Diskutim:Isra dhe miraçi

Hyrje

Kur ndodhi Israja dhe Miraxhi?

Ekzistojnë shumë mendime për atë se kur ka ndodhur Israja dhe Miraxhi, por ajo që dihet mirë është se Israja dhe Miraxhi kanë ndodhur para shpërnguljes së të dërguarit të Allahut për në Medine.Sipas historianit të njohur Ibn Sa’d kjo ka qenë diku tetëmbëdhjetë muaj para shpërnguljes së Muhamedit s.a.v.s.në muajin Rexheb.

Në vitin e 12-të të pejgamberisë, i dëshpëruar nga vdekja e xhaxhait Ebu Talibit dhe bashkëshortes së tij Hatixhes dhe i lodhur nga refuzimet e mundimet që ia bënin mushrikët e Mekkes e të rrethit të saj, Muhammedi qetësohet e ngushëllohet me ftesën që ia bëri Allahu për t'u takuar me të në hapësirat e larta qiellore. Kjo është njëra prej muxhizeve (ngjarjeve të jashtëzakonshme) të Muhammedit, krahas muxhizes më të madhe të tij që ishte shpallja e Kur'anit. Sipas shumicës së historianëve, kjo ngjarje ka ndodhur në natën e 27-të të muajit Rexhep, një vit para se Muhammedi të shpërngulej prej Mekës për në Medinë.

Isra dhe Miraxhi në Kuran

Isra (udhëtim nate prej Mekkes deri në Mesxhidul Aksa, Jerusalem) dhe Miraxh (ngjitje në sferat e larta qiellore), përmendet si në Kuran ashtu edhe në hadithet e Pejgamberit. Në Kuran një kaptinë e tërë quhet El-Isra, në ajetin e parë të së cilës All-llahu xh.sh. thotë:

سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَىٰ بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا ۚ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ

"Pa të meta është Lartmadhëria e Atij që robin e Vet e kaloi në një pjesë të natës prej Mesxhidi Haramit (Qabes) gjer në Mesxhidi Aksa (Bejti Mukaddes), rrethinën e së cilës Ne e kemi bekuar, (ia bëmë këtë udhëtim) për t'ia treguar atij disa nga argumentet Tona. Vërtet,Ai është Dëgjuesi (i fjalëve të Muhammedit), Pamësi(i punëve të Muhamedit.)

Në këtë ajet përmendet vetëm njëri udhëtim, Israja, kurse për Miraxhin flitet në suren en-Nexhm, ajetet 1-18:

وَالنَّجْمِ إِذَا هَوَىٰ

1 Pasha yllin kur ai bie (prej së larti poshtë)! 

مَا ضَلَّ صَاحِبُكُمْ وَمَا غَوَىٰ

2 Shoku juaj (Muhammedi që ju e njihni) as nuk është njeri që ka humbur, as që ka devijuar (nga e vërteta).

وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَىٰ

3Dhe ai nuk flet nga mendja e tij.

إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَىٰ

4  Ai (Kur'ani) nuk është tjetër pos shpallje që i shpallet.

عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَىٰ

5 Atë ia mësoi Ai, fuqiforti, (Xhibrili)!

 ذُو مِرَّةٍ فَاسْتَوَىٰ

6 Që ka mendje precize dhe që u përqëndrua në formën e vet (reale).

وَهُوَ بِالْأُفُقِ الْأَعْلَىٰ

7 Dhe ai (Xhibrili) ishte në horizontin e lartë (nga lindja).

ثُمَّ دَنَا فَتَدَلَّىٰ

8 Pastaj u lëshua dhe iu afrua.

فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَىٰ

9 E ishte afër sa dy harqe (dy kutë) apo edhe më afër.

فَأَوْحَىٰ إِلَىٰ عَبْدِهِ مَا أَوْحَىٰ

10 Dhe i shpalli robit të Tij atë që ia shpalli.

مَا كَذَبَ الْفُؤَادُ مَا رَأَىٰ

11 Zemra nuk mohoi atë që pa (me sy).

أَفَتُمَارُونَهُ عَلَىٰ مَا يَرَىٰ

12 A po i bëni polemikë atij për atë që ka parë?

وَلَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرَىٰ

13 Atë (Xhibrilin) e ka parë edhe herën tjetër.

عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهَىٰ

14 (E ka parë) tek Sidretul Munteha. 

عِنْدَهَا جَنَّةُ الْمَأْوَىٰ

15 Që pranë saj është xhennetul Me'va

إِذْ يَغْشَى السِّدْرَةَ مَا يَغْشَىٰ

16 Atëherë kur Sidrën e mbuloi çka e mbuloi.

مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ

17 Shikimi (i Muhammedit) as nuk lakoi e as nuk tejkaloi. 

لَقَدْ رَأَىٰ مِنْ آيَاتِ رَبِّهِ الْكُبْرَىٰ

18 Ai (Muhammedi) vërtet, pa disa nga shenjat më të mëdha të Zotit të vet. 

Ngjarja e Israsë dhe Miraxhit

Nga tradita e Muhammedit a.s. kemi këtë rrëfim:

Enesi r.a. rrëfen prej Malik ibnu Sa'sa'as r.a., i cili i ka përcjellur fjalët e Pejgamberit a.s. që i ka shprehur kur ai u ka treguar atyre për natën e Israsë dhe Miraxhit, duke thënë:

"Derisa isha në Hatim (pjesë pranë Qabes)-sipas një transmetimi thuhet edhe kjo: në një gjendje midis gjumit e zgjimit - më erdhi njëri dhe ma çau (gjoksin) prej këtu e deri këtu (duke bërë me shenjë prej zgavrës së fytit e deri ku mbijnë qimet në fund të barkut). Ma nxori zemrën dhe e sollën një enë floriri të mbushur me iman-besim, ma lajtën, ma mbushën (me iman) dhe ma kthyen në vend. Pastaj ma sollën një kafshë të bardhë që ishte më e vogël se mushka e më e madhe se gomari. Ky ishte Buraku, i cili merrte rrugë duke i vënë këmbët e para atje ku mbërrinte shikimi. Më hypën mbi të. Më mori me vete Xhibrili a.s. dhe mbërritëm deri te qielli i dunjasë. Lypi leje për t'u hapur dera. I thanë (melekët mbrojtës të qiellit): Kush është? U tha: Xhibrili. I thanë: Kush është me ty? U tha: Muhammedi a.s. I thanë: A i qenka dërguar ftesa për miraxh?! U tha: Po. Thanë: Mirë se vjen! Na gëzon ardhja e tij!' U hap dera dhe sapo hyra brenda e pashë Ademin a.s. Xhibrili më tha: Ky është babai yt, Ademi. Përshëndete! Unë e përshëndeta. Ma ktheu përshëndetjen (selamin) dhe më tha: Mirë se vjen, o bir dhe Pejgamber i mirë! Pastaj Xhibrili a.s. më ngjiti më lartë derisa mbërritëm te qielli i dytë. (Përsëritet biseda e Xhibrilit a.s. me melekët e tjerë). U hap dera dhe sapo hymë brenda e pashë Jahjanë dhe Isain a.s., të cilët ishin djem tejzeje. U përshëndetëm ...Pastaj Xhibrili më ngjiti deri te qielli i tretë. (Përsëritet biseda e Xhibrilit a.s. me melekët e tjerë). Na u hap dera dhe sapo hymë brenda, kur ja e pashë Jusufin a.s. U përshëndetëm...Pastaj Xhibrili a.s. më ngjiti më lartë derisa mbërritëm te qielli i katërt. (Përsëritet biseda e Xhibrilit a.s. me melekët e tjerë). U hap dera dhe sapo hymë brenda e pashë Idrisin a.s. U përshëndetëm...Pastaj Xhibrili a.s. më ngjiti më lartë derisa mbërritëm te qielli i pestë. (Përsëritet biseda e Xhibrilit a.s. me melekët e tjerë). U hap dera dhe sapo hymë brenda e pashë Harunin a.s.

