Ejaleti i Rumelisë
.png)
Ejaleti i Rumelit ose Ejaleti i Rumelisë (turqishtja osmane: ایالت روم ایلی, Eyālet-i Rūm-ėli),[1] i njohur si Bejlerbejllëku i Rumelisë deri në vitin 1591, ishte një provincë e nivelit të parë (beylerbeylik ose eyalet) e Perandorisë Osmane duke përfshirë pjesën më të madhe të Ballkanit ("Rumelia"). Për pjesën më të madhe të historisë së saj, ajo ishte provinca më e madhe dhe më e rëndësishme e Perandorisë, që përmbante qytete kyçe si Edreneja, Janina (Ioannina), Sofja, Filibe (Plovdiv), Manastır/Monastir (Bitola), Üsküp (Shkupi), dhe porti kryesor detar i Selanikut (Salonica/Thessaloniki). Ai ishte gjithashtu ndër ejaletet më të vjetra osmane, që zgjati më shumë se 500 vjet me disa ristrukturime territoriale gjatë rrjedhës së gjatë të ekzistencës së tij.
Kryeqyteti ishte në Adrianopojë (Edreneja), Sofje dhe në fund Manastir (Bitola). Zona e saj e raportuar në një almanak të vitit 1862 ishte 124,630 km2.[2]
Historia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Bejlerbeu i parë i Rumelisë ishte Lala Shahin Pasha, të cilit iu dha titulli nga Sulltan Murad I si shpërblim për pushtimin e Adrianopojës (Edreneja) në vitet 1360 dhe iu dha autoriteti ushtarak mbi territoret osmane në Evropë, të cilat ai i qeverisi efektivisht si zëvendësi i Sulltanit ndërsa Sulltani u kthye në Anadoll.[3] Gjithashtu, Ejaleti i Silistrës u formua në 1593.
Që nga themelimi i saj, provinca e Rumelisë - fillimisht e quajtur beylerbeylik ose përgjithësisht vilayet ("provincë"), vetëm pas vitit 1591 u përdor termi eyalet - përfshinte tërësinë e zotërimeve evropiane të Perandorisë Osmane, duke përfshirë pushtimet trans-danubiane si p.sh. Akkerman, deri në krijimin e ejaleteve të mëtejshme në shekullin e 16-të, duke filluar me Arkipelagun (1533), Budinin (1541) dhe Bosnjën (1580).[3]
Kryeqyteti i parë i Rumelisë ishte ndoshta Adrianopoja (Edreneja), e cila ishte gjithashtu, deri në rënien e Kostandinopojës në vitin 1453, kryeqyteti i osmanëve. Ajo u pasua nga Sofja për një kohë dhe përsëri nga Edreneja deri në vitin 1520, kur Sofja u bë edhe një herë selia e bejlerbeut. Në atë kohë, bejlerbeu i Rumelisë ishte komandanti i forcës më të rëndësishme ushtarake në shtet në formën e kalorësisë sipahi timariot dhe prania e tij në kryeqytet gjatë kësaj periudhe e bëri atë anëtar të rregullt të Këshillit Perandorak (divan). Për të njëjtën arsye, vezirët e mëdhenj të fuqishëm si Mahmud Pashë Angeloviq ose Ibrahim Pashë Pargaliu mbanin bejlerbejllëkun së bashku me veziratin e madh.
Në shekullin e 18-të, Manastiri u shfaq si një rezidencë alternative e guvernatorit dhe në 1836 u bë zyrtarisht kryeqyteti i ejaletit. Pothuajse në të njëjtën kohë, reformat e Tanzimatit, që synonin modernizimin e Perandorisë, ndanë ejaletet e reja të Janinës dhe Selanikut dhe e reduktuan Ejaletin e Rumelisë në disa provinca rreth Manastirit. Ejaleti mbijetoi deri në vitin 1867, kur, si pjesë e kalimit në sistemin më uniform të vilajetit, u bë pjesë e Vilajetit të Selanikut.
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ "Some Provinces of the Ottoman Empire" (në anglisht). Geonames.de. Marrë më 25 shkurt 2013.
- ^ The Popular encyclopedia: or, conversations lexicon, Volume 6, f. 698, në Google Books
- ^ a b Birken, Andreas (1976). Die Provinzen des Osmanischen Reiches. Beihefte zum Tübinger Atlas des Vorderen Orients (në gjermanisht). Vëll. 13. Reichert. fq. 50. ISBN 9783920153568.