Gepardi
| Gepardi | |
|---|---|
_female_2.jpg)
| |
| Një femër në Afrikën jugore | |
| Repertori akustik i gepardit | |
| Statusi i ruajtjes | |
Klasifikimi shkencor 
| |
| Mbretëria: | Animalia |
| Filumi: | Chordata |
| Klasa: | Mammalia |
| Rendi: | Carnivora |
| Nënrendi: | Feliformia |
| Familja: | Felidae |
| Nënfamija: | Felinae |
| Gjinia: | Acinonyx |
| Lloji: | A. jubatus
|
| Emri binomial | |
| Acinonyx jubatus (Schreber, 1775)
| |
| Nënllojet | |
| |
| |
| Përhapja | |
Gepardi apo gatopardi (Acinonyx jubatus) është një mace e madhe e familjes Felidae që ndodhet në Afrikën Jugore, Veriore dhe Lindore, dhe disa lokalitete në Iran. Lloji është listuar në listën e kuqe, pasi ajo pësoi një rënie të konsiderueshme në rangun e saj historik në shekullin e 20 për shkak të humbjes së habitatit, gjuetisë, tregtisë të jashtëligjshme të kafshëve dhe konfliktit me njerëzit. Deri në vitin 2016, popullsia globale e gepardit është vlerësuar në afërsisht 7,167 individë në zonat e egra.[2] Disa vende afrikane kanë ndërmarrë hapa për të përmirësuar masat e ruajtjes së gepardit.
Është kafsha më e shpejtë e tokës.[3] I vetmi anëtar ekzistues i gjinisë Acinonyx, gepardi u përshkrua zyrtarisht nga Johann Christian Daniel von Schreber në 1775. Ai karakterizohet nga një trup i hollë, gjoksi i thellë, gëzof me njolla, kokë e vogël e rrumbullakosur, këmbë të gjata të holla dhe bisht të gjatë të ndotur. Forma e tij e lehtë e ndërtuar, e hollë është në kontrast të thellë me ndërtimin e fuqishëm të maceve të mëdha, duke e bërë më të ngjashme me pumën. gepardi arrin rreth 70 deri në 90 cm në shpatull dhe peshon 21 deri në 72 kg. Edhe pse më i gjatë se leopardi, është dukshëm më i vogël se luani dhe tigri. Në mënyrë tipike gëzofi i tij i verdhë, është mbuluar me rreth 2,000 pika të ngurta e të zeza.
Gepardët janë aktivë kryesisht gjatë ditës, duke pasur gjuetinë si aktivitetin e tyre kryesor. Meshkujt e rritur janë të shoqërohen me njëri-tjetrin pavarësisht prirjes për të menaxhuar territoret e tyre, shpesh duke formuar grupe të njohura si koalicione. Nga ana tjetër, femrat nuk janë territoriale, ato mund të jenë të vetmuara ose të jetojnë me pasardhësit e tyre. Gepardët ushqehen kryesisht me antilopa dhe gazela. Ata e identifikojnë prenë brenda një distance prej 100-300 metrash dhe sulmojnë me shpejtësi të madhe, duke e vrarë zakonisht gjatë ndjekjes, duke e kafshuar në fyt për ta mbytur.
Gepardi mund të arrijë shpejtësi deri në 112 km/h në vaprime sprint të shkurtra, megjithëse ky fakt mbetet objekt diskutimi sipas matjeve më të fundit. Shpejtësia mesatare gjatë ndjekjes së presë zakonisht është rreth 64 km/h. Gepardët jetojnë në një larmi habitatesh, duke përfshirë pyjet e thata, pyjet e dendura dhe savanat.
Etimologjia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Emrin gepard në shqip ka hyrë nga italishtja si kalk i një fjale frënge guépard, që më vete përbën një tëhuajtje të fjalës italiane gattopardo, e përdorur si term i përgjithshëm për felinët e vegjël me njolla, posaçërisht për servalin. Prapashtesa -pard vjen nga latinishtja -pardus, huajtur nga greqishtja πάρδος (párdos), variant i πάρδαλις (párdalis) që më vete vjen nga pwrδnk në gjuhën sogdiane përdorur për felinët e mesëm-mëdhenj me njolla.
Emri shkencor i tij është Acinonyx jubatus: emri gjinor Acinonyx ka origjinën nga kombinimi i dy fjalëve greke: akinetos do të thotë palëvizshmëri, dhe oniks do të thotë thua. Një përkthim i përafërt i fjalës do të ishte "kthetra që nuk lëvizin", një referencë për anulimin e kufizuar (aftësia e tërheqjes brenda zambakut) të kthetrave të gepardit në krahasim me macet e tjera. Emri i veçantë jubatus do të thotë "krifë" në latinisht, duke iu referuar krifës shpinore të kësaj kafshe.
Karakteristikat
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Karakteristikat e gepardit janë të veçanta dhe të përshtatura për gjueti dhe shpejtësi. Dhëmbët e tij të mprehtë e lejojnë të vrasë prenë në mënyrë të shpejtë, ndërsa kthinat, të cilat janë të mprehta dhe të lakuara si ganxhë, e ndihmojnë të kapë prenë me lehtësi. Bishti i gjatë shërben për të ruajtur ekuilibrin dhe drejtimin gjatë vrapimit me shpejtësi të lartë. Putrat e tij janë të ndërtuara në mënyrë specifike, me një formë të ngurtësuar "me kurriz", për të mos u dëmtuar nga terrenet e ashpra dhe për të siguruar stabilitet gjatë vrapimit, duke i dhënë gjithashtu një avantazh për të frikësuar prenë. Shtylla kurrizore e përkulshme dhe elastike është një tjetër tipar unik që i jep gepardit aftësinë për të vrapuar me shpejtësi ekstreme, duke e bërë atë një nga kafshët më të shpejta në tokë. Gëzofi i tij me njolla ndihmon për t’u maskuar në mjedisin natyror, duke e bërë më të vështirë për prenë ta dallojë. Koka e vogël dhe aerodinamike, së bashku me trupin e lehtë, i mundësojnë të vrapojë shpejt dhe të çajë ajrin me lehtësi.
Përveç këtyre veçorive fizike, shqisat e tij janë gjithashtu të përshtatura për gjueti. Shikimi i mprehtë e ndihmon të dallojë prenë edhe nga distanca të largëta, nuhatja i mundëson të zbulojë prenë përmes aromës, dhe dëgjimi i tij i ndjeshëm e ndihmon të ndjejë tinguj të lehtë që tregojnë praninë e presë ose rreziqe të tjera.
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Bauer, H.; Belbachir, F.; Durant, S.; Hunter, L.; Marker, L.; Packer, K.; Purchase, N. (2008). "Acinonyx jubatus". IUCN Red List of Threatened Species. 2008. Marrë më 9 tetor 2008.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Gepardët, drejt zhdukjes; mbi 7.000 në të gjithë planetin | Gazeta Shqip". gazeta-shqip.com. Marrë më 2024-11-19.
- ^ "GEPARDI – KAFSHA MË E SHPEJTË TOKËSORE – Magazina 4U". Marrë më 2024-11-19.