U përshëndetëm...Pastaj Xhibrili a.s. më ngjiti më lartë te qielli i gjashtë. (Përsëritet biseda e Xhibrilit a.s. me melekët e tjerë). U hap dera dhe sapo hymë brenda e pashë Musain a.s. U përshëndetëm...Kur e kalova atë, ai filloi të qajë. E pyetën: Përse qanë? U tha: Qaj, ngase pas meje do të vijë një Pejgamber i ri, Ummeti i të cilit më tepër do të hyjnë në Xhennet sesa ummeti im. Pastaj Xhibrili a.s. më ngjiti deri te qielli i shtatë. (Përsëritet biseda e Xhibrilit a.s. me melekët e tjerë).

U hap dera dhe sapo hymë brenda e pashë Ibrahimin a.s. U përshëndeta edhe me këtë... Pastaj më ngjitën në Sidretu'l-Munteha. Frutat e saj ishin të mëdha si hidet (xinxifet) e Hexherit (qytezë në Jemen), kurse gjethet i kishte si veshët e elefantit. Xhibrili më tha: Kjo është Sidretu'l-Muntehaja. Aty pashë katër lumenj: dy të jashtëm e dy të brendshëm. I thash: Ç'janë këta, o Xhibril? Më tha: Këta të brendshmit janë dy lumenj në Xhennet, kurse të jashtmit janë Nili dhe Eufrati. Pastaj më ngjitën në Bejtu'l-Ma'mur. Pastaj më sollën një enë me verë, një me qumësht dhe një me mjalt. Unë e mora atë me qumësht. Xhibrili më tha: Kjo është ajo natyrorja (fitrah), në të cilën gjendesh ti dhe ummeti yt.

Pejgamberi a.s. në vazhdim tha: Pastaj mu bënë farz 50 kohë namaz. U ktheva prapë dhe kalova pranë Musait a.s. Ai më pyeti: Ç'të porositi Zoti? I thashë: 50 kohë namaz gjatë ditës dhe natës. Më tha: Ummeti yt nuk do të mund t'i falë 50 kohë namaz për çdo ditë. Vallahi, unë i kam provuar njerëzit më parë se ti. I kam provuar Beni Israilët me mënyrën më të rëndë (e nuk pata sukses). Kthehu te Zoti dhe lute t'ia lehtësojë ummetit tënd! U ktheva e luta Zotin, m'i pakësoi 10. U ktheva te Musai. Më pyeti: Ç'të porositi? I thashë: M'i hoqi 10. Ma tha të njëjtën dhe kështu vazhdoi derisa u urdhërova me 5 kohë namaz. Edhe për këtë Musai ma tha të njëjtën fjalë. I thashë: I jam lutur Zotit aq shumë sa turpërohem më ta lus. Pajtohem me kaq dhe i nënshtrohem këtij urdhri. Sapo e kalova Musain, një zë më tha: Tanimë e kam përcaktuar farzin tim dhe ua kam lehtësuar robërve të Mi. (Në një transmetim tjetër thuhet edhe kjo): Ato janë 5 sa 50 për çdo ditë. Ky vendim nuk ndërrohet më! (Transmeton Buhariu, Muslimi, Tirmidhiu dhe Nesaiu. Ky ishte citati i Buhariut dhe Muslimit).

Pasi Xhibrili a.s. e kthen sërish në Mekke Muhammedin a.s. në po të njëjtën natë, të nesërmen në mëngjes Muhammedi a.s. i lajmëron shokët e vet po edhe kurejshitët që nuk i besonin. Tregimi i kësaj ngjarjeje, për muslimanët plotësisht të bindur ishte edhe një shkas plus për t'i besuar akoma më tepër Muhammedit a.s., për muslimanët e luhatshëm ishte një shkas për t'u larguar nga Islami, kurse për mosbesimtarët shkas për t'u thelluar akoma më tepër në mosbesim. Kur këta mosbesimtarë e dëgjuan këtë rrëfim menduan se më në fund gjetën një arsye për t'u tallur e për të mos i besuar atij dhe filluan ta pyesnin për Mesxhidi Aksanë se sa dritare e dyer kishte e të tjera gjëra që ata i njihnin. Pejgamberi a.s. rrëfen: 'Kur më përgënjeshtruan kurejshitët (jobesimtarë) për Isranë dhe Miraxhin, dola në Hixhër dhe All-llahu ma paraqiti (përfytyroi) Bejtu'l-Makdisin. Duke shikuar në të fillova t'i lajmëroja ata për shenjat e asaj (Xhamie), (Buhariu, Muslimi dhe Tirmidhiu).

Vetë përgënjeshtrimi i kurejshëve që ia bënë Pejgamberit a.s. lidhur me këtë tregon se Isranë dhe Miraxhin ai i ka përjetuar edhe me shpirt edhe me trup dhe se kjo nuk është ndonjë ëndërr që mund ta kishte parë Pejgamberi a.s., sepse po të ishte ëndërr, ose vetëm ndonjë udhëtim shpirtëror, nuk do të shkaktonte kaq reagime të mëdha te jobesimtarët e Mekkes, ngase ëndërra të tilla ose të përngjashme mund të shihte çdokush. Për vërtetësinë e kësaj ngjarjeje transmetohen edhe mjaft prova të tjera që Pejgamberi a.s. ua ka ofruar jobesimtarëve, siç është përshkrimi i qytetit të Jerusalemit dhe xhamisë el-Aksa ashtu siç ia përfytyroi All-llahu xh.sh. kur njerëzit që nuk i besonin kërkuan prej tij t'ua përshkruante këto; pastaj rrëfimi për hollësitë e pozitës së karavanit që ishte nisur prej Shami drejt Mekkes, të gjitha këto e të tjera të përmbledhura në koleksionet e haditheve autentike. Për më tepër lexoni ndonjë përmbledhje hadithesh, si për shembull Sahihul Buhari në gjuhën shqipe etj.

sraja dhe miraxhi është një nga mu’xhizet më të dalluara të Pejgamberit të Allahut Muhamedit, paqa dhe mëshira e Allahut qoftë mbi të, e cila e ngacmon logjikën e njeriut normal të meditojë ma tepër rreth Krijuesit dhe fuqisë së Tij të pakufishme, ndërkaq për besimtarin paraqet stimuls për forcimin e besimit dhe ngritjen e shkallës së vetëdijes së tij fetare.

Ç’është Israja dhe Miraxhi? Isra-quhet udhëtimi i të dërguarit të Allahut Muhamedit s.a.v.s. në një pjesë të natës prej Mesxhidi Haramit-Qabes në Meke deri në Mesxhidi Aksa në Kudusi Sherif-Palestinë. Miraxh-quhet ngjitja e të dërguarit të Allahut prej Mesxhidi Aksaje në sferat e larta qiellore.

Si ndodhi Israja dhe Miraxhi?

