Jump to content

Hatra

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Hatra
Emri amëtar
arabisht: الحضر
Rrënojat e Hatra-s rreth vitit 1988
VendndodhjaDistrikti Hatra, Governorati Ninawa,  Iraku
Koordinatat35°35′17″N 42°43′6″E / 35.58806°N 42.71833°E / 35.58806; 42.71833
Ndërtuarshek. III-të ose II-të pes
Emri zyrtar: Hatra
LlojiKulturor
Kriteretii, iii, iv, vi
Përcaktuar1985 (sesioni i 9-të)
Nr. i referencës277
RajoniShtetet arabe
Hatra is located in Earth
Hatra (Earth)

Hatra (arabisht: الحضر al-Ḥaḍral-Ḥaḍr) ka qenë një qytet i lashtë në Governoratin Ninawa dhe rajonin al-Jazira në Irak. Ai ishte i njohur si al-Hadr, një emër që shfaqet një herë në mbishkrimet e lashta,[nevojitet citimi] dhe kjo ishte në krahinën Khvarvaran të Persisë së lashtë. Qyteti shtrihet 290 kilometres (180 mi) në veriperëndim të Bagdadit dhe 110 kilometres (68 mi) , në jugperëndim të Mosulit.

Më 7 Mars 2015, burime të ndryshme, duke përfshirë zyrtarët e Irakut kanë raportuar se grupi militant  Shteti Islamik i Irakut dhe Sirisë (ISIS) kishte filluar prishjen e mbetjeve arkeologjike në Hatra.[1][2] Një video e lëshuar nga ISIS muajin e ardhshëm tregoi shkatërrimin e monumenteve.[3]

Historia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Herkules, Hatra, Irak, periudha Partiane në shek. I-II es
Monedha bronzi nga Hatra të punuara rreth viteve 117-138 es, që përmban një bust të Shamash

Hatra ndoshta ishte e ndërtuar në shekullin e III-të ose të II-të pes, nga Perandoria Seleucid. Pas pushtimit të saj nga Perandoria Parthiane, ajo lulëzoi gjatë shekujve I dhe II es, si një qendër fetar dhe tregtare.[4] Më vonë, qyteti u bë kryeqytet i ndoshta i Mbretërisë së parë arabe në zinxhirin e qyteteve arabe që udhëhiqeshin nga Hatra, në verilindje të vendit, përmes Palmiras, Baalbekut dhe Petras, në jugperëndim. Rajoni i kontrolluar nga Hatra ishte Mbretëria e Araba, një mbretëri neutrale gjysmë-autonome në kufijtë perëndimore të Perandorisë Parthiane, e drejtuar nga princa arab.

Hatra u bë një qytet i fortifikuar i kufirit dhe i rezistoi sulmeve të përsëritura nga Perandoria Romake, dhe luajti një rol të rëndësishëm në Luftën e Dytë Parthiane. Ajo i refuzoi të dy vëllezërit Trajan (116/117) dhe Septimius Severus (198/199).[5] Hatra mundi iranianët në betejën e Shahrazoor në vitin 238, por ra në Perandorinë Sassanid të Shapur I në vitin 241 dhe u shkatërrua Historitë tradicionale të rënies së Hatras tregojnë për një Nadira, e bija e Mbretit të Araba, ishte ajo e cila e tradhtoi qytetin në duart e Shapur.. Historia tregon se si Shapur e vrau mbretin dhe u martua me një Nadira, por më vonë e kishte vrarë gjithashtu edhe atë.

Mbetjet e Hatra-s në korrik 2008

Hatra ishte shembulli më i ruajtur dhe më informativ i një qyteti të Parthian. Ajo ishte rrethuar nga muret e brendshme dhe të jashtme pothuajse 2 kilometres (1.2 mi) në diametër[6] dhe të mbështetur nga më shumë se 160 kulla. 

Tempujt mbuluan rreth 1.2 hektarë dhe u dominuan nga Tempulli i Madh, një strukturë e madhe me harqe dhe shtylla që dikur ngriheshin deri në 30 metra lartësi. Qyteti ishte i famshëm për bashkimin e saj të pantheonëve grekë, mesopotamianë, kananeashe, aramejanë dhe arabë, të njohur në aramaisht si Beiṯ Ĕlāhā ("Shtëpia e Perëndisë"). Qyteti kishte tempuj të Nergal (Asirian-Babylonian dhe Akadian), Hermes (Grek), Atargatis (Syro-Aramaean), Allat dhe Shamiyyah (arab) dhe Shamash (perëndia diellore Mesopotamiane).[4] Hyjnitë e tjera të përmendura në mbishkrimet aramike të Hatranit ishin arameja Ba'al Shamayn dhe hyjnia femërore e njohur si Ashurbel, e cila ndoshta ishte asimilimi i dy hyjnive zotit asirian Ashuri dhe atij babilonas Bel, pavarësisht se të dy janë individualisht mashkullore.

