Kolë Idromeno

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Jump to navigation Jump to search
Kolë Idromeno, Vetëportret, 1937

Nikollë Idromeno i njohur gjerësisht si Kolë apo Kól Idromeno (Shkodër, 15 gusht 1860 - 12 dhjetor 1939) ka qenë artist shumëplanësh si piktor, skulptor, fotograf, butaforist, skenograf, muzikant si dhe arkitekt.[1]

Mbahet si i pari përfaqësues i historisë së pikturës moderne shqiptare.[2] Prej burimeve, Idromeno dha po ashtu të parat shfaqjet kinematografike në Shqipëri që më 1913.[3] Si arkitekt projektoi dhe zbatoi planet e mbi 60 ndërtimeve kryesore, private dhe publike në qytetin e Shkodrës.[4]

Prejardhja[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Idromenot kishin prejardhjen nga Parga, asokohe në Vilajetin e Janinës, prej ku u larguan në kohën e Ali pashë Tepelenës për t'u vendosur në Korfuz. Popi Andrea Idromeno ishte mësues në Korfuz, ku përpiloi dhe botoi historinë e Pargës dhe të Sulit, e gjithashtu ndihmoi Grigor Gjirokastritin në përkthimin e Ungjillit sipas Matheut dhe Dhjatës së Re në gjuhën shqipe me alfabet grek. Pop Andrea kishte dy djem, Mihalin që ishte jurist dhe Arsenin, që kishte lindur në Korfuz.[5]

Arseni më 1856 u shpërngul në Shkodër, ku ushtroi zanatin e tij të marangozit e drugdhendësit si dhe projektuesit autodidakt e zbatuesit të ndërtimeve private në qytet, si shtëpitë e familjes Lukaj te Arra Madhe, Rokacollëve në Serreq, ndërtesa e Kryqit të Kuq, liceu Illyricum dhe shtëpia e vet në Gjuhadol. Dy vite më pas u martua me një vajzë shkodrane, Dranden ose Rozen e Filip Saraçit, më 5 dhjetor 1858.[6]

Biografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

U lind në Shkodër më 15 gusht 1860, një vit pas së motrës, Tones. I vendosin dy emra të dytë: Rrok (si ditë emri) dhe Spiridon. Nisi shkollën fillore më 1867, shkollë e mbështetur nga Kisha Katolike, ku mësimet jepeshin italisht dhe shqip nga kleri si dhe mësues të tjerë. Ndër bashkënxënësit e tij në këtë shkollë ishte edhe poeti i ardhshëm Filip Shiroka, me të cilin do të kishte miqësi të gjatë e letërkëmbim të vazhdueshëm.[6] Përpos klerit, vizatim i dha Pietro Marubi; Kohës kur ende nuk kishte mbaruar klasën e katërt i përkasin vizatimet e hershme Krye fëmije, Malësorja dhe Gomari n'udhë. Në vitet 1871-1875 iu përkushtua akuarelave të parë E vorfna, Baresha, Fshatarja, kompozimi i tij i parë mendohet të jetë Pusija, më pas Netë kazanash dhe Dymdhetë luftarë të Pargës në lundër. Marubi ndikoi te Arseni që ta niste në Akademinë e Arteve në Venedik më 1875,[7] ndërsa Mati Kodheli studjonte për fotografi në Trieste.[8] Duke mos duruar mësimdhënien formale të akademisë, hoqi dorë pas gjashtë muajsh dhe nisi punë në studion e një piktori venecian.[9]

Pasi u kthyen në vendlindje më 1878, me Matinë iu bashkuan Daulles së Palokë Kurtit,[10] ku Idromeno ishte trombist,[11] dhe hynë çirakë tek Dritëshkronja e Marubit. Miku dhe kolegu i tij ndërroi jetë më 1881, vendin e tij si çirak e zuri i vëllai, Keli.[12] Më 1883 hapi studion e vet të fotografisë me kamera të importuara nga kompania Pathé në Francë, emërtuar Dritëshkronja Idromeno.[9]