Transmetimet kështu e përshkruajnë këtë ndodhi:Pasi iu pastrua zemra në Mekë, i dërguari i Allahut u nis me Burakun-mjet udhëtimi-në përcjellje të Xhibrilit për në Bejtu-l-Makdis-Palestinë. Pas arritjes në këtë vend, e lidh burakun për hallkën e derës së xhamisë dhe aty fal namaz bashkë me pejgamberët tjerë ku u bëhet edhe imam atyre. Sipas disa dijetarëve këtë namaz Muhamedi s.a.v.s. e ka falur bashkë me pejgamberët pasi ka zbritur prej miraxhi. Pastaj bashkë me Xhibrilin niset për në sferat e larta qiellore, dhe në qiellra takohet me pejgamber të mëparshëm të cilët i përshëndet, edhe ata ia kthejnë përshëndetjen, i dëshirojnë mirëseardhje dhe e rikonfirmojnë besimin në pejgamberinë e tij. Ai u takua me: Ademin a.s.Jahjanë a.s, Isain a.s, Harunin a.s, Musain a.s, dhe në qiellin e shtatë takohet me Ibrahimin a.s. Pastaj ngrite në Sidretu-l-munteha, pikën më të lartë, e pastaj në horizontet tjera të Allahut. Në Miraxh u bë farz namazi pesë kohë, aty Muhamedit s.a.v.s. iu treguan disa forma të dënimit të mëkatarëve, si psh.Ngrënësit e pasurive të bonjakëve i pa me buzë si turinjtë e deveve të cilët përtypnin kafshata të zjarrit të xhehenemit dhe gurë të skuqur që gulfonin nga shpinat e tyre. Poashtu, i pa shfrytëzuesit e kamatës me barqe tejet të mëdha që nuk mund të lëviznin prej vendi. Poashtu i ka parë laviret duke mbajtur në dorë mish të majmë dhe të pastër dhe mish të qelbët, ato kanë hëngër mish të qelbët dhe e kanë lënë të mirin, etj. Këtë ndodhi e përshkruan Allahu xh.sh. në Kur’anin famëlartë dhe thotë: ”Pa të meta është Lartmadhëria e Atij që robin e Vet e kaloi në një pjesë të natës prej Mesxhidi Haramit (prej Qabes) gjer në Mesxhidi Aksa (Bejti Mukaddes), rrethinën e të cilës Ne e kemi bekuar, (ia bëmë këtë udhëtim) për t'ia treguar atij disa nga argumentet Tona. Vërtetë, Ai është dëgjuesi (i fjalëve të Muhammedit), pamësi (i punëve të Muhammedit).” (Kaptina El-Israë, 1). Pas ardhjes së Muhamedit s.a.v.s. prej Israsë dhe Miraxhit, dhe pas tregimit së kësaj ngjarje para opinionit Mekas, jo besimtarët edhe ma tepër filluan të tallen dhe të qeshen e ta akuzojnë Muhamedin s.a.v.s.se gënjen, sepse sipas tyre ishte e pamundur brenda një pjese të natës të bëhet gjithë ky udhëtim i gjatë. Edhe pse Muhamedi s.a.v.s. ua përshkroi Mesxhidi Aksanë, poashtu u tregoi për karvanët që vinin prej atje për në Meke dhe për ata që e kishin humbur një deve, ata nuk i besuan. Ndërkaq në anën tjetër, besimtarët e vërtetë nuk u lëkundën, por sinqerisht besuan. Kështu, kur i thanë Ebu Bekrit r.a.se shoku yt tregon për këtë udhëtim, ai pa asnjë dyshim tha:Nëse këtë e ka thënë Muhamedi s.a.v.s. unë i besoj pa asnjë dyshim. Në këtë rast edhe e mori ofiqin Es-Sidik-i sinqerti i madh. Këtu duhet theksuar se Israja dhe Miraxhi ndodhi edhe me trup edhe me shpirt. Ka është mendimi më i drejtë i shumicës së dijetarëve të cilin e mbështesin edhe argumentet valide racionale dhe tradicionale.

Mesazhe të Israsë dhe Miraxhit:

Israja dhe Miraxhi ngërthen një varg mësimesh e mesazhesh të rëndësishme, që ne këtu do të kishim përmendur si vijon: -Nuk ka vend për dëshpërim dhe pesimizëm në zemrën e besimtarit, sepse ndihma e Allahut është e pa kontestueshme për besimtarët e vërtetë. Kjo kuptohet nga fakti se Israja dhe Miraxhi erdhi në formë respekti dhe nderimi për Muhamedin s.a.v.s, poashtu konfirmim për qëndrueshmërinë dhe misionin e tij dhe dëshmi se Allahu nuk e ka lëshuar prej dore. Kjo ndodhi erdhi pas disa ngjarjeve që i ndodhën dhe patën ndikim te Muhamedi s.a.v.s. Kështu, Muhamedi s.a.v.s. shkoi në Taif dhe atje u prit shumë brutalisht nga popullata e vendit, poashtu vdiq mixha i tij i cili e mbronte në çdo rast, vdiq edhe gruaja e tij fisnike e cila i besoi e para-Hadixheja. Dhe pas gjithë këtyre ngjarjeve, kur Muhamedi s.a.v.s. u prek, erdhi Israja dhe Miraxhi për të treguar se Allahu xh.sh. nuk e ka lëshuar atë prej dore, ai nuk ka pse të brengoset se me të është Allahu, për këtë e nderoi me ngritjen e tij në sferat e larta qiellore, bile atje ku nuk kishte shkuar as meleku më i dalluar-Xhibrili. Për atë, çdo besimtar që ec gjurmëve të Muhamedit s.a.v.s dhe vepron për këtë fe me sinqeritet, nuk duhet t’i humb shpresat se Allahu është në anën e tyre.

-Në këtë rast u sfidua shkenca

Kjo, ngase me këtë rast u tregua se për Krijuesin nuk vlejnë rregullat dhe ligjet e kësaj bote, por Ai kur donë të bëjë diçka e bën pa mos iu nënshtruar ligjeve të natyrës që Ai i ka vënë për tjerët. E mori Muhamedin s.a.v.s. dhe e dërgoi në sferat më të larta pa anije kozmike, pa tuba oksigjeni, pa tesha kozmonautësh. Këtë me të vërtetë e bën vetëm Krijuesi i gjithëfuqishëm dhe i gjithëdijshëm, për atë njeriut i mbetet vetëm ti nënshtrohet plotësisht Allahut dhe ti zbatojë urdhrat e Tij. Për këtë, Israja dhe Miraxhi duhet të shihet në dritë të fuqisë së Allahut, e jo si udhëtim i vetë njeriut, sepse Allahu xh.sh. nuk thotë se Muhamedi s.a.v.s. shkoi vetë në këtë udhëtim, por thotë se Ai e ka dërguar. Kjo nënkupton se e pa vend është pretendimi i disave se kjo ngjarje nuk është e vërtetë, apo se është e pa kapshme për mendjen e njeriut. Përgjigja është shumë e qartë:A kjo është e pa kapshme, apo më e pakapshme se kjo është të mendosh se ka diçka që s’mund ta bëjë Krijuesi dhe një gjë që e ka bërë Krijuesi të thuash se është e pa kapshme?!

- Islami e lidhi tokën me qiellin.

Në Islam nuk ka dallim në mes asaj që është e kësaj bote dhe e botës tjetër, asaj që i takon fesë dhe jetës së përditshme, por çdo gjë është në korniza të fesë.

- Vlera e namazit

Namazi është një prej shtyllave të Islamit, bile shtylla e tij më e rëndësishme. Vlera e namazit shihet edhe nga fakti se u bë farz në qiell, gjegjësisht natën e Miraxhit. Së këndejmi, besimtarët duhet ti kushtojnë kujdes maksimal namazit dhe nuk duhet ta lënë pas dore në asnjë mënyrë.

- Vlera e Mesxhidi Aksasë

Nga udhëtimi i Muhamedit s.a.v.s. prej Mekes në Kudus-Palestinë, shihet rëndësia e këtij vendi dhe xhamisë Aksa.Për fat të keq, vendi nga i cili u bë ngritja e Muhamedit s.a.v.s. për në qiellrat e larta, gjendet nën okupimin dhe pushtimin cionist. Muslimanët e kanë obligim të detyrueshëm ta çlirojnë këtë vend që përbën pjesë të pandashme të kulturës, civilizimit dhe fesë Islame në përgjithësi.

- Kultivimi i vlerave

Me atë që pa Muhamedi s.a.v.s. në Miraxh, gjegjësisht disa lloje njerëzish duke u dënuar për mëkate, shihet se Islami në përgjithësi po edhe kjo mu’xhize në veçanti synon kultivimin e vlerave, ngritjen e brezave të shëndoshë, formimin e karakterit të fortë Islam dhe largimin e muslimanit nga të këqijat e të gjitha llojeve. Vetëm në këtë mënyrë do të mund të kemi shoqëri dhe individ të shëndoshë, e përndryshe do të vërshohemi nga dukuri negative që do të na dëmtojnë rëndë. Prej kësaj kuptohet se muxhizet dhe ndodhitë Islame në përgjithësi, nuk janë thjesht një ndodhi historike, apo një fakt që duhet përmendur thjesht si diçka teknike, por këto rrëfime dhe muxhize e kanë për qëllim që ta kalitin shpirtin e besimtarit, të mbjellin te ai veti dhe vlera të larta dhe ta largojnë nga ai çdo gjë që është e pa hijshme, e dëmshme dhe që e ul personalitetin e tij.