Lista e sunduesve

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në mbishkrimet e gjetura në Hatra, përmenden disa sundimtarë. Sunduesit e tjerë përmenden në mënyrë sporadike nga autorët klasikë. Ata shfaqen me dy tituj. Sundimtarët e mëhershëm quhen mrj (përkthimi i paqartë), ato më vonë mlk -mbret.

Sunduesit e Hatra-s
Emri Titulli Vitet Shënime
Worod mry
Ma'nu mry
Elkud mry es 155/156
Nashrihab mrj es 128/29 - 137/38
Naṣru mry 128/29 - 176/77
Wolgash I mry dhe mlk - Mbreti
Sanatruq I mry dhe mlk - Mbreti es 176/177 vendosi së bashku me Wolgash I
Wolgash (II?), biri i Wolgash (I.)
Abdsamiya mlk - Mbreti es 192/93 - 201/202 Mbështetur perandori Romak Pescennius Niger
Sanatruq II mlk - Mbreti es 207/08 - 229/230

Hatra moderne

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Vendi arkeologjik i Hatra-s përpara shkatërrimit, 0:59, Video nga UNESCO

Hatra ishte përdorur si skena hapëse në filmin The Exorcist në vitin 1973,[7] dhe që nga viti 1985 është një Vend i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s.[8]

Sadam Hussein e pa historinë e Mesopotamisë të vendit si pasqyrim të lavdisë ndaj vetes dhe kërkoi restaurimin e vendin dhe të tjerët në Ninevah, Nimrud, Ashur dhe Babilonisë, si një simbol i arritjeve arabe,[9] duke shpenzuar më shumë se 80 milionë dollarë në fazën e parë të restaurimit të Babilonisë. Sadam Huseini kërkoi që tullat e reja në restaurim të përdorin emrin e tij (në imitim të Nebukadnezarit) dhe pjesët e një tempulli të restauruar në Hatra kanë emrin e Sadamit..[10]

Nga viti 1987 ekspedita arkeologjike italiane, e drejtuar nga R. Ricciardi Venco (Universiteti i Torinos), është duke punuar në Hatra. Gërmimet u përqëndruan në një shtëpi të rëndësishme (Ndërtesa A), që ndodhet pranë Temenos, dhe në sondazhe të thella në zonën qendrore të Temenos.Tani ekspedita është aktive në projekte të ndryshme në lidhje me ruajtjen dhe zhvillimin e vendit arkeologjik.

Në vitin 2004, Daily Telegraf deklaroi "Kollonat dhe statujat e Hatra-s të ruajtura në imtësi e bëjnë atë një nga vendet më mbresëlënëse arkeologjike të Irakut"[11]

Forcat popullore të Mobilizuara mbështetëse të qeverisë Irakiane e pushtuan qytetin më 26 prill 2017.[12] Një zëdhënëse e kryengritësve deklaroi se ISIL kishte shkatërruar skulpturat dhe imazhet e gdhendura të vendit arkeologjik, por muret dhe kullat ende qëndrojnë në këmbë megjithëse kishte gropa dhe gërvishtje të qëlluar nga plumbat e ISIL. Njësitë e PMF gjithashtu deklaruan se grupi kishte minuar portat lindore të vendit, duke parandaluar përkohësisht çdo vlerësim të dëmeve nga arkeologët.[13] Është raportuar më 1 maj se vendi ka pësuar më pak dëme sesa frigoheshin më parë. Një gazetar i EFE kishte raportuar më parë gjetjen e shumë statujave të shkatërruara, ndërtesave të djegura, si dhe shenjave të plaçkitjeve. Layla Salih, kreu i antikiteteve për guvernatorin e Ninevisë, tha se shumica e ndërtesave ishin të paprekura dhe shkatërrimi nuk krahasohej me atë të vendeve të tjera arkeologjike të Irakut. Një komandant i PMF gjithashtu deklaroi se dëmi ishte relativisht i vogël.[14]

Rrënimi nga ISIS

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Veprimet e Shtetit Islamik i Irakut dhe Sirisë, të cilat pushtuan zonën në mes të vitit 2014, kanë qenë një kërcënim i madh për Hatra-n. Në fillim të vitit 2015 ata shpallën qëllimin e tyre për të shkatërruar shumë objekte, duke pretenduar se këto "figura të gdhendura" ishin jo-islamike, inkurajojnë shirk (ose politeizëm) dhe nuk mund të lejoheshin të ekzistojnë, pavarësisht ruajtjes së vendit për 1400 vjet nga regjimet islamike. Militantët e Isis u zotuan të shkatërrojnë objektet e mbetura. Menjëherë pas kësaj, ata lëshuan një video që tregon shkatërrimin e disa artefakteve nga Hatra.[15][16] Pas shkatërrimit të Nimrud më 5 mars 5 Mars 2015, "Hatra sigurisht do të jetë e ardhshmja", tha Abdulamir Hamdani, një arkeolog irakian nga Universiteti Stony Brook.[17] Më 7 mars, burimet kurde njoftojnë se ISIS kishte filluar të shkatërrojë Hatra-n.[18][19][20]

