Konflikti me ndërmjetës Iran-Izrael
.png)
Konflikti me ndërmjetës Iran-Izrael, i njohur gjithashtu si lufta me ndërmjetës Iran-Izrael[1] ose Lufta e Ftohtë Iran-Izrael,[2] është një konflikt i vazhdueshëm ndërmjet Iranit dhe Izraelit. Në konfliktin izraelito-libanez, Irani ka mbështetur milicitë shiite libaneze, më së shumti Hezbollahun. Në konfliktin izraelito-palestinez, Irani ka mbështetur grupet palestineze si Hamasi. Izraeli ka mbështetur rebelët iranianë, si Muxhahedinët e Popullit të Iranit, ka kryer sulme ajrore kundër aleatëve iranianë në Siri dhe ka vrarë shkencëtarë bërthamorë iranianë. Në vitin 2018 forcat izraelite sulmuan drejtpërdrejt forcat iraniane në Siri.[3]Të motivuar nga doktrina periferike, Irani Perandorak dhe Izraeli kishin marrëdhënie të ngushta, duke i parë fuqitë arabe si një kërcënim të përbashkët. Pas revolucionit islamik të vitit 1979, Irani ndërpreu marrëdhëniet, por lidhjet e fshehta vazhduan gjatë Luftës së mëvonshme Iran-Irak. Irani stërviti dhe armatosi Hezbollahun gjatë pushtimit të Libanit nga Izraeli në vitin 1982 dhe vazhdoi të mbështeste milicitë shiite gjatë gjithë pushtimit izraelit të Libanit jugor.[4] Edhe para vitit 1979, islamistët iranianë kishin mbështetur materialisht palestinezët; pas vitit 1979, Irani tentoi marrëdhënie me Organizatën për Çlirimin e Palestinës, dhe më vonë me Xhihadin Islamik Palestinez dhe Hamasin. Izraeli luftoi me Hezbollahun në vitin 2006. Izraeli ka zhvilluar disa luftëra me palestinezët në dhe rreth Rripit të Gazës: në 2008-2009, 2012, 2014, 2021 dhe 2023-2024. Lufta e Libanit e vitit 1982 dhe lufta Izrael-Hamas kanë qenë luftërat më vdekjeprurëse të konfliktit arabo-izraelit.[5]
Për konfliktin Iran-Izrael janë dhënë arsye të ndryshme. Irani dhe Izraeli kishin pasur më parë lidhje të ngrohta për shkak të kërcënimeve të përbashkëta, por në vitet 1990 BRSS ishte shpërbërë dhe Iraku ishte dobësuar.[6] Islamistët iranianë kanë mbrojtur prej kohësh popullin palestinez, të cilin ata i perceptojnë si të shtypur.[7] Studiuesit besojnë se duke mbështetur palestinezët, Irani kërkon pranim më të madh mes sunitëve dhe arabëve, të cilët të dy dominojnë Lindjen e Mesme.[8][9] Ideologjikisht, Irani kërkon të zëvendësojë Izraelin me zgjidhjen me një shtet (megjithëse Irani ndonjëherë ka mbështetur gjithashtu zgjidhjen me dy shtete[10]) dhe ka parashikuar vdekjen e Izraelit.[11] Izraeli e sheh Iranin si një kërcënim ekzistencial,[12] dhe akuzon regjimin e tij për qëllime gjenocidale.[13] Për rrjedhojë, Izraeli ka kërkuar sanksione dhe veprime ushtarake kundër Iranit për ta ndaluar atë nga marrja e armëve bërthamore.[14]
Shiko edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Gerges, Fawas (5 maj 2013). "Israel attacks show Syria's conflict becoming a regional proxy war". The Daily Telegraph. Arkivuar nga origjinali më 29 gusht 2014. Marrë më 29 gusht 2014.
{{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Ahmari, Sohrab (9 mars 2012). "Iran Around Tel Aviv: An Iranian Writer Travels the Jewish State as the Cold War Between Israel and Iran Gets Hot". Tablet. Arkivuar nga origjinali më 2 korrik 2019. Marrë më 22 maj 2019.
{{cite magazine}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Holmes, Oliver; Dehghan, Saeed Kamali (10 maj 2018). "Fears grow as Israel and Iran edge closer to conflict". The Guardian. Arkivuar nga origjinali më 27 mars 2019. Marrë më 22 maj 2019.
Israel and Iran have been urged to step back from the brink after their most serious direct confrontation, with Israeli missiles being fired over war-torn Syria in a "wide-scale" retaliatory attack many fear could drag the foes into a spiralling war.
{{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Parsi 2007, f. 216.
- ^ Times, International New York. "Gaza deaths surpass any Arab loss in wars with Israel in past 40 years". Deccan Herald (në anglisht). Marrë më 2024-01-27.
- ^ Israel and Iran: A Dangerous Rivalry. fq. 18.
The strategic factors driving such collaboration in the past—Nasserism, the Soviets, and Iraq—are no longer present today.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Alavi 2019, f. 2, 6.
- ^ "Israel and the Origins of Iran's Arab Option: Dissection of a Strategy Misunderstood". Middle East Journal. 60 (3).
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Iran and Israel: From allies to archenemies, how did they get here?".
{{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Parsi 2007, f. 213-214.
- ^ "What Drives Israel-Iran Hostility? How Might it be Resolved?".
{{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Does Iran pose an existential threat? Israeli Voice Index November 2021". gusht 2021.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Tarzi, Amin, red. (2009). Iranian Puzzle Piece: Understanding Iran in the Global Context (PDF) (Reportazh). Marine Corps University. fq. 72. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 16 shtator 2021. Marrë më 22 maj 2019.
Iranian rhetoric and statements from leaders that reflect hatred and deny Israeli legitimacy, reinforced by military parades in Tehran featuring missiles with signs proclaiming 'Wipe Israel off the Map' and 'Destination Tel Aviv,' ... Iranian President Mahmud Ahmadinejad's genocidal declarations reflect a fundamentalist and apocalyptic Islamist whose words and intentions are focused on the destruction of Israel. ... In 2001, former President Ali Akbar Hashemi Rafsanjani called the establishment of Israel the 'worst event in history' and declared that 'in due time the Islamic world will have a military nuclear device, and then the strategy of the West would reach a dead end, since one bomb is enough to destroy all Israel.' ... Similar attention was given to bellicose statements by Iran's supreme leader, Ayatollah Sayyed Ali Hoseyni Khamenei, such as 'the cancerous tumor called Israel must be uprooted.'
{{cite report}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ New York Times, 4 Sept. 2019, "The Secret History of the Push to Strike Iran: Hawks in Israel and America Have Spent More than a Decade Agitating for War Against the Islamic Republic's Nuclear Program. Will Trump Finally Deliver?" Arkivuar 29 shtator 2019 tek Wayback Machine