Shtjefën Gjeçovi: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
No edit summary |
Hatake (diskuto | kontribute) Jeteshkrim teper i ngarkuem, duhet filtru |
||
| Rreshti 15: | Rreshti 15: | ||
{{Leter Tabela Fund}} |
{{Leter Tabela Fund}} |
||
'''Shtjefën Gjeçovi''' ([[Janjeva|Janjevë]], [[12 Korrik|12 korrik]]<ref name=":0">Gjini G., ''[http://www.famulliabinqes.com/kulture/Ipeshkvia%20Shkup%20Prizren%20neper%20shekuj.pdf Ipeshkvia Shkup-Prizreni nëpër shekuj]. ''Citimi: Vende-vende si datë e lindjes së tij shënohet 12. VII. 1874, ndërsa duhet të jetë: 3.X.1873, shih: AFJ, Status animarum II, 424. |
|||
</ref> [[1873]] - [[Zym]], [[14 tetor]] [[1929]]) qe frat françeskan, veprimtar i shquar i lëvizjes atdhetare, etnograf, [[Arkeologjia|arkeolog]] dhe [[Shkrimtari|shkrimtar]] shqiptar. |
|||
== Jetëshkrimi == |
== Jetëshkrimi == |
||
[[Skeda:Shtjefën Gjeçovi shtëpia.jpeg|thumb|left|300px|Shtëpia e lindjes së Hilës në Janjevë |
[[Skeda:Shtjefën Gjeçovi shtëpia.jpeg|thumb|left|300px|Shtëpia e lindjes së Hilës në Janjevë]] |
||
Leu i biri i Mat Gjeç-Kryeziut dhe Anës<ref>Marjakaj A., ''Shtatorja e Atë Gjeçovit në Zym'', Drita, Prizren, Tetor/Nëntor 2007 • Viti XXIV • Nr. 6/7 (157/158).</ref> në Janjevë, [[Vilajeti i Kosovës]], [[Perandoria Osmane]]; i pagëzuar Mëhill, quhej Hilë nga rrethi i tij. Prindët e dërgojnë më 1884 në kolegjin françeskan të [[Troshan|Troshanit]], në [[Vilajeti i Shkodrës|Vilajetin e Shkodrës]], ku do marrë mësimet e para që do e çonin në rrugën e meshtarisë. |
|||
Gjeçovi u lind në [[Janjeva|Janjevën]] e varfër me kujtesë si qytezë e pasur e [[Shekulli XVI|shekullit XVI]], me shkolla, miniera e shtëpi të zotit. Të parët e Gjeçovit, të larguar nga malësitë e Kryeziut të Pukës, kishin zënë vend në Janjevë. Siç ishte zakon, edhe të parët e Mëhillit thirreshin sipas emrit të fshatit "Kryeziu" apo fisit të tyre "Gjeçi". Në atë kohë, në rrugët e Janjevës fliteshin shqipja, serbishtja dhe turqishtja. Në familjen e Gjeçovit flitej shqipja, dhe vendosën që djalin e lindur në mesin e tyre më [[12 korrik]] [[1874]] ta pagëzojë Mëhill. Mirëpo shpejt filluan ta thërrasin shkurt Hilë. Duket që sjelljet aktive të Hilës shkaktuan që prindërit ta dërgojnë atë në shkollën e fshatit për të mësuar shkrim, këndim e njehsim. Në shkollë i bije në sy priftit të Janjevës. Ky u propozojë prindërve të Hilës që ta dërgojnë në një shkollë më të mirë siç ishte kolegji fetar. Më [[1844]] prindërit vendosën që Hilën 10 vjeçarë ta nisin për [[Shkodër]]. Vazhdoi mësimet në kolegjin fetar të [[Troshani]]t ([[Lezha|Lezhë]]). Sipas shënimeve të tij, duket që mërgimi nga fshati në kolegji, ta ketë munduar shpirtërisht aq shumë sa që kjo thyemje do ta përcjellë tërë jetën e tij. Në Troshan, Hilës ju desht të mësonte dije në gjuhë të huaja. Kolegjin françeskan të Troshanit Hila e mbaroi në vitin 1888 dhe po këtë vit, për studime të mëtejshme, shkoi në [[Bosnja dhe Hercegovina|Bosnje]]. Më 15 gusht 1892, Hila hyri në urdhërin françeskan në [[Kuvendi Fojnicës|kuvendin e Fojnicës]], dhe mbas vitit të provës, vazhdoi mësimet liceale e filozofike në [[Kuvendi i Derventës|kuvendin e Derventës]] e të [[Kuvendi i Banja Lukës|Banja Lukës]]. Herë pas here shkonte në [[Krysheva|Kreshevë]] për të dëgjuar leksionet e [[Ludwig von Thallóczy|Thallóczy-t]] mbi origjinën e lashtësinë e gjuhës shqipe.<ref>Gjeçovi: "Agimi i Gjytetniis" Shkodër, 1910, f.135. nxjerrë nga: "Gjeçovi Vepra IX" Rilindja Redaksia e Botimeve, Prishtinë 1985.</ref> Gjatë kësaj kohe Gjeçovi filloi të ndiej veten në gjendje të shkruante Si rezulltat i kësaj prove, punoi një përmbledhje me vëllim prej 350 faqesh. Duket që kjo përmbledhje të jetë e ruajtur edhe më tej në manastirin françekan të Kreshevës. Në monografinë e Gjeçovit thuhet të jetë e titulluar diçka si ''Metropolis Antibarensis Ecclisiarum Epsiscopalium subiecta e guerunt Historia...''. Pas mbarimit të studimeve të larta teologjike dhe me ndërrimin e emrit në ''Shtjefën Konstandin'', më 29 qershor të vitit 1896 çon meshën e parë. Mbas një viti shërbim si meshtar në Troshan (Probandant dhe Rubik), në korrikun e verës së nxehtë të vitit 1897, Gjeçovi shkon për të shërbyer në Zllakuqan të Klinës. Me të mbërritur aty, fshatarët e presin siç ishte zakoni, mirëpo meshtari i ri ishte një befasi për ta. Gjeçovi po ashtu hapi edhe shkollën e parë ne Zllakuqan ku ajo shkollë mban emrin "Atë Shtjefen Gjeçovi" si themelues dhe mësues i parë i saj. Ai, në vend që t'iu binin kumbanat nga goja e tij kumbuan fjalët ''Të hapim shkollën shqipe në fshat''<ref><tt>Frrok Çupi, "Armët e Gjeçovit", gazeta "Zëri i Popullit", dt. 14.X.1979.</tt> nxjerrë nga: <tt>"Gjeçovi Vepra IV" fq.194, Rilindja Redaksia e Botimeve, Prishtinë 1985.