Jump to content

Namik Qemal

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
(Përcjellë nga Namık Kemal)
Namik Qemal
U lind më21 dhjetor 1840
Tekirdağ, Perandoria Osmane
Vdiq më2 dhjetor 1888 (47 vjet)
Hios, Perandoria Osmane
Vendi i prehjesBolayır, Gelibolu, Turqi
OccupationPoet, romancier, gazetar, dranaturg
KombësiaOsman
Periudha1871–1888
Lëvizja letrareRomanticizmi
Punët e shquaraVatan Yahut Silistre
Intibah
Cezmi
Gülnihal

Namık Kemal (21 dhjetor 1840 – 2 dhjetor 1888) ishte një demokrat osman,[1][2][3] shkrimtar, intelektual, reformator, gazetar, dramaturg dhe aktivist politik që pati ndikim në formimin e Osmanëve të Rinj dhe luftën e tyre për reformën qeveritare në Perandorinë Osmane gjatë periudhës së vonë të Tanzimatit, e cila do të çonte në Epokën e Parë Kushtetuese në Perandori në vitin 1876.[4] Kemali ishte veçanërisht i rëndësishëm për përkrahjen e nocioneve të lirisë dhe atdheut[5] në dramat dhe poezitë e tij të shumta dhe veprat e tij do të kishin një ndikim të fuqishëm në themelimin dhe lëvizjet e ardhshme reformuese në Turqi, si dhe në tokat e tjera ish-osmane.[6] Ai shpesh konsiderohet si një instrument i rëndësishëm në ripërcaktimin e koncepteve perëndimore si të drejtat natyrore dhe qeverisja kushtetuese.[7]

Vitet e hershme

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Namik Qemal (në të djathtë) me mikun e tij Kanipaşazade Rıfat Bey

Një shtetas turk osman, Namik Qemal lindi në Tekirdağ (atëherë pjesë e Perandorisë Osmane) më 21 dhjetor 1840, nga nëna e tij Fatma Zehra Hanım e cila kishte prejardhje shqiptare[8] (nga Konica).[9] dhe babai Mustafa Asım Beu (i cili ishte astrologu kryesor në Pallatin e Sulltanit dhe familja e të cilit ishte me prejardhje nga Yenişehir në Provincën Bursa).[4][10] Duke qenë se mbiemrat nuk ishin në përdorim gjatë Perandorisë Osmane, “Kemal” nuk ishte mbiemri i tij, por pjesë e emrit të tij të parë. Gjatë rinisë së tij, Kemali udhëtoi në të gjithë Perandorinë Osmane, duke qëndruar në Kostandinopojë, Kars dhe Sofje dhe studioi një sërë lëndësh, duke përfshirë poezinë.[4] Në vitin 1857, në moshën 17-vjeçare, Kemali punoi në Tercüme Odası ("Zyra e Përkthimit") të qeverisë.[11] Megjithatë, si rezultat i natyrës politike të shkrimeve të tij, Kemali u detyrua ta linte këtë punë nga veziri i madh Mehmed Emin Âli Pasha dhe kështu iu bashkua mikut dhe shokut të tij të ri osman, İbrahim Şinasi, në gazetën e tij Tasvir-i Efkar ("Herald i ideve").[4] Qemal punoi në Tasvir-i Efkar deri në mërgimin dhe arratisjen e tij në Paris në vitin 1867.[11]

Karriera politike

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Osmanët e Rinj

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Osmanët e Rinj ishin një grup aktivistësh politikë, anëtarët e të cilëve vinin kryesisht nga elita e re e shoqërisë osmane.[12][13] Qëllimi kryesor i këtij grupi ishte të fillonte reformën politike sipas ideve perëndimore të qeverisë përfaqësuese.[12][13]

Pasi u bashkua me osmanët e rinj në vitin 1862, Qemal vazhdimisht shkroi ese mbi temat e reformës politike, administrative, sociale dhe të politikës së jashtme.[14][15] Në vitin 1864, Kemali mori në dorë gazetën pro-reformës Tasvir-i Efkar pasi pronari i saj i mëparshëm dhe miku i Kemalit, İbrahim Şinasi, u detyrua në mërgim.[15] Në vitin 1868, pasi u detyrua të kërkonte strehim në Paris, Qemal filloi të merrej me botimin e gazetës Hürriyet ("Liria"), e cila gjithashtu përkrahte qëllimin e osmanëve të rinj.[14] Gazetat e Kemalit u bënë me shpejtësi një vend i njohur për osmanët e rinj për të shprehur ndjenjat e tyre antisultanate dhe pro-parlamentare.[15] Megjithatë, si rezultat i sinqeritetit të tyre, shumë osmanë të rinj u detyruan, si Kemali, të largoheshin nga perandoria dhe të kërkonin strehim në Evropën Perëndimore.[15]