UNESCO dhe ISESCO lëshuan një deklaratë të përbashkët duke thënë se "Me këtë akt të fundit të barbarizmit kundër Hatra-s, (grupi IS) tregon përçmimin në të cilin mban historinë dhe trashëgiminë e popullit arab"[21]

Galeria

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  • Mbetjet e disa tempujve dhe mureve të lashta (2004)
    Mbetjet e disa tempujve dhe mureve të lashta (2004)
  • Pamje nga vendi në vitin 2007
    Pamje nga vendi në vitin 2007
  • Maj 2006
    Maj 2006
  • Maj 2006
    Maj 2006
  • Maj 2006
    Maj 2006
  • Nëntor 2008
    Nëntor 2008
  • Nëntor 2008
    Nëntor 2008
  • Shtator 2010
    Shtator 2010
  • Shtator 2010
    Shtator 2010
  • Shtator 2014
    Shtator 2014
  • Detajet e një tempulli, duke treguar arkitekturë helenistike dhe romake të përzier me karakteristika dekorative lindore.
    Detajet e një tempulli, duke treguar arkitekturë helenistike dhe romake të përzier me karakteristika dekorative lindore.

Shih edhe

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ ABC news
  2. ^ UN News Centre
  3. ^ Vivian Salama (4 pri 2015). "Video: Islamic State group shot, hammered away Iraq's Hatra". Associated Press. Arkivuar nga origjinali më 11 tetor 2017. Marrë më 18 prill 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ a b "Hatra". Encyclopædia Britannica. Marrë më 14 dhjetor 2013. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ Advisory Body Evaluation on Hatra.
  6. ^ "Hatra UNESCO World Heritage Centre". http://whc.unesco.org/en. UNESCO. 1992–2015. Marrë më 31 mars 2015. {{cite web}}: Lidhje e jashtme në |website= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ Freeman, Colin s (25 qershor 2014). "Iraq's 'Exorcist' temple falls into Isis jihadist hand". The Telegraph. London. Marrë më 7 mars 2015. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ "Hatra". whc.unesco.org. UNESCO. Marrë më 7 mars 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ Lawrence Rothfield (1 gush 2009). The Rape of Mesopotamia: Behind the Looting of the Iraq Museum. University of Chicago Press. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ "Ancient Hatra Ruins". Defense Video & Imagery Distribution System. 9 shtator 2006. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ Freeman, Colin (4 janar 2004). "American troops launch 'Exorcist' tour at ancient temple". The Telegraph. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ "Iraqi forces retake damaged Hatra heritage site from IS". Deutsche Welle. 26 prill 2017. Marrë më 29 prill 2017. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Hussain, Rikar (27 prill 2017). "Iraqi Militias Find Relics Destroyed by IS in Ancient Town". Voice of America. Marrë më 29 prill 2017. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ "Hatra: IS damage to ancient Iraqi city less than feared". BBC. 1 maj 2017. Marrë më 1 maj 2017. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Cockburn, Patrick (27 shkurt 2015). "Iraq: Isis militants pledged to destroy remaining archaeological treasures in Nimrud". The Independent. Arkivuar nga origjinali më 11 maj 2015. Marrë më 8 mars 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  16. ^ "ISIL video shows destruction of 7th century artifacts". aljazeera.com. 26 shkurt 2015. Marrë më 7 mars 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ Karim Abou Merhi (5 mars 2015). "IS 'bulldozed' ancient Assyrian city of Nimrud, Iraq says". AFP. Marrë më 5 mars 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  18. ^ "Reports: ISIS bulldozed ancient Hatra city in Mosul - RiyadhVision". RiyadhVision. 7 mars 2015. Marrë më 8 mars 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  19. ^ Yacoub, Sameer N. (7 mars 2015). "IS destroying another ancient archaeological site in Iraq". ArmyTimes. United States. Associated Press. Marrë më 7 mars 2015. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  20. ^ "Islamic state 'demolish' ancient Hatra site in Iraq". BBC. 7 mars 2015. Marrë më 7 mars 2015. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  21. ^ Yacoub, Sameer N.; Salam, Vivian (7 mars 2015). "IS destroying another ancient site in Iraq". The Telegraph. Macon, Georgia. Arkivuar nga origjinali më 10 mars 2015. Marrë më 8 mars 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

Lidhje të jashtme

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Hatra&oldid=2588001"