</tt></ref>. Veprimtarin e tij ishte përqëndruar në praktikë për edukimin e fshatarëve. Nga mesi i vitit 1899 Gjeçovi nisi të shërbejë në Laç Sebaste të zonës së Kurbinit. Këtu, krahas shërbimeve fetare që i bënte Gjeçovi e që si duket nuk i merrnin kohë shumë, ai filloi të mbledhë visarin popullor, bën përshkrime gjeografike të këtyre anëve. Si duket ndër shkaqet më të rëndësishme të kapërcimit të detyrës së tij fetare, përpos frymës së Lidhjes në të cilën ishte rritur, rol të madh ka luajtur varfëria dhe prapambetja e popullsisë (të krishterë dhe myslimane) në këto anë. Në këtë plan, si i shkolluar parasysh që liria nuk mund të vinte vetëm për një krahinë ku shërbente, dhe se për vetëdijësim duhet komunikimi. Për këtë qëllim, në mungesë të mjeteve dhe të shtëpive botuese, shkrimet që i shkroj ndër vite, Gjeçovi i dërgoi për botim në revistën [[Albania (revistë)|'''Albania''']] të [[Faik Konica|Konicës]] gjatë viteve 1900, 1901 dhe 1902. Në këto 11 shkresa të botuara kishte poezi, fjalë të rralla shqipe, gojdhëna mbi Skënderbeun etj. Gjatë vizitave të bëra nepër Shqipëri ai vizitoi edhe malin e Tomorrit, ku i shkroi disa poezitë cilat iu botuan në revisten "Albania". Ndër këto dallohet edhe vjersha ''"Beja e Shqyptarit"'' e cila ju botua nën pseudonimin "Lkeni i Hasit" në numrin 9, vitit 1902, në faqen 220 të revistes "Albania". Në anën tjetër nuk ishin të pakta shkresat që ai i dërgonte financuesve të shkollimit të tij. Në këto shkresa ai kryesisht i njoftonte ata me gjendjen e rëndë të popullit në gjitha sferat e jetës, sidomos atë ekonomike. Kështu, më 14 dhjetor 1900, Gjeçovi i shkruan një shkresë-protestë konsullatës austro-hungareze në [[Durrësi|Durrës]] rreth tatimeve dhe mbledhjes së tyre nga ana e Muharrem Hajdar Agës së [[Kruja|Krujës]]. E shkroi këtë shkresë me shpresë që bashkëbesimtarët e tij do ta ndihmonin duke ndërhyrë pranë administratës osmane. Në anën tjetër Gjeçovi hapë shkollën e mbyllur të Laçit më 1901. Mirëpo mangësia e librave dhe mjeteve tjera mësimore, e shtyen që t'i kërkonte ndihmë konsullatës austro-hungareze në Durrës, dhe më vështirësi arri që të marrë disa abetare të Brukselit.<ref>AQH i RPSSH, fondi 58, dosja 25, dokumeni 2. nxjerrë nga: "Gjeçovi Vepra IV" fq.199, Rilindja Redaksia e Botimeve, Prishtinë 1985.</tt></ref> të cilat kishin përkthimin turqisht dhe lehtësonin mësimin e germave latine. Me qëndrimin e tij ne Laç-Sebaste, Gjeçovi iu vu punës së mbledhjes e redaktimit të ligjeve kanunore, që do të rreshtonte në veprën e tij madhore "Kanuni i Maleve". Zhguni i fratit dhe detyrimet ndaj kishës nuk ia ndërruan dot natyrën e një malësori luftarak, me dashuri të flaktë për atdheun, për popullin dhe për kulturën e tij të lashtë. Në [[Rrethi i Kurbinit|Kurbin]] njihet me [[Gjin Pjetri|Gjin Pjetër Mark Pervizin]] e [[Skuraj]]ve me të cilin do konsultohej shpesh për të drejtën zakonore që vepronte n'atë krahinë. Lidhjet e tij në krahinë u thelluan gjithashtu me njohjen e Dom [[Nikollë Kaçorri]]t. Gjin Pjetri vepronte për organizimin e kryengritjes kundrejt taksave të rënda. Më [[1906]] u ngrit me forcë në mbrojtje të luftëtarëve të lirisë, Gjeçovi e shoqëroi kryengritjen duke lënë dorëshkrim përshkrimin prej 116 faqesh kushtuar kryengritjes së Kurbinit e të [[Kruja|Krujës]] nën udhëheqjen e Gjin Pjetrit, plak i parë i 54 pleqve të Kurbinit e semtit të Krujës. Gjeçovi duke qenë i pranishëm n'atë veprimtari patriotike e luftarake, merr pjesë në ngjarjet që zhvillohen si dëshmitar e shoqërues. Kështu e shohim bashkë me Dom Nikollë Kaçorrin të pranishëm në kuvendin historik të Dilbnishtit, 5-7 të Gushtit 1906 të 54 pleqve te Kurbinit dhe semtit të Krujës, ku Gjin Pjetër Mark Pervizi, Skuraj, Kurbini, njihet si plak i parë i 54 pleqve dhe përfaqësues i vegjëlisë të krahinës. Në këtë kuvend vendoset një kanun që quhet "Kanuni i Bajrakut te Kurbinit", që përfshihet në vepren e tij në pjesën shtesë. Ky është i vetmi kanun politik, qe u ndërmor, per t'ia përshtatë kryengritjes që kishte filluar, ku merren masa ndaj atyre që bashkëpunojnë i shërbejnë turqve. Si rrjedhim e asaj kryengritje, Gjeçovi është prezent dhe dëshmitar okular i "Luftës së Tallajbes" (1904), ku delegatët e Kurbibit dhe të semtit të Krujës, thirrur për marrëveshje nga turqit, rrethohen për t'u asgjësuar por në saj t'organizimit e veprimit e trimnisë së Gjin Pjetrit, plani turk dështoi, u ndez beteja dhe shqiptarët arritën të çajnë rrethimin e të shpartallojnë forcat rrethuese. Si duket gjitha këto rrethana që e preknin drejtëpërdrejtë shërbimin e tij si dhe rrethana tjera që janë të njohura nga historia e shtyen Gjeçovin që t'i rrekët punës për argumentimin e lashtësisë së popullit të atyre anëve të harruara. Në të vërtet për argumentimin e bindjes së tij nuk nevojiteshin mjete teknike, pos lapsit dhe letrës. Ai gjendej në mesin e burimit, në mesin e atyre që kishin trashëguar atë lashtësi. Me këtë qëllim nga goja e popullit