Namik Qemal e admironte kushtetutën e Republikës së Tretë Franceze, ai i përmblodhi idealet politike të osmanëve të rinj si "sovraniteti i kombit, ndarja e pushteteve, përgjegjësia e zyrtarëve, liria personale, barazia, liria e mendimit, liria e shtypit, liria e shoqërimit, gëzimi i pronës, shenjtëria e shtëpisë”[16][17][18]

Namik Qemal mbështeti kushtetutën parlamentare të Mbretërisë së Bashkuar, në përparësi ndaj asaj të Francës, të cilën, nën Napoleonin III, ai e konsideronte shumë autoritare. Londrën nga ana tjetër, me "fuqinë e saj të paepur të opinionit publik kundër autoritetit" ai e shihte si "modelin e botës" në parimet politike[19]

Ideologjia dhe mërgimi

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Një foto e Namik Qemal e bërë në Stamboll, 1878.

Namık Qemal u ndikua shumë nga konceptet perëndimore për marrëdhëniet midis qeverisë dhe popullit.[5] Si i tillë, ai dhe bashkatdhetarët e tij u shprehën kundër lëvizjes për të centralizuar qeverinë që po ndërmerrte Sulltan Abdülaziz (sunduar 1861–1876) dhe këshilltarët e tij Mehmed Emin Âli Pasha dhe Mehmed Fuad Pasha.[20] Si rezultat i kritikave të tij ndaj qeverisë, Namik Qemal u internua nga Perandoria Osmane në vitin 1867 dhe u arratis në Paris, ku kishin gjetur strehim shumë osmanë të rinj të tjerë të mërguar.[21]

Në vitin 1869 ose 1870, Kemali u lejua të kthehej në Konstandinopojë dhe vazhdoi të shkruante për një numër gazetash të drejtuara nga të rinjtë osmanë, dhe përfundimisht botoi një nga të tijat, Ibret ("Kërtesë"), në të cilën ai iu drejtua më shumë intelektualëve, socialëve, dhe subjektet kombëtare.[14] Një nga gazetat me të cilat ai kontribuoi gjatë kësaj periudhe ishte Basiret.[22]

Përveç kësaj, ishte pas kthimit të tij në Kostandinopojë që Kemali shkroi veprën e tij më domethënëse dhe me ndikim: shfaqjen Vatan Yahut Silistre, e cila përkthehet në "Atdheu ose Silistra".[14][21][23] Shfaqja tregon historinë e një ushtari osman, besnikëria e të cilit ndaj kombit të tij, dhe jo feja apo besnikëria ndaj Sulltanit, e motivon atë të mbrojë qytetin e Silistrës, Bullgari nga rusët gjatë Luftës së Krimesë.[14][24] Ndikimi i këtyre ndjenjave nacionaliste, të padëgjuara në Perandorinë Osmane para Kemalit, pati në popullin turk, ishte aq i thellë sa gazeta e Kemalit, Ibret, u mbyll dhe vetë Kemali u dëbua nga Perandoria për herë të dytë.[14][24] Gjatë këtij mërgimi të dytë, Kemal u strehua në Qipro, në një ndërtesë të njohur si Namık Kemal Dungeon në Famagusta, ku qëndroi për tre vjet midis viteve 1873 dhe 1876.[24]

Kryevepra e tij, "Oda e lirisë" përmbledh pikëpamjet e tij politike.[25]

Karriera e vonshme

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Namik Qemal ishte një nga figurat kryesore në krijimin e një identiteti kombëtar

Ashtu si shumë osmanët e rinj, Namik Kemal mbështeti ngjitjen e Murad V në fron pas abdikimit të Abdülaziz në vitin 1876[20][26] Megjithatë, shpresa e tyre që Murad do të ndërmerrte reformat që ata dëshironin u shkatërrua, sepse shpejt u bë e qartë se ai nuk ishte i përshtatshëm për sundim; nervat e tij të dobëta dhe alkoolizmi që çuan në abdikimin e tij pas vetëm tre muajsh.[27] Namik Kemal protestoi kundër deponimit të Muradit dhe vazhdoi të mbështeste perspektivat politike perëndimore të Muradit, por në fund, lutjet e tij nuk patën asnjë efekt dhe Murad V u largua në vitin 1876.[28]