Uniteti shpirtërorë i besimtarëve

Kjo, ngase gjatë ndodhisë së Israsë dhe Miraxhit, Pejgamberi i Allahut udhëtoi prej Meke në Kuds, i cili ka qenë djep i pejgamberëve. Poashtu, atje ai u fal imam i të dërguarve tjerë, e me këtë u tregua lidhja shpirtërore dhe ideore e besimtarëve të vërtetë, pa marrë parasysh se në cilën kohë jetojnë dhe cilit vend i takojnë. Poashtu, udhëtimi i Muhamedit s.a.v.s. deri në Mesxhidi Aksa, tregon se ne besimtarët, nuk mund të jemi të pa interesuar për atë që ndodhën në tokën e shenjtë, nuk guxojmë të mos prekemi për vrasjen e përditshme të vëllezërve tanë në tokën e Israsë dhe Miraxhit, sepse ata janë vëllezërit tanë musliman dhe ajo tokë përbën një kapitull kyç dhe të rëndësishëm të historisë, kulturës dhe civilizimit tonë madhështor Islam.

Besimi i vërtetë-nënshtrim i plotë

Nga rasti i shokut më të afërt të Muhamedit s.a.v.s. dhe kalifit të parë të muslimanëve-Ebu Bekër Es-Sidik r.a.(Allahu qoftë i kënaqur me të), e kuptojmë se si duhet të jetë besimtari i vërtetë, gjegjësisht mësojmë se besimtar i vërtetë është ai i cili plotësisht i nënshtrohet Allahut xh.sh. dhe e zbaton me përpikshmëri gjithë atë me të cilën e urdhëron Allahu dhe Pejgamberi s.a.v.s. Besimtari i vërtetë nuk guxon të jetë i luhatshëm, nuk guxon të paraqiten dilema te ai përkitazi me të vërtetat Islame, por ai duhet të jetë i bindur plotësisht, ashtu si që ishte Ebu Bekri r.a. i cili kur morri vesh për Isranë dhe Miraxhin, aspak nuk dyshoi, por tha:Nëse këtë e ka thënë i dërguari i Allahut, atëherë unë plotësisht i besoj.

Uniteti i historisë dhe misionit.

Udhëtimi i Muhamedit s.a.v.s. prej Mekes në Kuds e pastaj ngjitja e tij në qiell dhe namazi bashkë me pejgamberët tjerë në Mesxhidi Aksa bile duke qenë Muhamedi s.a.v.s. imam i tyre, dëshmon se historia Islame është unike dhe e pa ndashme, qoftë se flitet për Ademin a.s., Ibrahimin a.s., Musain a.s., Isain a.s. apo Muhamedin s.a.v.s. Për atë, Kudsi është një pjesë e pa ndashme dhe kontinuitive e historisë Islame e cila duhet të mbrohet me të gjitha forcat. Poashtu, ky udhëtim në këtë qytet dhe falja e namazit me pejgamberët tjerë, tregon se misioni i gjithë pejgamberëve të Allahut dhe ithtarëve të tyre të sinqertë dhe besnik është unik, ka të njëjtin objektiv dhe qëllim:Thirrjen në besimin e Allahut Një, të pa shoq, besimin në Muhamedin s.a.v.s. dhe në të vërtetat tjera qiellore. Ky mision, gjatë gjithë historisë ka synuar shpëtimin e njerëzimit nga idhujtaria dhe nënshtrimi dikujt tjetër pos Allahut dhe ndërtimin e personalitetit të shëndoshë dhe të fortë të besimtarit duke i luftuar të gjitha dukuritë negative.

Besimi në gajbin - të padukshmen.

Një nga elementet bazë të doktrinës Islame është edhe besimi në të padukshmen-gajbin, botë kjo e cila është e pa arritshme për njeriun e zakonshëm. Allahu xh.sh. gajbin-të pa dukshmen e ka ruajtur për Vete, vetëm diçka nga kjo botë ua ka treguar edhe të dërguarve të Vet. Si ka ndodhur Miraxhi, cila është esenca e kalimit të gjithë asaj hapësire brenda atij intervali aq të shkurtër, për ne është gajb-e pa kapshme, edhe pse ne besojmë fuqishëm dhe pa asnjë dyshim në fuqinë e Allahut xh.sh., por çdo gjë tjetër është për ne e pa arritshme. Israja dhe Miraxhi është një ndodhi e rëndësishme e cila flet për këtë të vërtetë Islame-gajbin, botën metafizike e cila është e pa arritshme për njeriun, por duke pasur parasysh faktin se ky dimension Islam dallon rrënjësisht nga metafizika e filozofëve dhe mistikëve. Ajo botë e pa dukshme në të cilën thirren ata është botë e imagjinatave dhe iluzioneve, botë e cila nuk e ka mbështetjen askund, ndërkaq bota e gajbit në besimin e të cilës thirr Islami, është krejtësisht diçka tjetër, botë e cila kthehet te dituria absolute e Allahut xh.sh. dhe nuk ka të bëjë me mite, legjenda, iluzione e imagjinata romantike. Allahu xh.sh. në Kur’anin famëlartë thotë: "Elif, Lamë, Mimë. Ky është libri që nuk ka dyshim në te (sepse është prej Allahut) është udhëzues për ata që janë të devotshëm.Të cilët besojnë të fshehtën, e kryejnë faljen (namazin) dhe prej asaj që ne u kemi dhënë, ata japin (zeqat sadaka etj)". (El-Bekare, 1-3.)

Shih edhe

Emri	Koha	Sunete	Farze	Sunete të fundit	Vitër
SABAHU	Para lindjes së Diellit	2 Rekat	2 Rekat	s'ka	s'ka
YLEJA	Pasdite gjer ne Iqindi	4 Rekat	4 Rekat	2 Rekat	s'ka
IQINDIA	Pas dreke gjer në perëndim të Diellit	4 Rekat	4 Rekat	s'ka	s'ka
AKSHAMI	Pas perëndimit te Diellit gjer në Jaci	s'ka	3 Rekat	2 Rekat	s'ka
JACIA	Nga akshami gjer në mesnatë	4 Rekat	4 Rekat	2 Rekat	3 Rekat

Ngjitja në qiell në kuran, në hadith dhe në historiografi

al-Miʿrāxh-i

Fjala në arabisht المعراج, al-miʿrāxh, al-miʿrāǧ, rrjedh nga folja arabe عرج ʿaraǧa, (ngjitet lart, ngrihet). Fjalë të tjera të rrjedhura nga kjo janë معرج miʿraxh, miʿraǧ, (shkallë) dhe al-miʿrāxh, pasi ngjitja në qiell thuhet se është bërë me anë të një shkalle.

Në suren 53, vargu 1–18 dhe në suren 81, vargu 19–25 është fjala në formën e një vizioni (ëndre) për takimin e Muhamedit me zotin dhe profetët në shkallë të ndryshme të qiellit, i cili më vonë në literaturën e hadith-it dhe në ekzegjezën e këtyre vargjeve të kuranit është pasuruar që nga fillimi i shekullit të 8-të me rrëfime legjendash. Kjo trashëgimi e ndryshme në përmbajtje dhe tekst është pjesë e literaturës së hadith-it tek al-Bukhari († 870), Muslim ibn al-Hadxhaxh-i († 875), Ahmad ibn Hanbal-i († 855), an-Nasāʾī († 915), dhe e ekzegjezës së kuranit tek at-Tabari († 923), Ibn Kathir-i († 1373) dhe komentues të tjerë të kuranit.

Të gjitha rrëfimet kanë të përbashkët atë që kryengjëlli Gabriel është ngjitur me „të dërguarin e zotit në qiellin e shtatë“ („ʿaraǧa bi-rasūli ʾllāh ilā ʾs-samāʾ as-sābiʿa“), ku ai morri zbulesën e zotit bashkë me detyrimin fillimisht të pesë faljeve në ditë.