mblodhi fjalë të rralla, gjëagjëza, gojëdhëna, fjalë të urta, norma kanunore etj. Edhe për kohën e sodit, duket të jetë interesat fletorja e shënimeve që mbante Gjeçovi. Në të, ndër të tjera gjenden së paku 23 emërtime për lloje të ndryshme të flokëve. Dhe po nga shënimet e kësaj fletore mund të shihet metodat e mësimit që ai i zhvillonet. (''prill'' - prit qit (shiu n'prill plot hir). Nepërmjet metodave të tilla edukative, paraqitjes së interesit për problemet e popullsisë, të qenurit shembull gjatë gërmimeve të para arkeologjike që i bënte (1902), Gjeçovi popullit i paraqiste figurën ideale të shërbëtorit të Zotit dhe të shërbëtorit të shpirtit të tyre të cilën e ai dhe ata e quanin Atdhe. Në janar të vitit 1906, sipas vendimit nr.21362, datë 30 dhjetor të vitit 1905 të Ministrisë së Jashtme të Austro-Hungarisë filloi të punonte si mësues i kurseve të gjuhës shqipe në Zarë të Dalmacisë. Që në ditë e para, mbasi të bie në dijeni shkakun e largimit të mësuesit të mëparshëm nga katedra e gjuhës shqipe në Borgo Erizzo, Gjeçovi proteston. Kjo protestë nga ana e punëdhënësve shihej si një rebelim dhe pas disa fërkimeve me punëdhënësit, pas gjashtë muajsh, si duket i dëshpruar largohet nga Zara. Largimi i tij u përcollë me disa këmbime të lerave në mes të punëdhënsit, urdhërit françeskan dhe vetë qendrës në Vatikan. Në anën tjetër, po gjatë kësaj kohe, Gjeçovi mbledh format e alfabet të vjetër shqip, bën shpjegimin e shqiptimit të tij dhe mbledh 12 shënjat e një kodiku të vjetër shqip. Verën e vitit 1906, Gjeçovi e kaloi i papunësuar, ndërsa vjeshten si drejtor i shkollave elemetare françeskane për djem dhe vajza. Këto shkolla ishin hapur dhe financoheshin nga faktori politik i Austro-Hungarisë që gjendej në Shqipëri. Në shkollën ku jepte mësim përpos fëmijëve për të cilët ishte paraparë, në mbrëmje mblidhte edhe të rinj kryesisht shegertë, elhakçí etj. Aty mësohej për lëndë si historia, gjeografia të nivelit përkatës. Afërsia e shërbëtorit të Zotit me popullin e paraqitur me rastin e festimit të përbashkët të 1 Majit ditës së shetisë shkollore në Shkodër shkaktojë që atij t'i bien në qafë edhe autoritetet otomane. Pas disa letërkëmbimeve në mes të administrates osmane, arqipeshkëv Guerinit dhe konsullatës austro-hungareze Gjeçovi transferohet në Gomsiqe, ku më 31 maj të vitit 1907 hapë shkollën shqipe. Kur shërbente në [[Gomsiqe]], mori pjesë gjallërisht në organizimin e kryengritjes anti-[[Perandoria Osmane|osmane]] në ato anë dhe vetë u radhit në çetat e luftëtarëve të lirisë; u ngrit më [[1914]] me guxim kundër grabitjeve, përdhunimeve e padrejtësive që bënte në popull ushtria pushtuese [[Austro-Hungaria|austro-hungareze]]; më [[1920]] mori pjesë në [[Lufta e Vlorës|luftën]] e [[Vlora|Vlorës]] nga pushtuesit [[Italia|italianë]]. Në [[Zara]] të [[Dalmacia|Dalmacisë]], në [[Peja|Pejë]], në [[Gjakova|Gjakovë]] luftoi kundër synimeve shkombëtarizuese të [[Serbia|serbom]]ëdhenjve ndaj popullsisë e kulturës shqiptare. Për këtë arsye e vranë serbomëdhenjtë në [[Zymi|Zym]] të Gjakovës. Shkrimet letrare e shkencore të Shtjefën Gjeçovit i përshkojnë ndjenjat e atdhetarisë, idetë e përparimit të vendit nëpërmjet dijes e kulturës. Më [[1910]] botoi veprën morale-didaktike "''Agimi i Gjytetnisë''".Gjeçovi vdiq në Zym në vitin 1929 i vrarë nga sërbët duke shërbyer sikur prift dhe mësues i gjuhës shqipe. Është ndër autorët e parë të [[Drama|dramës]] shqipe me ''Dashtunia e Atdheut'' ([[1901]]). Në shkrimet e mbetura të pabotuara, ndihen shqetësimet e autorit për problemet kombëtare e shoqërore.(''Shqiptari ngadhnjyes'' [[1904]], ''Princi i Dibrave apo Mojs Golemi'' [[1904]], ''Mënera e Prezës'' [[1902]], ''Përkrenarja e Skënderbeut'', etj). |
|||
Më 1888 përfundon mësimet dhe niset me sivëllaun e tij të ardhshëm P. [[Pashk Bardhi|Pashk Bardhin]] në kuvendin e Fojnicës për vitin e provës. Vijoi studimet në Derventë dhe [[Banja Luka]], ndiqte mësime edhe në Kreshevë ku njohu epikun kroat P. [[Grgo Martić|Grgo Martiq]]. Ndërmerr punimin për një studim mbi Arqipeshkvinë e Tivarit, me titullin në latinisht ''Metropolis Antibarensis''<ref name=":0" />. |
|||
Ndihmesën më të rëndësishme Shtjefën Gjeçovi e dha në fushën e etnografisë. Me një punë shumëvjeçare përgatiti për botim veprën madhore "[[Kanuni i Lekë Dukagjinit]]" ([[Shkodra|Shkodër]], [[1933]]), që e bëri të njohur në botën shkencore. Ka lënë gjithashtu shkrime të shumta, të botuara e të pabotuara, për doke e zakone të lindjes, të martesës e të vdekjes, për gjamën, për mikpritjen e [[Besa|besën]] shqiptare, për përshëndetje e fjalë të urta, por më së shumi u mor me të drejtën zakonore të popullit tonë. Në punimet e tij bëri përpjekje t'i lidhte [[Miti|mitet]] e besimet e lashta vendase të popullit tonë me ato [[Trakia|trako]]-[[Iliria|ilire]] e [[Pellazgët|pellazge]]. |
|||