Pavarësisht abdikimit të Muradit, Parlamenti i parë osman, Asambleja e Përgjithshme e Perandorisë Osmane, u krijua në vitin 1876, kryesisht si rezultat i presionit nga osmanët e rinj, si dhe ndikimi politik i Midhat Pashës.[29] Megjithatë, ndërsa, në fillim, Abdul Hamid II, sulltani që pasoi Murad V, ishte i gatshëm të lejonte funksionimin e Parlamentit, ai shpejt vendosi se ishte më e lehtë për të që të miratonte reformën duke marrë pushtetin autokratik në vend që të priste miratimin e zyrtarëve të zgjedhurve.[30] Për të zbatuar me sukses sundimin e tij autokratik, Abdul Hamid II internoi shumë osmanë të rinj, përfshirë Namik Kemalin, të cilët ishin kritikë ndaj vendimit të tij për të shpërfillur Parlamentin.[31] Kështu, për të tretën herë, Kemali u largua nga Kostandinopoja duke u detyruar të merrte një detyrë administrative në Hios, ku do të vdiste në vitin 1888.[14][31][32]

Trashëgimia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Statuja e Namık Qemal në Tekirdağ

Namık Qemal pati një ndikim të madh në formimin e identitetit kombëtar turk[14] Përqendrimi i Qemalit në besnikërinë kombëtare, në vend të besnikërisë ndaj një monarku (i ndikuar, siç ishte, nga idealet evropiane perëndimore të vetëqeverisjes) kontribuoi jo vetëm në përhapjen e demokracisë gjatë fillimit të shekullit të 20-të, por edhe në formimin e Republikës moderne të Turqisë pas shpërbërjes së Perandorisë Osmane.[33] Themeluesi i Turqisë moderne, Mustafa Kemal Atatürk, shpesh thoshte se ai ishte ndikuar nga shkrimet e Qemalit kur ishte i ri, dhe se ato më pas kishin qenë burim frymëzimi për qëllimet e tij në formimin e qeverisë dhe shtetit turk.[34]

Bibliografia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Romane

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  • İntibah yahut Ali Beyin sergüzeşiti (1874), (Zgjimi, ose, Përvojat e Ali Beut)
  • Cezmi (1887/88), një roman historik i bazuar në jetën e një hani të tatarëve të Krimesë të shekullit të 16-të

Drama

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  • Vatan yahut Silistre
  • Akif Bey
  • Gülnihal
  • Kara Bela
  • Zavallı Çocuk
  • Celaleddin Harzemşah