Nga historiografia islamike është aṭ-Ṭabarī ai që e përmbledh këtë ngjarje si më poshtë:

„Pasi profeti e kishte marrë zbulesën dhe fjeti tek Kaaba, siç e kishin zakon kuraish-itët, erdhën tek ai engjëjt Gabriel dhe Mëhill dhe i thanë: Për kë e kemi marrë urdhërin? Dhe u përgjigjën vetë: Për zotin. Pastaj ata ikën, por erdhën prapë natën tjetër vetë të tretë. Kur e gjetën në gjumë, e kthyen përmbys, i hapën trupin, morrën ujë nga burimi i Zamzamit dhe ia shpëlanë nga trupi dyshimet, idhujtarinë, paganizmin dhe gabimet. Pastaj sollën një enë të artë të mbushur me besim dhe dituri dhe kështu trupi i tij u mbush me besim dhe dituri. Pas kësaj ata e ngjitën atë në qiellin më të ulët.“

— at-Tabarī, përkthimi: Joseph Horovitz, në: A. J. Wensinck dhe J. H. Kramers: Handwörterbuch des Islam (Manual i fesë islame). Brill, Leiden 1941. f. 509

Nën titullin „Ngjitja në qiell dhe urdhëresa për faljet“ përmbledh Muhammad ibn Saʿd-i në Librin e klasave variantin më të vjetër të dokumentuar me shkrim duke e datuar këtë ngjarje në një të shtunë, në ditën e 17-të të ramazanit, tetëmbëdhjetë muaj përpara hixhra-s së Muhamedit. Sipas tij engjëjt Gabriel dhe Mëhill e shoqërojnë Muhamedin në shenjtoren e Kaaba-s (Qabesë) në një vend ndërmjet pusit të Zamzam-it dhe Makām Ibrāhīm-it. Aty thuhet të ketë qenë vendosur një shkallë (miʿrāǧ), me anë të të cilës Muhamedi dhe Gabrieli u ngjitën në qiell. Atje ai thuhet të ketë takuar profetët e mëparshëm. Sipas një varianti tjetër të trashëguar, Gabrieli është ngjitur me Muhamedin në qiell duke e mbajtur atë për dore. I mbërritur tek pema e zizifit (ose xinxifja) , e cila përmendet në suren 53, vargun 14, Muhamedi pa parajsën dhe ferrin. Pas kësaj atij iu caktuan fillimisht si detyrë pesëdhjetë faljet që u reduktuan më vonë me anë të ndërmjetësimit të Moisiut në pesë. Këto i ka kryer pastaj Muhamedi në kohët e faljes pas kthimit të tij me Gabrielin në Mekkë.

Motivi i shkallës, i cili sipas këtij varianti të legjendës bën të mundur hyrjen në qiell, ka qenë i njohur që në kohën e poetëve paraislamikë; ai shërben tek ta si mjet për t'iu shmangur asaj që duhet evituar në botën e këtejme. Përvetësimi i motivit të shkallës së Jakobit (sipas zanafillës 28,11) konsiderohet sot nga studiuesit si e provuar; termi miʿrāǧ i përdorur në legjendën e ngjitjes në qiell duhet të ketë qenë i njohur për Muhamedin nëpërmjet varianteve etiopiane të librit të jubileve. Kështu, edhe zoti emërtohet në suren 70, vargjet 3–4 „ai me shkallën e qiellit“ (ḏī l-maʿāriǧ), tek i cili ngjiten engjëjt dhe shpirtërat.

Ndërsa ngjarja tek Ibn Saʿd-i përshkruhet relativisht shkurt por datohet saktë, tek variantet e tjera të trashëguara të përhapura rreth së njëjtës kohë por të padatuara shtohen edhe episode të tjera. Vendi i „shtëpisë së admiruar“ (al-bait al-maʿmūr), e quajtur kështu nga tradicionarët, lokalizohet në parajsë duke e konceptuar atë si paralelen hyjnore të shenjtores së Kaaba-s (qabesë).

Si ngjitja në qiell nga Mekka, ashtu edhe udhëtimi i natës i profetit nga Mekka për në „faltoren e largët“, i përmendur shkurt në fillim të sures 17, janë të ndikuar nga shkrimet apokaliptike. Ndryshe nga legjenda e isrāʾ-s, al-miʿrāǧ-i zhvendoset në kohën e hershme të Muhamedit; hapja e kraharorit dhe pastrimi i zemrës përmbushin qëllimin e shugurimit si profet, i cili i paraprin ngjitjes në qiell të të emëruarit. Në qendër të kësaj ngjarje ndodhet vazhdimisht kryengjëlli Gabriel; megjithatë sipas legjendës Muhamedi e ka marrë kuranin jo nga Gabrieli por nga vetë zoti, para fronit të të cilit ai qëndroi në qiell. Teologjia islame e ka lidhur legjendën e miʿrāǧ-it detyrimisht edhe me pyetjen nëse Muhamedi gjatë këtij takimi ka mundur ta shohë zotin si figurë dhe qënie fizike. Në disa shpjegime që i autorizohen Muhamedit thuhet se ai ka parë vetëm dritë (nūr), fronin e zotit dhe i ka dëgjuar zërin pasi e ndanin dy perde prej tij.

al-Isrāʾ

Fjala arabe al-isrāʾ (الإسراء) rrjedh si emër foljor nga folja arabe asrā "udhëtoj natën, nis për udhë natën" dhe përdoret në lidhje me udhëtimin e natës të Muhamedit për në faltoren e largët në suren 17, vargun 1:

Lëvduar qoftë ai që udhëtoi me shërbëtorin e vet (dmth. Muhamedin) natën nga vendi i shenjtë (në Mekkë) për në faltoren e largët (në Jeruzalem), rrethinat e të cilës i kemi bekuar, për t'i treguar diçka nga shenjat tona...

— Kuran, sure 17, vargu 1 (marrë nga përkthimi i Rudi Paret)

Ibn Ishāk-u prezanton në biografinë e tij të profetit në fillim udhëtimin e natës të Muhamedit „për në faltoren e largët“, e cila përmendet shkarazi në vargun e parë të sures 17, sipas disa burimeve.

Udhëtimi i natës thuhet të jetë bërë ose nga një vend afër shenjtores së Kaaba-s, ose nga shtëpia e Umm Hāniʾ-it, të bijës së Abū Tālib ibn ʿAbd al-Muttalib-it kaluar mbi shpinën e kafshës al-Burāk. Në Jeruzalem Muhamedi thuhet të jetë takuar me tre profetët Abrahamin, Moisiun dhe Jezusin dhe të jetë falur së bashku me ta si imami (predikuesi) i tyre. Moisiun dhe Abrahamin ai thuhet t'i ketë takuar që gjatë rrugës (i shoqëruar nga kryengjëlli Gabriel). Sipas rrëfimeve të tjera falja është bërë në Betlehem (Bait Laḥm). Këtë ngjarje Ibn Ishak-u e kombinon më pas me legjendën e miʿrāǧ-it duke përdorur këto fjalë të Muhamedit: „kur mbarova atë që ishte në Bait al-Makdis, më prunë një shkallë...“ Tek Ibn Ishāk-u duket ende qartë që kjo trashëgimi mbi ngjitjen në qiell të Muhamedit përbëhet nga dy komponentë. Në recensionin e Yunus ibn Bukair-it († 815) të biografisë së profetit të Ibn Ishāk-ut, udhëtimi për në Jeruzalem përshkruhet si ëndër ndërsa ngjitja në qiell në këtë version nuk përmendet. Nga studiuesit mendohet se motivi i ngjitjes në qiell, i cili përmendet shkurt në variantin e trashëguar nga Ibn Hisham-i, duhet të paraqesë një zgjerim të mëvonshëm të tekstit origjinal të Ibn Ishak-ut. Të dy legjendat, isrāʾ dhe miʿrāǧ-i, prezantohen edhe nga Ibn Saʿd-i veçan njëra-tjetrës dhe datohen ndryshe: udhëtimi i natës për në Jeruzalem është zhvilluar më 17 rabīʿ al-avval, një vit përpara hixhra-s .