Gjeçovi i takon gjeneratës së veprimtarëve të çerekut të fundit të shekullit XIX. Gjeneratë në të cilën si fëmijë ka ndikuar lëvizja kombëtare shqiptare e cila arrin kulmin e saj me Lidhjen e Prizrenit. Ndikimi i këtyre rrethanave në të cilat u rritë Gjeçovi shkaktoi që më vonë ai të kapërcente caqet e ideologjisë fetare sa që edhe të mburrej me angazhimet e tij kundër ndasive mesjetare. |
|||
Kryen studimet në korrik të 1896, kur edhe kthehet në atdhe dhe meshon për herë të parë në Troshan, ku ndërron emrin në Shtjefën-Kostandin. Shërben si famullitar në [[Rubiku|Rubik]], dhe verën e 1897 në [[Pejë]] dhe emërohet famullitar në Zllakuqan ku në korrik hap shkollën e parë. |
|||
[[Skeda:Shtjefën Gjeçovi grafikë.jpeg|thumb|left|200px|Atë [[Gjergj Fishta]]: Shtjefën Gjeçovi (grafikë)<ref><tt>Frrok Kristaj: Shtjefën Gjeçovi, Martir i shkollës dhe i çështjes kombëtare; E Shtune, 20-06-2009, 07:59pm (GMT+1) </tt> nxierr nga <tt>[http://209.85.135.132/search?q=cache:g-hsqPVhM1IJ:www.zemrashqiptare.net/article/Elita/8878/+Gje%C3%A7ovi&cd=5&hl=sq&ct=clnk&client=firefox-a www.zemrashqiptare.net]</tt></ref>]] |
|||
Autoritet kishtare e caktojnë në famullinë e Laç-Sebastes nga mesi i 1899 deri më 1905. Rihap shkollën shqipe në Laç, ku shërbeu si mësues dhe i siguronte materialet e para përmes [[Faik Konica|Konicës]] në gusht të 1901. Më 20 mars të 1902 duhet të ketë qenë në [[Mali i Tomorit|malin e Tomorrit]]. Largohet më 19 dhjetor 1905 për në bregun kroat ku punësohet mësues në [[Arbëneshi|Borgo-Erizzo]] ku zëvendëson P. Pashk Bardhin dhe po aq shpejt kërkon dorëheqjen<ref>Lila O., ''Letrat e panjohura të Shtjefën Gjeçovit: korrespondenca në dorëshkrim'', [[Gazeta Shqiptare|Gazeta shqiptare]] ("Milosao", suplement). - Nr. 4295, 27 korrik, 2007, f. II - III.</ref>. Shpejt kërkon largimin i tij dhe në vjeshtë merr pjesë Kuvendin e Bajrakut të Kurbinit, po atë gusht e gjejmë në Durrës. I ngarkohen kolegjet françeskane në Shkodër në vjeshtë 1906 deri më 1907 kur ka fërkime me Imzot P. Guerinin dhe konsullin austro-hungarez, në maj e emërojnë në Gomsiqe ku çel dhe shkollën më dt. 31. Vazhdojnë përpjekjet me Dom Nikollë Kaçorrin për mbarëvajtjen e kuvendeve të kurbinasve dhe futjen e armëve nga tregjet e huaja<ref>Gjeçovi Sh.K., ''Parradija e popullit ase Kryengritja e Dheut të rrethit të Krues me 54 pleq në krye, kundra urdhënve e dokeve të reja t'osmanllive : 1903-1904-1905-1906,'' [dorëshkrim], Laç-Sebaste, 1922. </ref>. Përshëndet këndellshëm punimet e mbajtura në [[Kongresi i Manastirit|Manastir]]. Me ardhjen e fushatave ndëshkuese radhitet me çetat komite. Merr pjesë me krerët e Mirditës, Pukës, Lezhës, Zadrimës dhe malësorëve te Bregmatës në kuvendin që u mbajt në Lezhë më 7 korrik 1913 prej [[Prenk Doçi|Abatit]] në përpjekje për ta shpallur Prenkë pashë Bibdodën ''regjë'', mbret<ref>Letër dërguar P. Gj. Fishtës nga Gomsiqja më dt. 19. IX. 1913.</ref>. Më 1915 zbret në Troshan e më pas e emërojnë më 1916 në [[Thethi|Thethin]] e dëmtuar nga kolera e asaj vere, ku i shkruajnë edhe [[Komisia Letrare Shqipe|KLSh]] si anëtar korrespondent për materiale të marra nga goja e popullit<ref>Mata R., ''Komisia Letrare Shqipe për lëvrimin e gjuhës shqipe'', “Mësuesi”, 28.8.1916.</ref>. Kalon në Prekal më v. 1917, shtëpia ku vendoset banohej nga komanda lokale austro-hungareze, e cila zaptonte ata pak ushqime të banorëve<ref><tt>"Gjeçovi VEPRA 4", RILINDJA Redaksia e Botimeve, Prishtinë 1985, fq.227. Citimi: </tt><tt>''... Ka qillue qi kush s'ka pasë shum berre, s'ka pas ç'a me dhanë (por), kta kanë shkue kanë marrë vetë me bajoneta n'pushkë...''</tt></ref>. Më dt. 17 shtator t'atij viti shërbim në Prekal nis t'u japë mësim fëmijëve në dhomën ku banonte. Për këtë veprim ai njofton edhe Drejtorin e Përgjithëshme të Arsimit në Shkodër ku edhe tregon ndër tjera se i mbante mësimet dy herë në ditë, paradite kishte 26 djemë ndërsa pasdite 11 vajza. Tentimet e tij për të tërhequr ndihma materiale në fillim iu kushtëzuan me futjen e shkollës në objektin fetar e më vonë u shëndruan në kërcnime për ndalim veprimtarie si mësues. |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
Pas mbërimjes së tij në Gomsiq në maj të vitit 1907, përpos mësimdhënies filloi të merret me aktivitete të shumanëshme si në etnografi, arkeologji, folklor, histori si dhe të interesohet për shkrimtarët shqiptar. Edhe Gomsiqi, po thuaj si gjitha trojet ku shërbeu At Gjeçovi, ishte një anë e harruar. Kështu më 31 maj të vitit 1907, At Gjeçovi hapi shkollën e fshatit me ndihmen materiale të faktorit politik Austro-Hungarez të instaluar në Shqipëri. Si duket informacionet që Ati i jepte, për të huajt nuk vlenin më shumë se dy banka ulëse për nxënsit. Si do që të jetë ato dy banka At Gjeçovi i përdori si mjetë simbolikë për ta quajtur atë dhomë mësimi "shkolla". |
|||