Më 1884 Idromeno u martua me Gjyzepinën e Gaspër Muzhanit, në llasë e quajtur Cina. Më 20 korrik 1886 u lindi një djalë, Zefi, i cili vetëm pas dy vjetëve më 15 korrik 1888, ndërroi jetë. Pas dy vjetëve do t'i ndërronte jetë edhe e motra, Tonja, dhe Idromenoja mori në përkujdesí vajzën e saj të mitur, Orsolinën.[12]

Gjatë viteve 1902-1906 si mësues në shkollën italiane të artizanatit, pikasi e afroi në rrethin e vet të pikturës dhe përkrahu piktorin e ardhshëm Simon Rrota.[13] Më 1904 ndihmoi në pajimin e shkollës së Mati Logorecit.[14] Më 1911 hartoi programin e karnevaleve të organizuar nga klubi «Gjuha shqipe».[15] Në gusht të 1912 nënshkroi një kontratë me kompaninë austro-hungareze Joseph Stauber për të importuar pajisje kinematografike dhe u bë njeriu i parë që hapi kinemanë e parë rudimentare ku u shfaqën pamjet e para filmike.[9] Gjatë viteve 1912-1920, pasi përshtati një mjedis poshtë shtëpisë së tij në Gjuhadol një sallë për shfaqje filmash, hapi atë që atëkohë si në vendet e tjera quhej kinemaja, një theatër elektrik.[3]

Vepra[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Fotografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Me hapjen e Dritëshkronjës së tij, Idromeno në Salnamenë (vjetarin) e vilajetit ishte regjistruar si fotograf. Duke zënë një vend mes Marubit, Kodhelit, Kristo Shulit, Petro Korçarit, etj. Në botimet ndërkombëtare emri dhe puna e tij u shquan e bënë të ishte fotografin e parë, duke u përmendur para mjeshtrit të vet Marubit.[3]

Piktura[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Pas vizatimeve dhe akuareleve të para, Idromeno kur ishte vetëm 23 vjeç punoi portretin e të motrës që është edhe vepra më përfaqësuese e tij, Motrën Tone.[16] Kjo është edhe e para pikturë realiste e tij dhe kryevepra e artit figurativ shqiptar.[3] Portret të cilin do ta riprodhonte me të njëjtën pozë, drejtim të syve, të njëjtat dritëhije më 1922-23, të veshur allafranga.[17] Më 1898 u ftua në një ekspozitë ndërkombëtare në Budapest.[18] Më 1904 punoi portretin e Ndoc Xhuxhës, njëri prej anëtarëve themelues të Shoqërisë së të Shtypurit Shkronja Shqip.[14]

Skenografia e butaforia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Si skenograf punoi siparin e parë me dekor, një grup fëmijësh duke u argëtuar me lojën popullore të boçave. Më 1902 skenën e një pylli nga natyra e alpeve. Të mëvonshme janë skenat «Limani i Durrësit», «Dhoma me qoshk», «Dhomë shkodrane» etj. Përgatiti po ashtu mjaft objekte butaforie për teatrin amator të kohës, si armë zjarri, shpata, heshta, përkrenare, mburoja, punoi edhe shtatore me aftësitë e tij si skulptor.[18] Njëvjetorin e shpalljes së pavarësisë në Vlorë punoi dekorin skenik «Festa e vetëqeverimit të Shqipnisë» për një shfaqje që u dha në qytet.[19]