Në disa variante të trashëguara të legjendës së isrāʾ-s thuhet edhe se udhëtimi ishte bërë aq shpejt saqë shtrati i Muhamedit, kur ai u kthye, ishte ende i ngrohtë dhe shtamba e ujit, të cilën ai e kishte rrëzuar me këmbë duke u ngritur nga shtrati, akoma nuk ishte zbrazur e gjitha.

al-Baihakī, një nga tradicionarët më të njohur të drejtimit juridik shāfiitt (*994, †1066) të shekullit të 11-të i përmbledh variantet e trashëguara të të dy legjendave në tashmë 45 faqe në vëllimin e dytë të veprës së tij Dalāʾil an-nubuvva „Provat e profetisë“ duke dokumentuar kështu larminë e legjendave së ngjitjes në qiell të njohura në kohën e tij. Në njërin nga këta variante të trashëguar përshkruhet si ëndër një dialog mes Muhamedit dhe rrëfyesit, ku ky i fundit i thotë profetit: „I dërguari i zotit! Njerëz nga bashkësia jote (umma) flasin për mrekullira gjatë ngjitjes në qiell. Ai m'u përgjigj: këto janë tregime të përrallarrëfyesve (kuṣṣāṣ).“

al-Isrāʾ dhe drejtimi i faljes së Muhamedit

Sipas traditës islamike, Muhamedi është falur në Bait al-Makdis, malin e tempullit në Jeruzalem. Megjithatë, në cilën „faltore të largët“ ai është falur, për këtë janë trashëguar rrëfime kontroverse (të ndryshme, kundërthënëse) pasi çështja në ç'drejtim është falur profeti në malin e tempullit ka qenë për teologët islamikë me rëndësi të veçantë. Në rast se Muhamedi është falur në veri të malit të tempullit, atëherë ai duhet të ketë patur dy drejtime për faljen: Bait al-Makdis-in dhe Kaaba-n (Qabenë) e Mekkës. Ndërsa në rast se ai është falur në jug të malit të tempullit, ai e ka patur këtë prapa vetes duke patur si drejtim kështu vetëm Kaaba-n. Pas pushtimit të Jeruzalemit nga kalifi Umar ibn al-Khattab thuhet se ky ka diskutuar për drejtimin e faljes nga mali i tempullit me teologun Kaʿb al-Aḥbār († ndërmjet 652–654), i cili ishte një konvertit (ndërrues i fesë) çifut në fenë islame. Ky i fundit thuhet t'i ketë propozuar kalifit që si vend për falje (musallā) të përcaktohej ana e veriut të malit të tempullit, ç'ka kalifi e hodhi poshtë duke thënë: „nuk na është urdhëruar (si drejtim) mali por Kaaba.“ Sipas rrëfimesh të tjera të trashëguara thuhet se zoti e ka dërguar profetin e tij në „udhëtimin e natës“ për në Jeruzalem në mënyrë që të lidhë të dy drejtimet me njëri-tjetrin, qibla-n nga Mekka për në Jeruzalem dhe drejtimin e ri të ndryshuar ndërmjet dhjetorit 624 dhe 625 nga Medina për në Mekkë. Klerikët përfaqësues të ligjeve rituale islamike kanë qenë të mendimit se praktikimi i faljes nga ana veriore e malit me drejtim Kaaba-n është një novacion i dënueshëm.

al-Isrāʾ dhe al-Miʿrāxh-i

Jeruzalem: muri jugperëndimor me cepin e shpuar

Kombinimi i të dy legjendave tingëllon që në rrëfimin (që vlen deri sot si më i vjetri i dokumentuar me shkrim) të Ibn Isḥāk-ut. Udhëtimi bëhet kaluar mbi kafshën al-Burāk. Ngjitja në qiell duke u nisur nga Jeruzalemi bëhet me anë të një shkalle. Muhamedi e lidhi kafshën në atë vend, ku thuhet të kenë qenë edhe profetët e tjerë, poshtë Harkut të Robinsonit, në anën jugperëndimore të malit të tempullit. Sipas trashëgimisë islamike, siç përmendet që nga at-Tirmidhi (†892) në ekzegjezën e sures 17 , thuhet se kryengjëlli Gabriel hapi me gishtin e tij një vrimë në gur, ku u mbajt i lidhur al-Burāk-u. Sipas gjeografit Ibn al-Fakīh al-Hamadānī (shekulli i 9-të), ky vend gjendet në „gurin e këndit të minaresë së anës lindore“.

Harku i Robinsonit

Ky gur përmendet edhe në dy veprat më të vjetra mbi të „përparësitë“ e Jeruzalemit: atë të al-Mušarraf ibn al-Muraǧǧā al-Makdisī-t rreth mesit të shekullit të 12-të dhe atë të Muḥammad ibn Aḥmad al-Vāsiṭī (†1520) Ashtu si edhe në versionet e vjetra të trashëguara, Muhamedi tregon edhe këtu ëndrën e tij, se si ka shkuar nga shenjtorja e Mekkës për në Jeruzalem. Ky gur duhet të jetë i njëjti me atë që përmendet si lapis pertusus që nga Pelegrini i Bordósë në vitin 333.

Gjatë gërrmimeve të viteve 1980 është zbuluar një gur i tillë në vendin e përmendur më sipër.

Pasi Muhamedi u fal në xhami (masxhid), Gabrieli u ngjit me të në qiell (ʿaraǧa bī), ku Muhamedi takoi në shkallë të ndryshme të tij profetë të tjerë dhe ku së fundi morri si detyrim fetar të falurit pesë herë në ditë.

Isrāʾ dhe miʿrāǧ përdoren nganjëherë si sinonime megjithë dallimet ndërmjet këtyre dy legjendave; al-Bukhārī e nis në „Ṣaḥīḥ“-un e tij të përmendur më lart librin Kitāb aṣ-ṣalāt me kapitullin: si u bënë faljet detyrim gjatë udhëtimit të natës (isrāʾ)? Më pas ai përshkruan legjendën e miʿrāxh-it, e cila fillon me hapjen e gjoksit dhe pastrimin e zemrës dhe vazhdon me ngjitjen në qiell nga shenjtorja e Kaaba-s.

al-Isrāʾ dhe faltorja e largët

Si pikënisje e vërtetueshme e ngjitjes në qiell të Muhamedit paraqitet siç u tha më lart vargu i parë i sures 17, ku përmendet shkurt një udhëtim nate nga shenjtorja në Mekkë për në "faltoren e largët". Ky varg është lidhur më vonë nga trashëgimia dhe ekzegjeza e kuranit me ngjitjen në qiell nga Jeruzalemi.

Studiuesit kanë mendime të ndryshme mbi përkufizimin dhe lokalizimin e kësaj "faltoreje të largët" (al-masxhid al-akṣā). B. Schrieke presupozon se ky emërtim në suren 17, vargu 1, nuk ka të bëjë as me malin e tempullit, as me qytetin e Jeruzalemit por me një shenjtore hyjnore në qiell. Ndërsa Josef Horovitz është po i këtij interpretimi, A. Guillaume është i mendimit se udhëtimi i natës i Muhamedit në shkurt 630 i përmendur në vargun në fjalë të kuranit ka qenë një pelegrinazh i vogël i bërë fshehtas (ʿumra) duke u nisur nga vendi i quajtur "faltorja e largët" në luginën Xhiʿrāna, rreth 15 km në veri të Mekkës për në Mekkë dhe kthimi. Si M. Plessner ashtu edhe Rudi Paret jo vetëm e hedhin poshtë këtë interpretim por nënkuptojnë me termin kuranik „faltorja e largët“ Jeruzalemin. Në Encyclopaedia of the Qurʾān prezantohen të gjithë tezat: „vendi i largët (al-akṣā) i faljes mund të ketë qenë në qiell, në Jeruzalem ose ndoshta në një vend në afërsi të Mekkës“

al-Masxhid al-akṣā: faltorja e largët

Përcaktimi i caktë i vendit të "faltores së largët" që përmend kurani bëhet e mundur nëpërmjet vargut të 7-të të të njëjtës sure, ku aludohet për shkatërrimin e tempullit të çifutëve (të quajtur masxhid) nga armiqtë e çifutëve:

Dhe në qoftë se kërcënimi i fundit vjen (vihet në jetë, zbatohet), le t'ju a punojnë keq (dmth. armiqtë) dhe të shkelin faltoren (në Jeruzalem) si herën e parë dhe ta shkatërrojnë krejt...