[[Skeda:Shtjefën Gjeçovi grafikë.jpeg|thumb|left|200px|Atë [[Gjergj Fishta]]: Shtjefën |
|||
Përderi sa Ati qëndronte në Gosmiqe, ai u informua për revulucioni turk (23 korrikut 1908) në perandorinë osmane. Gjashtë muaj më vonë Ati pranon lajmet kumbuese që dolën nga [[Kongresi i Manastirit|tubimi në Manastirë]], e që thonin se toskët dhe gegët kishin vendosur për një alfabet të shqipes. Si duket këto lajme ai i pranoi si një lajmëtar të luftës që do të pasonte. Për këtë ai i rrekët punës për mbledhjen e shënimeve rreth lëvizjeve të kryengritësve. Si duket shkaqet e kyçjes në çetat e kryengritësve ende nuk janë hulumtuar si duhet edhe nga studiesit e historis po edhe nga teologët. Si do që të jetë, Ati me pjesmarrjen e tij nga data 6 deri më 12 maj në luftimet e ashpra që u zhvilluan në vijën Vjerdhë-Gosmiqe-Naraç nga pikëpamja e shumë teologëve ka kapërcyer vijen e tologjisë aplikative. Mirëpo nga shënime e tij rreth ''djaloshit nga Gojani''<ref><tt>AQSH i RPSSH, fondi 58, dosja 25. dokumenti 14 (origjinali italisht)</tt> nxierr nga : <tt>"Gjeçovi VEPRA 4" fq.218, RILINDJA Redaksia e Botimeve, Prishtinë 1985.</tt></ref> mund të vërehet qartë se angazhimi direkt në luftime edhe pse në shiqim të parë duket përtej angazhimit teologjik praktik (jashtë fushës së predikimit) ai ishte brenda rregullave të saj. Ky pohim do të vërtetohet me angazhimet e tij të mëtejshme. |
|||
çovi (grafikë) |
|||
| ⚫ | |||
Pas shpalljes së pavarasisë së shtetit Shqiptar, me shpresë që struktura e re administrative do ta bënte atë që duhej bërë për zhdukjen e prapambeturisë, Ati vendosë të jepë kontributin që pritej të jepet nga një shërbëtor i Zotit me shpresë që do të ndihmohej më shumë nga administrata e re e instaluar, dhe shënohet një letërkëmbim me [[Ismail Qemali]]n mbi qeverisjen e Vaut të Dejës sipas ligjeve të shtetit të rì shqiptar<ref>[http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/277/titulli/80-vjet-nga-vrasja-e-Gjeccedilov-Kryeziut 80 vjet nga vrasja e Gjeçov-Kryeziut]</ref>. Ai fillon hulumtimin e thellë të dukurisë së gjakëmarrjes dhe fillon të hedhë hapat e parë për zhdukjen e saj në njërën anë dhe mbajtjen e shënimeve për këtë dukuri. Mirëpo kjo veprimtari e tij nuk zgjati shumë. Administratë e re, feudal e rregulla të vjetra, populli nuk e ndiente vetën të lirë. Pas disa përpjekjeve për këtë qëllim bie në kundërshtim me parin vendase dhe parin françeskane në Shkodër dhe gjatë vitit 1914 endej andej-këndej pa punë. Edhe përkundër përpjekjeve të fshatarëve për kthimin e tij, nuk erdh deri tek kthimi. |
|||
| ⚫ | |||
Pas dëshprimit dhe zemërimit rreth mos shqyrtimit të drejtë të çështjes së largimit të tij nga ana e Provincialit françeskan, At Gjeçovi nga fundi i vitit 1916 mori rrugën e Thethit dhe u vendos atje. [[Thethi]] ishte një "rrënojë" nga lufta, nga kolera dhe dimr'i egër i viteve 1916-1917. Shtëpia nga ku duhej të kryente shërbimet Ati, ishte e zënë nga komanda e ushtrisë austro-hungareze, e cila mbahej nga rrëmbimet<ref><tt>''.. Ka qillue qi kush s'ka pasë shum berre, s'ka pas ç'a me dhanë (por), kta kanë shkue kanë marrë vetë me bajoneta n'pushkë...''</tt> nxierr nga : <tt>"Gjeçovi VEPRA 4" fq.227, RILINDJA Redaksia e Botimeve, Prishtinë 1985.</tt></ref> e atyre pakë ushqimeve që gjendeshin nëpër shtëpia të fshatarëve. Për këto sjellje Ati protestonte më kotë pranë komandes së ushtrisë austro-hungareze në Shkodër. |
|||
I vetmuar, në vend të harruar e të rrënuar, në mes të popullit pa ndihmen e ushtrisë që e ruante atë popull, Ati e hapë shkollë shqipe edhe këtu. Gjatë kësaj kohe Ati i përkushtrohet kryekëput aktiviteve teologjike praktike. Në mungesë të kohës, ai përdorte vetëm trurin e tij si mjetë regjistrimi të të dhënave të nxjerra nga populli. Pa mbushur një vit shërbimi në Theth, Ati transferohet për në një zonë tjetër të harruar - Prekal. Aty gjeti gërmadhat e shtëpis nga ku do të shërbente. Pas mëkëmbjes filloj të merret me dukurin e ''cubave'' që ishte paraqitur më të madhe. Pasi bëri disa hulumtime dallojë cubat e shtyer nga jeta dhe ata që e kishin për argëtim apo ishin në shërbim të bajraktarëve. Për parandalimin e kësaj dukurie korri disa suksese të pjesërishme edhe përkundër faktit që iu deshtë të ballafaqohej drejt për drejt edhe me cubat nën shërbimin e bajraktarëve. Në anën tjetër më 17 shtator të 1917-ës, në një dhonë të shtëpisë ku banonte hapi shkollën shqipe. Për këtë veprim ai njofton edhe Drejtorin e Përgjithëshme të Arsimit në Shkodër ku edhe tregon ndër tjera se i mbante mësimet dy herë në ditë, paradite kishte 26 djemë ndërsa pasdite 11 vajza. Tentimet e tij për të tërhequr ndihma materiale në fillim iu kushtëzuan me futjen e shkollës në objektin fetar e më vonë u shëndruan në kërcnime për ndalim veprimtarie si mësues për të cilën edhe ashtu nuk shpërblehej. |
|||
=== Ati i Arkës === |
