nga Gadishulli Taman në perëndim, deri në qytetin Mozdok në Osetinë e Veriut–Alania të sotshme në lindje. Historikisht, Çerkezia mbulonte gjysmën jugore të krahinës së sotme të Krasnodar Krai, Republikës së Adigeas, Karaçaj-Çerkesisë, Kabardino-Ballkarisë dhe pjesëve të Osetisë së Veriut–Alania dhe Stavropol Krai, të kufizuara nga lumi Kuban në veri i cili e ndau atë nga Perandoria Ruse.
Në bregdetin e Detit të Zi klima është e ngrohtë dhe e lagësht, ndërsa është e moderuar në ultësira dhe më e freskët në malësi. Pjesa më e madhe e Çerkesisë është pa acar për më shumë se gjysmën e vitit. Ka livadhe stepash në fusha, pyje ahu dhe lisi në ultësirë, dhe pyje me pisha dhe livadhe alpine në male.
Soçi konsiderohet nga shumë çerkezë si kryeqyteti i tyre tradicional.[7] Sipas çerkezëve, fshati Olimpik Dimëror 2014 është ndërtuar në një zonë të varreve masive të çerkezëve pas disfatës së tyre nga rusët në vitin 1864.[8]
Popullsia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Ekzistojnë dymbëdhjetë princëritë historike adigje ose fise të Çerkesisë (tre demokratike dhe nëntë aristokrate); Abzahët, Besleney, Bzhedugët, Hatuqwai, Kabardianët, Mamhegët, Natuhajët, Shapsugët, Çemirgojët, Ubihitët, Yegeruqwai dhe Zhaney.
Sot, rreth 700,000 çerkezë mbeten në Çerkezinë historike në Rusinë e sotme. Sipas regjistrimit rus më 2010, 718,727 Çerkez, nga të cilët 516,826 janë Kabardian, 124,835 janë adigje, 73,184 janë Cherkess dhe 3,882 Shapsugë. Popullsia më e madhe çerkeze banon në Turqi (1,400,000 - 6,000,000 baorë).[9][10] Një popullatë çerkeze ekziston gjithashtu në vende të tjera, duke përfshirë Kosovën.[11]
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ Genel Komite, HDP (2014). "The Circassian Genocide". www.hdp.org.tr (në anglisht). Marrë më 2020-09-26.
{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja) - ^ "UNPO: The Circassian Genocide". unpo.org (në anglisht). Marrë më 2020-09-26.
- ^ Bilge, Sadık Müfit. "Çerkezler: Kafkaslar'da yaşayan halklardan biri". TDV İslâm Ansiklopedisi (në turqisht). Marrë më 2021-06-24.
{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja) - ^ Latham, R. G. Descriptive Ethnology. London, J. Van Voorst, 1859. p. 50.
- ^ Latham, R. G. Elements of Comparative Philology. London, Walton and Maberly, 1862. p. 279.
- ^ Taitbout, De Marigny. Three Voyages in the Black Sea to the Coast of Circassia. London, 1837. pp. 5–6.
- ^ Home thoughts from abroad: Circassians mourn the past—and organise for the future. The Economist. 26 maj 2012.
- ^ Spelen zijn op massagraven. Arkivuar 1 maj 2014 tek Wayback Machine Nederlandse Omroep Stichting 3 shkurt 2014
- ^ "Turkey's Circassians Demand Freedom to Travel to AbkhaziaA" (në anglisht). 2009. Arkivuar nga origjinali më 16 nëntor 2018. Marrë më 16 dhjetor 2015.
- ^ "Country: Turkey / People groups: Kabardian + Adyge" (në anglisht). 2015. Marrë më 2015-12-16.
- ^ "World: Europe Circassians flee Kosovo conflict". BBC News (në anglisht). 2 gusht 1998. Marrë më 2008-07-06.