Arkitektura[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Bazat e inxhinierisë dhe arkitekturës i mori nga i ati dhe Marubi, të dy autodidaktë; më 1907 Idromeno bën projektin për një fabrikë, ndërsa më 1912 e nënshkruan një dokument me titullin e inxhinierit. Mendohet se planet e para të zbatuara prej tij nisën që pas tërmetit të 1905 që e dëmtoi shumë qytetin.[4] Më 1908 ndërtoi shtëpinë e familjes Mazi, ku në mjedisin e poshtëm projektoi një sallon mbledhjesh e shfaqesh të klubit «Gjuha shqipe» dhe në katin e epërm për banim.[20] Më 1925-1926 iu ngarkua zbatimi i planit për ndërtimin e vilës së Presidentit të Republikës Ahmet Zogu në Shirokë. Më pas projektoi një fabrikë lëkurësh, të cilën e zbatoi më 1927. Më 1928 bashkëprojektoi dhe zbatoi centralin elektrik që po ndërtoi nga shoqëria italiane SESA. Në vitet '30 projektoi dhe zbatoi planin e ndërtesës së Bankës së Shtetit me disa modifikime të mëvonshme, kafen "Adriatik" më 1932, kafe "Park" më 1935 dhe po këtë vit zbatoi edhe planin e kinemasë "Rozafat".[21]

Galeria[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  • Motra Tone, 1883. Galeria Kombëtare e Arteve, Tiranë.

  • Oborrishpiseshk.jpg

    Oborri i shtëpisë shkodrane, 1920.

  • Kol Idromeno Portret i Gjuzepinës 1920.jpg

    Portreti i Cinës, 1931.

  • Kol Idromeno Portret burri.jpg

    Portret burri

  • Darsma Shkodrane

  • Kolë Idromeno Pamje nga Ulqini 1897.jpg

    Shkrepi i Ulqinit, 1897. Galeria Kombëtare e Arteve, Tiranë.

  • Shtjefën Gjeçovi vaj.jpeg

    Át Shtjefën Gjeçovi (1929)

  • Plaku nga Postrrr.jpg

    Plaku 100 vjeçar i Postribës, vaj, 1936.

  • Salloni me kolona, sfond skenik, 1922-24.

Referimet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ Zadeja 2018, p. 5.
  2. ^ Prenushi 1984, p. 116.
  3. ^ a b c d Kraja, Bendis (2013). Lëvizja arsimore-kulturore në Shkodër në vitet 1912-1920 (tezë doktorature). Tiranë. Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ a b Prenushi 1984, pp. 68-69.
  5. ^ Zadeja 2018, p. 9.
  6. ^ a b Zadeja 2018, pp. 11-12.
  7. ^ Zadeja 2018, pp. 14, 17.
  8. ^ Costanza Caraffa; Tiziana Serena (1 janar 2015). Photo Archives and the Idea of Nation. Walter de Gruyter GmbH & Co KG. fq. 149–. ISBN 978-3-11-039003-2. Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ a b c Elsie, Robert (2013). A Biographical Dictionary of Albanian History. Londër: London. fq. 212. ISBN 9781780764313. Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Shllaku, Lec (2005). Palokë Kurti (1860 - 1920). Shkodër: At Gjergj Fishta. fq. 20–21. ISBN 9994381016. Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ Prenushi 1984, p. 25.
  12. ^ a b Zadeja 2018, p. 63.
  13. ^ Trofenik, Rudolf (1993). Münchner Zeitschrift für Balkankunde. 9. fq. 167. Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ a b Prenushi 1984, p. 56.
  15. ^ Prenushi 1984, p. 79.
  16. ^ Zadeja 2018, p. 19.
  17. ^ Sheldija, Pjerin (20 maj 2018). "Kryevepra i takon Idromenos". shqiptarja.com. Shqiptarja.com. Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  18. ^ a b Prenushi 1984, p. 55.
  19. ^ Prenushi 1984, p. 65.
  20. ^ Prenushi 1984, p. 70.
  21. ^ Prenushi 1984, pp. 70-71.

Literatura[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  • Mikel, Prenushi (1984). Kolë Idromeno (1860-1939), jeta dhe veprat. Tiranë: 8 Nëntori. OCLC 16356003. Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Zadeja, Mark (2018). Kolë Idromeno, jeta dhe vepra. Shkodër: Fishta. ISBN 9789928222725. Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Kolë_Idromeno&oldid=2249660"