|||
[[Skeda:Monumenti i Atë Shtjefën Gjeçovit.jpg|thumb|200px|[[Monumenti i Atë Shtjefën Gjeçovit]] në Zymë të [[Hasi]]t]] |
[[Skeda:Monumenti i Atë Shtjefën Gjeçovit.jpg|thumb|200px|[[Monumenti i Atë Shtjefën Gjeçovit]] në Zymë të [[Hasi]]t]] |
||
Në fillim të vitit 1919 mbas protestës të bërë nga Shkodra, për mos shqyrtimin e çështjes së largimit të tij, Ati transferohet nga Prekali për në Troshan afër Lezhës. Ati kthehej në troshan pas 36 viteve, ku kishte ardhur për herë të parë nga Kosova si Hila 10 vjeçar. Gjatë qëndrimit të tij aty merret me ish-hobin e tij, tani si një arkeolog (''vjetërsorë'') i specializuar për trojet ku shërbente. Duke përdorur ''hobit'' e tij, Ati kishte krijuar pasqyrën shembullore të shërbëtorit të popullit ndërsa me përpjekjet për popullarizimin e këtij ''hobi'' në një anë shpresonte të ngriste arsyen e nevojës së shkrim-leximit në masat e gjëra të popullit, e në anën tjetër shpresonte të ngriste ndërgjegjen për ruajtjen e lashtësisë. Si do që të jetë ai arriti që të mbledhë më se 500 objeke të ndryshme me vlerë arkeologjike. <ref><tt>Ekspozita në Romë vitet '20 - dëgjohen fjalët ''"Me këto vjetërsina Gjermania mund të paguajë një këst të madh të borxheve të Luftës"'' - Fletorja <<Dielli>>, Boston, dt. 18. 3. 1930, nr. 5156.</tt> nxierr nga : <tt>"Gjeçovi VEPRA 4" fq.240, RILINDJA Redaksia e Botimeve, Prishtinë 1985.</tt></ref> Diku mbas 50 viteve, grupe të specializuara të arkeologëve gjatë gërmimeve ndër gurë të vendgërmimeve gjenin të shënuara fjalët "Shtjefen Gjeçovi - viti 1923" (viti kaç-kaç). Si do që të jetë kenë Ati vdiq i varfun edhe përundër gjasës që të vinte tek pasurimi siq ishte rasti më 1905 me ''Paal Traeger''-in, vdiq duke marrë me vete edhe përbuzjen naive që i bëhej kohëve të fundit rreth hobit të tij. Nga shënimet e gërmimeve të Atit, për arkeologët e ditëve tona duket të jenë të rëndësisë së veçantë çitja në dritë e ngjajshmërisë së historisë (''elementeve kulurore'') së këtyre trojeve me trojet etruske (''Hetruskët e lashtë''). |
|||
=== Ati dhe vllaznia === |
|||
Edhe pas tronditjes së fundit që iu deshtë ta pranonte më 14 mars të vitit 1920, Ati me shprehjen e tij ''vllaznia'' ja arriti që të zbatojë me besnikëri mësimet nga profesioni i tij si teolog dhe me po aq besnikëri të i shërbej popullit për të cilin ishte caktuar. Ishte kjo shprehje simbolike e cila siç duket paraqetë aftësin e tij gjatë gjithë jetës, që nga koha kur e thërrisnin Hilë, aftësi e cila mund të përfshihet me një shprehje ''zbatimi pa hile i mësimeve teologjike''. Veti kjo e cila edhe kundërshtarët më të mëdhenjë të mësimeve mbi Zotin para emrit të tij i ''çarmatosi'' për mëse 40 vjetë sa ishin në sundim.<ref>Pagëzimi i shkollave, enteve, institucioneve dhe formave tjera të organizimit me emrin e tij gjatë kohës së komunizmit në Kosovë. Shih [[#Mirënjohjet]]</ref> Ati e tha shprehjen kur [[Nënë Tereza]] ishte 10 vjeçare dhe ende quhej Anjezë Gonxhe Bojaxhiu, por edukohej në frymën, siç ishte edukuar Hila në frymën e lidhjes shqiptare të Prizrenit e arsimohej në gjuhë të hujë. Si do që të jetë, rezulltat e frymës që kishte ngritur në këto troje të harruara, Ati nuk arriti të i shijojë<ref>Një nga rezultatet : [http://www.youtube.com/watch?v=FmP_HOEEFTk&eurl=http%3A%2F%2Fzllakuqani.com%2F&feature=player_embedded Faljet e gjaqeve]</ref> dhe mori me kënaqësi rrugën tek vllaznia e tij në Vlorë. Një tjetër nga këto troje që kishte nxitur edukaten e lidhjes, vite më parë iu kishte lutur sulltanit që të mos e provonte, se ''"o do tradhëtoj Atdhenë o ty''" - fryma e lidhjes kishte kryer me sukses misionin e saj dhe përhapej gjithë andej nga hapeshin shkollat shqipe. |
|||
Për shkak të problemeve të organizimit të udhëtimit për në Vlorë, Ati mbeti mbet pa e parë Elbasanin, dhe u ngujua për disa ditë në Durrës nga ku shkoi për vizit në Tiranë. Më 21 prill 1920, Ati mbërrin në Vlorë, ku si duket nuk pritet mirë nga autoritete italiane të vendosura aty. Sapo mbërriu aty, Ati kërkoi tërheqjen e ushtrisë italiane nga objektet fetare. Mirëpo si duket aty i mbeti kapelani apo siç e quante Ati, ''"ngatrestari"''. Pas refuzimit të zbatimit të detyrës pa largimin e ''ngatrestarit'' filluan fërkimet jo vetëm me fançeskanët në Shkodër por edhe me kryepeshkopin e Durrësit. Kryepeshkopi Bianki nuk i dërgonte lejen për ushtrimin e detyrës ndërsa, Shkodra i vononte rrogën. Përundër këtyre fërkimeve me institucionet, Ati befasohet me pritjen që i bënë populli i Vlorës, por jo vetëm më këtë. Përderi sa Ati përpiçej të hapte shkollen shqipe me ndihmen e popullit, komanda ushtarake e Vlorës ankohej për të në Vatikan, si për një personë të pa durueshëm. |
|||