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ "Archived copy" (PDF) (në anglisht). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 9 gusht 2017. Marrë më 8 nëntor 2017.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
  2. ^ Black, Antony (2011). The History of Islamic Political Thought: From the Prophet to the Present, second editio (në anglisht). Endinburgh University Press. ISBN 978-0-7486-3986-1.
  3. ^ Kedourie, Sylvia (2013). Turkey, Identity, Democracy, Politics (në anglisht). Routledge. ISBN 978-0-714-64718-0.
  4. ^ a b c d Gábor Ágoston; Bruce Alan Masters (1 janar 2009). Encyclopedia of the Ottoman Empire (në anglisht). Infobase Publishing. fq. 417. ISBN 978-1-4381-1025-7.
  5. ^ a b Patrick Balfour, 3rd Baron Kinross (1 gusht 1979). Ottoman Centuries (në anglisht). HarperCollins. fq. 504–505. ISBN 978-0-688-08093-8.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Emra shifrorë: lista e autorëve (lidhja)
  6. ^ Gábor Ágoston; Bruce Alan Masters (1 janar 2009). Encyclopedia of the Ottoman Empire (në anglisht). Infobase Publishing. fq. 417–418. ISBN 978-1-4381-1025-7.
  7. ^ Yavuz, M. Hakan (2009). Secularism and Muslim Democracy in Turkey (në anglisht). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-88878-3.
  8. ^ Metin Heper. (2007). The State and Kurds in Turkey: The Question of Assimilation, Springer, p. 60
  9. ^ Elana Kocaqi (2006). Petraq Risto (red.). Albanet me fame ne mijevjecare. Globus R. fq. 185. ISBN 99943-36-32-0.
  10. ^ Bernard Lewis (1968). The Emergence of Modern Turkey (në anglisht). Oxford U.P. fq. 141. ISBN 9780195134605.
  11. ^ a b Stanford J. Shaw; Ezel Kural Shaw (1977). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey (në anglisht). Vëll. 2. Cambridge University Press. fq. 130. ISBN 978-0-521-29166-8.
  12. ^ a b Stanford J. Shaw; Ezel Kural Shaw (1977). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey (në anglisht). Vëll. 2. Cambridge University Press. fq. 70–71. ISBN 978-0-521-29166-8.
  13. ^ a b Rifaʻat Ali Abou-El-Haj (2005). Formation of the Modern State: The Ottoman Empire, Sixteenth to Eighteenth Centuries (në anglisht). Syracuse University Press. fq. 79. ISBN 978-0-8156-3085-2.
  14. ^ a b c d e f g h Gábor Ágoston; Bruce Alan Masters (1 janar 2009). Encyclopedia of the Ottoman Empire (në anglisht). Infobase Publishing. fq. 418. ISBN 978-1-4381-1025-7.
  15. ^ a b c d Stanford J. Shaw; Ezel Kural Shaw (1977). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey (në anglisht). Vëll. 2. Cambridge University Press. fq. 131. ISBN 978-0-521-29166-8.
  16. ^ Berger, Stefan; Miller, Alexei (2015). Nationalizing Empires (në anglisht). Central European University Press. fq. 447. ISBN 978-9633860168. Marrë më 6 maj 2017.
  17. ^ Black, Antony (2011). The History of Islamic Political Thought: From the Prophet to the Present (në anglisht). Edinburgh University Press. ISBN 978-0748688784. Marrë më 6 maj 2017.
  18. ^ Hanioğlu, M. Şükrü (2008). A Brief History of the Late Ottoman Empire, Princeton University Press. ISBN 0-691-14617-9. p. 104.
  19. ^ Lord Kinross Ottoman Centuries
  20. ^ a b Gábor Ágoston; Bruce Alan Masters (1 janar 2009). Encyclopedia of the Ottoman Empire (në anglisht). Infobase Publishing. fq. 5. ISBN 978-1-4381-1025-7.
  21. ^ a b Patrick Balfour, 3rd Baron Kinross (1 gusht 1979). Ottoman Centuries (në anglisht). HarperCollins. fq. 506. ISBN 978-0-688-08093-8.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Emra shifrorë: lista e autorëve (lidhja)
  22. ^ Murat Cankara (2015). "Rethinking Ottoman Cross-Cultural Encounters: Turks and the Armenian Alphabet". Middle Eastern Studies (në anglisht). 51 (1): 6. doi:10.1080/00263206.2014.951038. S2CID 144548203.
  23. ^ Hearing the Crimean War: Wartime Sound and the Unmaking of Sense. Gavin Williams p.37
  24. ^ a b c Patrick Balfour, 3rd Baron Kinross (1 gusht 1979). Ottoman Centuries (në anglisht). HarperCollins. fq. 507. ISBN 978-0-688-08093-8.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Emra shifrorë: lista e autorëve (lidhja)
  25. ^ "Ode to Freedom - A Poetic Translation | Tamga Türk". www.tamgaturk.com (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2020-08-04.
  26. ^ Patrick Balfour, 3rd Baron Kinross (1 gusht 1979). Ottoman Centuries (në anglisht). HarperCollins. fq. 514. ISBN 978-0-688-08093-8.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Emra shifrorë: lista e autorëve (lidhja)
  27. ^ Gábor Ágoston; Bruce Alan Masters (1 janar 2009). Encyclopedia of the Ottoman Empire (në anglisht). Infobase Publishing. fq. 404. ISBN 978-1-4381-1025-7.
  28. ^ Patrick Balfour, 3rd Baron Kinross (1 gusht 1979). Ottoman Centuries (në anglisht). HarperCollins. fq. 515. ISBN 978-0-688-08093-8.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Emra shifrorë: lista e autorëve (lidhja)
  29. ^ Stanford J. Shaw; Ezel Kural Shaw (1977). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey (në anglisht). Vëll. 2. Cambridge University Press. fq. 181–182. ISBN 978-0-521-29166-8.
  30. ^ Stanford J. Shaw; Ezel Kural Shaw (1977). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey (në anglisht). Vëll. 2. Cambridge University Press. fq. 212. ISBN 978-0-521-29166-8.
  31. ^ a b Patrick Balfour, 3rd Baron Kinross (1 gusht 1979). Ottoman Centuries (në anglisht). HarperCollins. fq. 530. ISBN 978-0-688-08093-8.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Emra shifrorë: lista e autorëve (lidhja)
  32. ^ Stanford J. Shaw; Ezel Kural Shaw (1977). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey (në anglisht). Vëll. 2. Cambridge University Press. fq. 212–213. ISBN 978-0-521-29166-8.
  33. ^ Stanford J. Shaw; Ezel Kural Shaw (1977). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey (në anglisht). Vëll. 2. Cambridge University Press. fq. 260–261. ISBN 978-0-521-29166-8.
  34. ^ Gábor Ágoston; Bruce Alan Masters (1 janar 2009). Encyclopedia of the Ottoman Empire (në anglisht). Infobase Publishing. fq. 48. ISBN 978-1-4381-1025-7.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Namik_Qemal&oldid=2473754"