— Kuran, sure 17, vargu 7. Përkthyer sipas Rudi Paret

"Jeruzalemi i ri", si rithemelim kristian, i cili përmendet që prej Eusebios së Cezareas, ndoshta nën ndikimin e Zbulesës së Gjonit 3,12 dhe 21, 2, rëndësia e të cilit nënvizohet nëpërmjet ngritjes së Kishës së Varrit të Shenjtë nën sundimin e Konstandinit I., lind në afërsi të malit të tempullit të shkatërruar, i cili quhet në suren 17, vargu 7 al-masxhid, që do të thotë vend kulti, vend i përuljes, i faljes. Në këtë mënyrë kurani e ka „përvetësuar“ tempullin si shenjtoren e shkatërruar duke e bërë atë si vendin për ku ka çuar udhëtimi vizionar i Muhamedit, i cili ky, nëpërmjet kësaj, mund të qëndronte tashmë në rrethin e profetëve biblikë duke u falur së bashku me ta siç u tha më lart. Njësinë e shenjtë nuk e përbën një ndërtesë e veçantë por i gjithë qyteti; në al-masxhid al-akṣā-n e kuranit duket sikur vazhdon të jetojë versioni i islamizuar i "Jeruzalemit tokësor".

Edhe termi kuranik „akṣā“ shërben gjithmonë për të përshkruar një vend të tokës. Në suren 28, vargu 20 dhe suren 30, 20 bëhet fjalë për „një lagje shumë të largët të qytetit“; në suren 8, vargu, për „faqen e afërme të luginës“ dhe „faqen e largët të luginës“ të cilat kanë të bëjnë me topografinë e fushës së betejës së Badr-it. Në kuran nuk ka asnjë shenjë që tregon se al-akṣā duhet lidhur me një vend në qiell.

Fjalët me të cilat vazhdon vargu i parë „…rrethinat e të cilit i kemi bekuar…“ kanë të bëjnë me vendet e tokës së shenjtë dhe jo vetëm më malin e tempullit të shkatërruar: sure 7, vargu 137: "Dhe ne i dhamë popullit që ishte (më parë) i shtypur, trojet e lindjes dhe të perëndimit të vendit (dmth. gjithë vendin) për ta trashëguar (atë si vendin) që e kemi bekuar (dmth. popullit të Izraelit)". Në suren 21, vargu 71 thuhet ngjashëm: "Dhe ne e shpëtuam atë dhe Lotin duke i dhënë vendin që e kemi bekuar për njerëzit në të gjithë botën".

Edhe ekzegjetët e hershëm të kuranit janë të mendimit se faltorja e largët ka të bëjë me një shenjtore në Jeruzalem. Ndërsa shprehja në kuran mbetet abstrakte dhe objekt i një vizioni, ekzegjeza dhe shkrimet e trashëguara janë të prirura ta lokalizojnë këtë shenjtore si vend. Kjo ndodh nga këndvështrimi i atij brezi teologësh, për të cilët Jeruzalemi u bë i njohur pas pushtimit të tij në vitin 638; ata i vunë qytetit emrin islamik Bait al-Makdis.

Me këtë emër quhet qyteti i Jeruzalemit në të gjithë shkrimet islamike:

• Katër qytete janë pjesë e parajsës: Mekka, Medina, Jeruzalemi (Bait al-Makdis) dhe një qytet me emrin Mansura… * Mali i Jeruzalemit xhabal Bait al-Makdis ka falë zotit përparësi përpara malit Kāsioun pranë Damaskut.
• Në shkrimet eskatologjike islamike bëhet fjalë shpesh për shkatërrimin e Jeruzalemit (Bait al-Makdis).
• Abū Ḥafs al-Mauṣilī, një imam (predikues) i xhamisë al-Aksa në shekullin e 13-të ka hartuar një shkrim kritik mbi hadith-et që merren me temën e përparësive që kanë Jeruzalemi, Kupola e Shkëmbit, Askalān-i (sot Ashkeloni) dhe Kazvin-i.
• Në lirikë përmenden përveç vendeve të tjera të shenjta islamike edhe Bait al-Makdis-i: „Dhe lëre Medinën se ajo të bën të druhesh e shko në Mekkë ose në Jeruzalem (Bait al-Makdis).“ Dhe:
• „O mik, bëra pelegrinazh (haxhin) dhe vajta në Jeruzalem (Bait al-Makdis).“

Ja vlen të përmendet edhe se shkrimet më të vjetra të trashëgimisë nuk përmendin asnjë xhami të mirëfilltë në Jeruzalem me emrin al-masxhid al-akṣā. Kjo gjë përkon me përdorimin me kuptim abstrakt të këtij termi në kuran.

Ngjitja në qiell nën vështrimin e teologjisë

Nga teologjia islamike trajtohet çështja nëse udhëtimi i natës është bërë në gjendje gjumi ose zgjuar dhe nëse ka qenë trupi apo shpirti i Muhamedit ai që ka udhëtuar. Ibn Haxhar al-ʿAskalānī shtjellon duke vënë në pah rrëfimet e ndryshme mbi legjendën e ngjitjes në qiell (miʿrāxh) në kapitullin e parë mbi faljen rituale tek al-Bukhārī se këto, ashtu si dhe udhëtimi i natës, janë bërë në të njëjtën gjendje të zgjuar (isrāʾ). Sipas mendimeve të tjera, siç thotë Ibn Haxhar-i, këto dy udhëtime janë bërë në gjumë, ose në të njëjtën, ose në dy netë të ndryshme. Ai vetë, si komentues i veprës së al-Bukhārī-t, thotë se është i mendimit, se udhëtimi i natës për në Jeruzalem është bërë në gjendje të zgjuar. Si provë për këtë janë fjalët e qarta të kuranit (ẓāhir al-kurʾān) dhe fakti që kuraish-itët e akuzuan profetin për mashtrim në lidhje me pretendimin e tij për këtë udhëtim nate. Në qoftë se udhëtimi do të ishte bërë në gjumë si ëndër, thotë ai si përfundim, kuraish-itët nuk do të kishin mundësi ta akuzonin atë për mashtrim. Ndjekësit e drejtimit të mu'tazila-s e kanë deklaruar si ëndër udhëtimin e natës për në Jeruzalem; sipas shkrimeve të tyre i këtij mendimi duhet të ketë qenë edhe vetë al-Hasan al-Basri.

Në mënyrë të ngjashme argumenton edhe aṭ-Ṭabarī në komentin e tij të kuranit: në kuran thuhet se zoti ka nisur për udhëtim shërbëtorin (bi-ʿabdihi) e tij dhe jo shpirtin e këtij. Për rastin e fundit do të kishte qenë i panevojshëm shërbimi i Burak-ut të mrekullishëm pasi kafshët mbajnë trupa fizikë dhe jo shpirtëra. Në qoftë se Muhamedi nuk do të ishte ngjitur në qiell fizikisht, kjo ngjarje nuk do të ishte sipas tij provë për dërgimin e tij hyjnor.