Gjatë kohës së çlirimit të Vlorës, Ati mbledhë shënime mbi lëvizjet e armatosura dhe shpirtërore të kryegritësve të cilat i artikullon nëpërmjet metodave aktuale të kohës siç ishte publikimi i vjershave. Si duket artikullimi i till, Atit i kushtojë me transferimin e tij si ''Rubik i Mirditës'', pas tetë muajsh (deri nëntor 1920) shërbimi në Vlorë. Në Rubik Ati kthehej pas 20 viteve, dhe aty e priste ndikimi i feudalistëve të vjetër. Aty shkroi punimin ''"Sebasti n'Arbeni apo n'Armeni"'' i cili ju botua më 1921. Si duket në këtë punim Ati ishte thelluar rreth çështjes të ashtuquajtur ''Sapajtë''. Gjatë qëndrimit aty, Atit i vijnë kërkesa nga studies për të dhëna rreth disa fjalëve. Në anën tjetër nga qendra e françeskanëve në Shkodër, i vinin akuza për hajni gjatë shërbimit në Vlorë. Këtyre akuzave iu përgjegjë me shpjegimet që atje kishte qëndruar edhe pa ngrënë dhe se qendra nuk i kishte mbuluar shpenzimet e udhtimit nga Shkodra në Vlorë dhe nga Vlora në Shkodër. |
|||
=== Kritika kundër kryeveprës së Gjeçovit === |
|||
Kanuni i Lekë Dukagjinit, i cili konsiderohet si vepra më e rëndësishme e At Shtjefën Gjeçovit, nodhet kohët e fundit në lupën e kritikave të shumë rrymave dhe tendencave, e mbi të gjitha, nga aktivistë kundër gjakmarrjes. Disa shkojnë në ekstremitet dhe e konsiderojnë atë libër 126 faqëshe të kodifikuar si një kopje të zverdhur të kushtetutës që i dërgoi Gjon Marka Gjoni Nikolla Pashiqit në Beograd për t’i kërkuar njohjen e Republikës së Mirditës<ref>Edita Sopjani: As Kanuni, as Sheriati, as zakoni, por Ligji[http://gazetakritika.net/Forumi/index.php?itemid=5189]</ref>. |
|||
Në tetor të vitit 2010, aktivisti kundër gjakmarrjes Blerim Uka, në një intervistë të botuar në Forumin Katolik me titull «Kleriku katolik mund ta heqë ngamoda Kanunin » (shikoni në Lidhje të jashtme) i kërkon klerit apo priftit katolik të deklarojë sheshit se përbajtja e Kanunit të Lekë Duagjinit nuk përputhet me vlerat katolike në veçanti dhe as me ato krishtere në përgjithësi. |
|||
Në "Takimet e Gjecovit 2011", presidentja e Kosovës, Atifete Jahjaga, e lavdëron Kanunin e Lekë Dukagjinit duke e konsideruar se është më përparimtar se Sheriati. Pas këtij interveni, Imami Shefqet Krasniqi replikon në një paraqitje televizive (e cila gjendet në Youtube) ku i bën një analizë kritike Kanunit në aspektin se si kjo vepër e trajton femrën. |
|||
Rebelimi kundër Kanunit në kohët e fundit ka filluar të zgjerohet në githë shoqërinë shqiptare e veçanërisht nga femra të sholluara që ndihen të nënçmuara dhe në viset ku ka më shumë gjakmarrje. Në këtë drejtim mund ta marrim si shembëll inciciativën e quajtur "Thirrje për jetën" që fillon në pjesën e dytë të vititi 2012. Duke e lexuar artikkullin "Vrasjet në emër të Kanunit, në 20 vite, 5700 viktima" (shikoni në Lidhje të jashtme) mund ta konstatoni se edhe kisha katolike i bashkangjit iniciativës "Thirrje për jetën" duke e lëshuar një dekret për shkishërim ndaj atyre qe kryejnë vrasje me paramendim (apo gjakmarrje) në emër të Kanunit. |
|||
Në iniciative agresive (por jo brutale) që po fillon në media demokatike mund të ndikojë edhe kundër vetë emrit dhe famës së At Shtjefin Gjeçovit. Mund të lind pyetja: Takimet letrare që mbahen në emrin e këtij prifti, a do të quhen në të ardhme "Takimet e Gjeçovit"? |
|||
== Tituj të veprave == |
|||
*'''Dashtunia e Atdheut''' ''({{L|1901}} - dramë)'' |
|||
*'''Shqiptari ngadhnjyes''' ''({{L|1904}})'' |
|||
*'''Princi i Dibrave apo Mojs Golemi''' ''(1904)'' |
|||
*'''Mënera e Prezës''' ''({{L|1902}})'' |
|||
*'''Përkrenarja e Skënderbeut''' |
|||
*[http://kanuniilekedukagjinit.blogspot.ca '''Kanuni i Lekë Dukagjinit''' ''(Shkodër, {{L|1933}})''] |
|||
*'''Parradija e Popullit ase Kryengritja e Dheut.. 1903-1906, doreshkrim. |
|||
== Shih edhe == |
== Shih edhe == |
||
| Rreshti 76: | Rreshti 39: | ||
* |
|||
== Lidhje të jashtme == |
|||
* http://www.oecumene.radiovaticana.org/alb/Articolo.asp?c=87008 |
|||
* [http://gazetakritika.net/Forumi/index.php?itemid=5189 Edita Sopjani: As Kanuni, as Sheriati, as zakoni, por Ligji!] |
|||
* [http://www.forumikatolik.net/showthread.php?t=12337 Kleriku katolik mund ta heqë nga moda Kanunin] |
|||
* [http://www.balkanweb.com/shqiperi/2685/vrasjet-ne-emer-te-kanunit-ne-20-vite-5700-viktima-105484.html Vrasjet në emër të Kanunit, në 20 vite, 5700 viktima] |
|||
== Burimi i të dhënave == |
== Burimi i të dhënave == |
||
Versioni i datës 8 tetor 2014 22:10
| Fotoporteti | |
| Atë Shtjefën Gjeçovi | |
| Emri | Mëhill Konstandin |
| Mbiemri | Gjeçi-Kryeziu |
| Lindur më | 1874 |
| Lindur në | Janjevë, Kosovë |
| Vdiq më | 1929 |
| Vdiq në |  Zym, Kosovë |
| Kombësia | Shqiptar |
| Profesioni | Teolog, Etnograf, Arkeolog, Shkrimtar |
| Mirënjohje | |
| * Medalja e Artë e Lidhjes së Prizrenit Kosovë | |
Shtjefën Gjeçovi (Janjevë, 12 korrik[1] 1873 - Zym, 14 tetor 1929) qe frat françeskan, veprimtar i shquar i lëvizjes atdhetare, etnograf, arkeolog dhe shkrimtar shqiptar.
