Pashallëku i Bosnjës

Ejaleti i Bosnjës^[1] (turqishtja osmane: ایالت بوسنه, Eyālet-i Bōsnâ; turqisht: Bosna Eyaleti; serbokroatishtja: Bosanski pašaluk), ishte një ejalet (ndarje administrative) e Perandorisë Osmane, e bazuar kryesisht në territorin e shtetit të sotëm të Bosnjës dhe Hercegovinës. Para Luftës së Madhe Turke, ajo kishte përfshirë gjithashtu pjesën më të madhe të Sllavonisë, Likës dhe Dalmacisë në Kroacinë e sotme.

Prapavija

Pas ekzekutimit të Mbretit Stefan Tomasheviq në vitin 1463, pjesa qendrore e Mbretërisë së Bosnjës u shndërrua në sanxhakun e Bosnjës. Dukati i Hercegovinës u shtua në vitin 1483.

Historia

Themelimi

Në vitin 1580, Ferhad Pashë Sokoloviq u bë guvernatori i parë i Ejaletit të Bosnjës, si bejlerbej (i referuar edhe si "pasha").^[2] Ejaleti (ose Pashallëku) i Bosnjës përfshinte sanxhakun e Bosnjës (krahinën qendrore), Sanxhakun e Hercegovinës, Sanxhakun e Vuçiternës, Sanxhakun e Prizrenit, Sanxhakun e Klisit, Sanxhakun e Krkës dhe Sanxhakun e Pakracit.^[2]

Luftërat osmane në Evropë vazhduan gjatë gjithë periudhës dhe provinca arriti kulmin e saj territorial në 1683.

Rënia

Lufta e Madhe Turke që përfundoi me disfatën osmane në vitin 1699 çoi në një rënie të ndjeshme të territorit të Ejaletit, duke humbur të gjithë sanxhakët sllavonian ("Požeški sandžak" dhe "Pakrački sandžak"), sanxhakun e Likës dhe pjesë të mëdha të dalmatëve. bregdeti nga sanxhakët e Klisës dhe Hercegovinës. Ejaleti humbi tre sanxhaqe dhe shtypi një (sanxhakun e Bihaqit): pas Traktatit të Karlowitz, provinca u zvogëlua në katër sanxhakë (tre prej tyre gjithashtu u zvogëluan në madhësi) dhe dymbëdhjetë kapitane. Para Traktatit të Passarowitz, u formuan 28 kapitane të tjera ushtarake, më shumë se gjysma e tyre përgjatë kufirit. Ky lloj administrimi intensiv ushtarak korrespondonte me kufirin ushtarak austriak në anën tjetër të të njëjtit kufi. Më 1703 selia e pashait u zhvendos nga Sarajeva në Travnik, sepse Sarajeva ishte shkatërruar nga zjarri në luftë; nuk do të zhvendosej prapa deri në 1850.^[3]

Kryengritja e Bosnjës

Artikulli kryesor: Kryengritja e Bosnjës

Në fillim të shekullit të 19-të, Bosnja ishte një nga krahinat më pak të zhvilluara dhe më autonome të Perandorisë.^[4] Në vitin 1831, kapudani boshnjak Husein Gradashçeviq, pasi u takua në Tuzlla me aristokratët boshnjakë nga 20 janari deri më 5 shkurt për përgatitjet, më në fund pushtoi Travnikun, duke kërkuar autonomi dhe fundin e reformave ushtarake në Bosnje.^[5] Përfundimisht, duke shfrytëzuar rivalitetet mes bejlerëve dhe kapudanëve, veziri i madh ia doli të shkëputë forcat hercegovinase, të udhëhequra nga Ali Pasha Rizvanbegoviq, nga ato të Gradashçeviqit. Revolta u shtyp dhe në vitin 1833 u krijua një ejalet i ri i Hercegovinës nga pjesa jugore e ejaletit të Bosnjës dhe iu dha Ali Pashë Rizvanbegoviqit si shpërblim për kontributin e tij në shtypjen e kryengritjes.^[5] Ky ent i ri zgjati vetëm disa vite: pas vdekjes së Rizvanbegoviqit, ai u riintegrua në ejaletin e Bosnjës.

Ishte një nga krahinat e para osmane që u bë një vilajet pas një reforme administrative në 1865, dhe deri në vitin 1867 ishte reformuar në Vilajetin e Bosnjës.^[6]

Referime

^ The English Cyclopaedia: Geography nga Charles Knight
^ ^a ^b Istorisko društvo Bosne i Hercegovine (1952). Godišnjak (në boshnjakisht). Vëll. 4. ... босанског ејалета именован је Ферхад-паша Соколовић (1580 — 1588) који је дотле био санџак-бег босански (1574 — 1580). Поред босанског санмака под власт босанског беглербега подвргнуто је још девет санџака који су дотле били у саставу румелиског или будим- ског ејалета. Уз босански санџак који је сада постао централна облает босанског пашалука овоме су ејалету одмах припојени сан- џаци: херцеговачки, вучитрнски, призренски, клишки, крчки и па- крачки, који су тада били издвојени из румелиског ејатета, и зворнички и пожешки, који су били издвсјени избудмскогејалета.Тако се босански беглербеглук, ејалет или пашалук у почетку свога оп- стојања састојао од десет санџака.
^ Territorial proposals for the settlement of the war in Bosnia-Hercegovina, f. 15, në Google Books nga Mladen Klemenčić
^ Religious separation and political intolerance in Bosnia-Herzegovina, f. 84, në Google Books nga Mitja Velikonja
^ ^a ^b Encyclopedia of the Ottoman Empire, f. 91, në Google Books By Gábor Ágoston, Bruce Alan Masters
^ Almanach de Gotha: annuaire généalogique, diplomatique et statistique (në anglisht). J. Perthes. 1867. fq. 827–829. Marrë më 2013-06-01.

[1] The English Cyclopaedia: Geography nga Charles Knight

[IDBIH-1952-2] Istorisko društvo Bosne i Hercegovine (1952). Godišnjak (në boshnjakisht). Vëll. 4. ... босанског ејалета именован је Ферхад-паша Соколовић (1580 — 1588) који је дотле био санџак-бег босански (1574 — 1580). Поред босанског санмака под власт босанског беглербега подвргнуто је још девет санџака који су дотле били у саставу румелиског или будим- ског ејалета. Уз босански санџак који је сада постао централна облает босанског пашалука овоме су ејалету одмах припојени сан- џаци: херцеговачки, вучитрнски, призренски, клишки, крчки и па- крачки, који су тада били издвојени из румелиског ејатета, и зворнички и пожешки, који су били издвсјени избудмскогејалета.Тако се босански беглербеглук, ејалет или пашалук у почетку свога оп- стојања састојао од десет санџака.

[settlement-3] Territorial proposals for the settlement of the war in Bosnia-Hercegovina, f. 15, në Google Books nga Mladen Klemenčić

[rsep-4] Religious separation and political intolerance in Bosnia-Herzegovina, f. 84, në Google Books nga Mitja Velikonja

[otm-enc-5] Encyclopedia of the Ottoman Empire, f. 91, në Google Books By Gábor Ágoston, Bruce Alan Masters

[6] Almanach de Gotha: annuaire généalogique, diplomatique et statistique (në anglisht). J. Perthes. 1867. fq. 827–829. Marrë më 2013-06-01.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]