Jetëshkrimi
Leu i biri i Mat Gjeç-Kryeziut dhe Anës[2] në Janjevë, Vilajeti i Kosovës, Perandoria Osmane; i pagëzuar Mëhill, quhej Hilë nga rrethi i tij. Prindët e dërgojnë më 1884 në kolegjin françeskan të Troshanit, në Vilajetin e Shkodrës, ku do marrë mësimet e para që do e çonin në rrugën e meshtarisë.
Më 1888 përfundon mësimet dhe niset me sivëllaun e tij të ardhshëm P. Pashk Bardhin në kuvendin e Fojnicës për vitin e provës. Vijoi studimet në Derventë dhe Banja Luka, ndiqte mësime edhe në Kreshevë ku njohu epikun kroat P. Grgo Martiq. Ndërmerr punimin për një studim mbi Arqipeshkvinë e Tivarit, me titullin në latinisht Metropolis Antibarensis[1].
Kryen studimet në korrik të 1896, kur edhe kthehet në atdhe dhe meshon për herë të parë në Troshan, ku ndërron emrin në Shtjefën-Kostandin. Shërben si famullitar në Rubik, dhe verën e 1897 në Pejë dhe emërohet famullitar në Zllakuqan ku në korrik hap shkollën e parë.
Autoritet kishtare e caktojnë në famullinë e Laç-Sebastes nga mesi i 1899 deri më 1905. Rihap shkollën shqipe në Laç, ku shërbeu si mësues dhe i siguronte materialet e para përmes Konicës në gusht të 1901. Më 20 mars të 1902 duhet të ketë qenë në malin e Tomorrit. Largohet më 19 dhjetor 1905 për në bregun kroat ku punësohet mësues në Borgo-Erizzo ku zëvendëson P. Pashk Bardhin dhe po aq shpejt kërkon dorëheqjen[3]. Shpejt kërkon largimin i tij dhe në vjeshtë merr pjesë Kuvendin e Bajrakut të Kurbinit, po atë gusht e gjejmë në Durrës. I ngarkohen kolegjet françeskane në Shkodër në vjeshtë 1906 deri më 1907 kur ka fërkime me Imzot P. Guerinin dhe konsullin austro-hungarez, në maj e emërojnë në Gomsiqe ku çel dhe shkollën më dt. 31. Vazhdojnë përpjekjet me Dom Nikollë Kaçorrin për mbarëvajtjen e kuvendeve të kurbinasve dhe futjen e armëve nga tregjet e huaja[4]. Përshëndet këndellshëm punimet e mbajtura në Manastir. Me ardhjen e fushatave ndëshkuese radhitet me çetat komite. Merr pjesë me krerët e Mirditës, Pukës, Lezhës, Zadrimës dhe malësorëve te Bregmatës në kuvendin që u mbajt në Lezhë më 7 korrik 1913 prej Abatit në përpjekje për ta shpallur Prenkë pashë Bibdodën regjë, mbret[5]. Më 1915 zbret në Troshan e më pas e emërojnë më 1916 në Thethin e dëmtuar nga kolera e asaj vere, ku i shkruajnë edhe KLSh si anëtar korrespondent për materiale të marra nga goja e popullit[6]. Kalon në Prekal më v. 1917, shtëpia ku vendoset banohej nga komanda lokale austro-hungareze, e cila zaptonte ata pak ushqime të banorëve[7]. Më dt. 17 shtator t'atij viti shërbim në Prekal nis t'u japë mësim fëmijëve në dhomën ku banonte. Për këtë veprim ai njofton edhe Drejtorin e Përgjithëshme të Arsimit në Shkodër ku edhe tregon ndër tjera se i mbante mësimet dy herë në ditë, paradite kishte 26 djemë ndërsa pasdite 11 vajza. Tentimet e tij për të tërhequr ndihma materiale në fillim iu kushtëzuan me futjen e shkollës në objektin fetar e më vonë u shëndruan në kërcnime për ndalim veprimtarie si mësues.
Shih edhe
Wiki Libri: Vitviteja : Hilë Gjeçi
Burimi i të dhënave
- ^ a b Gjini G., Ipeshkvia Shkup-Prizreni nëpër shekuj. Citimi: Vende-vende si datë e lindjes së tij shënohet 12. VII. 1874, ndërsa duhet të jetë: 3.X.1873, shih: AFJ, Status animarum II, 424.
- ^ Marjakaj A., Shtatorja e Atë Gjeçovit në Zym, Drita, Prizren, Tetor/Nëntor 2007 • Viti XXIV • Nr. 6/7 (157/158).
- ^ Lila O., Letrat e panjohura të Shtjefën Gjeçovit: korrespondenca në dorëshkrim, Gazeta shqiptare ("Milosao", suplement). - Nr. 4295, 27 korrik, 2007, f. II - III.
- ^ Gjeçovi Sh.K., Parradija e popullit ase Kryengritja e Dheut të rrethit të Krues me 54 pleq në krye, kundra urdhënve e dokeve të reja t'osmanllive : 1903-1904-1905-1906, [dorëshkrim], Laç-Sebaste, 1922.
- ^ Letër dërguar P. Gj. Fishtës nga Gomsiqja më dt. 19. IX. 1913.
- ^ Mata R., Komisia Letrare Shqipe për lëvrimin e gjuhës shqipe, “Mësuesi”, 28.8.1916.
- ^ "Gjeçovi VEPRA 4", RILINDJA Redaksia e Botimeve, Prishtinë 1985, fq.227. Citimi: ... Ka qillue qi kush s'ka pasë shum berre, s'ka pas ç'a me dhanë (por), kta kanë shkue kanë marrë vetë me bajoneta n'pushkë...