Besimi tek ngjitja në qiell e Muhamedit është pjesë e dogmatikës islamike. Abū ʾl-Ḥasan al-Ašʿarī († 935) e përmend atë në shkrimin e tij të „Pikëpamjet kryesore të besimtarëve të trashëgimisë dhe të sunna-s“ kështu: „ata besojnë tek...ngjitja në qiell e profetit, ëndra në gjumë...“ an-Nasafī († 1142), një nga teologët juristë më të rëndësishëm të hanafitëve të asaj kohe, konstaton në shpalljen e tij të besimit (ʿAkīda) se „Ngjitja në qiell e profetit vetë (dhe) pastaj në lartësitë (e qiellit) ku ka dashur allahu, është gjë e vërtetë.“

Versioni shiit i ngjitjes në qiell

Sipas konceptimit shiit „faltorja e largët“ (al-masxhid al-akṣā) e kuranit nuk është në Jeruzalem (Bait al-Makdis) por në qiell. Për derisa e dokumentuar me shkrim, interpretimi i parë shiit i ngjitjes në qiell të Muhamedit është i ekzegjetit ibadit të kuranit Hūd ibn Muḥakkam al-Huvvārī të gjysmës së dytë të shekullit të 9-të. Në veprën e tij katërvëllimshe të tafsīr-it autori komenton legjendën e miʿrāǧ-it, dmth. ngjitjen në qiell duke u nisur nga Mekka kaluar mbi kafshën e bardhë al-Burāk dhe shoqëruar nga Gabrieli. Në një variant të legjendës përfshihet në koment edhe motivi i shkallës. Destinacioni i udhëtimit është aty (sipas sures 17, vargu 1) gjithmonë „Bait al-Makdis“-i në qiell.

Pak më vonë është krijuar ekzegjeza e kuranit e teologut shiit Abū n-Nadr al-ʿAyyāšī († reth 932) nga Samarkandi,, veprën e të cilit e ka njohur edhe Ibn an-Nadim-i. Në ekzegjezën e sures 17, vargu 1 thuhet se imami i gjashtë Xhaʿfar as-Sādik († 765) ka vërtetuar se „faltorja e largët“, në të cilën është ngjitur Muhamedi, ndodhet në qiell. Kundërshtimit të dëgjuesve të tij se „faltorja e largët“ është Jeruzalemi (Bait al-Makdis), ai iu përgjigj: „xhamia e Kufa-s është më e mirë“. Një mendim të ngjashëm me këtë ka patur edhe Muhammad ibn ʿAlī al-Bākir-i († 732): profeti është ngjitur direkt nga shenjtorja e Kaaba-s n qiell; hapësira ndërmjet këtyre dy pikave, thotë ai, është zonë e shenjtë (haram).

Ngjitja në qiell nën vështrimin e literaturës islamike

Legjendat e ngjitjes në qiell gjenden si më lart në trashëgiminë e shkrimeve të hadith-it, në biografitë e profetëve, legjendat e profetëve (kiṣaṣ al-anbiyāʾ) dhe në veprat që përmblidhen nën titullin „Provat e profetisë“ (Dalāʾil an-nubuvva).

• Përmbledhjet e trashëgimive mbi përparësitë e Jeruzalemit (faḍāʾil Bait al-Makdis), të cilat përveç të dhënave historike dhe topografike, përshkruajnë edhe vendet e shenjta të qytetit dhe ato përreth tij, janë një gjini më vete brenda shkrimeve islamike. Trashëgiminë dhe lëvdatat mbi Jeruzalemin i ka mbledhur edhe Mukātil ibn Sulaimān-i († 765), një nga komentuesit më të hershëm të kuranit, në ekzegjezën e tij, të cilat citohen akoma edhe në veprat e shekullit të 11-të mbi përparësitë e këtij qyteti si vendi i ngjitjes në qiell të Muhamedit. Lindja e tyre datohet në gjysmën e dytë të shekullit të 7-të, koha kur interesat e umajjadëve mbi malin e tempullit në Jeruzalem janë të dokumentuara historikisht.

Nën ndikimin e legjendës së ngjitjes në qiell është trashëgimia, në qendër të të cilës qëndron teologu i njohur i kohës së umajjadëve, Ibn Shihāb az-Zuhrī († 742). al-Vāsiṭī i përmendur më lart shkruan në shkrimin e tij Faḍāʾil al-Bayt al-Mukaddas (Përparësitë e Jeruzalemit) mbi vizitën e az-Zuhrī-t në vendet e shenjta në Jeruzalem, ku ai takoi një sheik, i cili rrëfente „nga shkrimet“ përparësitë e këtij qyteti. Pas recitimit të sures 17, vargu 1 nga az-Zuhrī, sheiku iu përgjigj atij: „Dita e ringjalljes do të vijë vetëm kur eshtrat e Muhamendit të sillen në Jeruzalem“. Me "shkrimet" (al-kutub) trashëgimia ka parasysh librat e çifutëve dhe të të krishterëve, e ahl al-kitāb-ëve (besimtarëve të librave).

• Shkrime monografike ekzistojnë që prej fundit të shekullit të 8-të. Kitāb al-miʿrāǧ-i ndoshta më i vjetër është ai i Hišām ibn Sālim al-Ǧavālikī-t († para 799-ës), një teologu shiit nga Kufa.
• Teologu nga Kairavān-i, Aḥmad ibn Muḥammad, Abū Ǧaʿfar al-Kaṣrī († 933–934), në veprën e tij Kitāb al-Muʿǧizāt „Libri i mrekullive“ që lexohej akoma edhe në shekullin e 11-të në qarqet e teologëve të qytetit dhe që është trashëguar në fragmente dorëshkrimesh, i ka kushtuar një pjesë të një kapitulli legjendës së isrāʾ-s.
• Vetëm pak i njohuri Abū ʾl-Ḥasan al-Bakrī, Aḥmad ibn ʿAbd Allāh ibn Muḥammad, i cili ka vdekur pas vitit 950 ose madje në shekullin e 13-të, ka shkruar një Ḥadīth al-Miʿrāǧ ʿalā ʾt-tamām va-ʾl-kamāl „Rrëfimi i ngjitjes në qiell, i përkryer dhe i plotë“ që është trashëguar në pjesë nga viti 1295. Ky autor ka qenë i njohur sidomos për veprat e tij mbi historinë e profetit që gëzonin popullaritet. adh-Dhahabī († 1348) është biografi i parë teolog i letërsisë islamike, i cili e përmend (me përbuzje veç) atë duke thënë se ai ka qenë një gënjeshtar, më i keq se Musailima, „profeti i rremë“ dhe kundërshtari i Muhamedit. Librat e tij lexoheshin para popullit në tregjet e tregtarëve të librave. al-Bakrī përmend në hyrje të rrëfimit të tij të shkruar me karakter popullor burimet e tij letrare: autorin e biografisë profetike Ibn Ishaq, ekzegjetin e kuranit Mukatil ibn Sulaiman, gjenealogun dhe historianin Muḥammad ibn as-Sāʾib al-Kalbī (†763) dhe të birin e tij Ibn al-Kalbī († rreth 819). Në fund të veprës së tij ai shton edhe emrin e Vahb ibn Munabbih († 728 ose 732), i cili ka qenë i njohur në historiografinë islamike sidomos për tregimet mbi profetin. Ky version i legjendës së ngjitjes në qiell që përbëhet nga 42 fjetë të një dorëshkrimi të (bibliotekës) Süleymaniye-Kütüphanesi në Stamboll, është shkruar në vetën e parë, me Muhamedin si rrëfyes, i cili në dialog me profetët, engjëjt dhe zotin tregon për ndodhitë e tij në Bait al-Makdis ose në shtatë etapat në qiell.

Stili narrativ (rrëfyes) i al-Bakrī-t nuk karakterizohet nga përpunimi letrar dhe zgjerimi i përmbjatjes së versioneve të njohura të legjendës së miʿrāǧ-it und isrāʾ-s. Ai përdor në subjektin e tij shumë herë vargje nga kurani duke i lidhur ato drejtpërdrejt me legjendën e ngjitjes në qiell. Kështu i thotë aty Gabrieli Muhamedit: „Jot zot, nuk e mposht as lodhja, as gjumi (sure 2, vargu 255), do të të flasë me zë të ulët.“ Për përshkrimin e ferrit aktualizohen shprehje nga kurani: fati i thumbuesve dhe grindavecëve do të caktohet në al-hutama, është zjarri i zotit që është i ndezur në ferr (sure 104, vargu 4–8). Në qiellin e tretë profeti thotë: Thuaj: Ai është zoti, i vetmi (sure 112, vargu 1). Në qiellin e pestë atij i prezantohet Idris-i; ai është ngjitur dikur në një vend të lartë (sure 19, vargu 57). Gabrieli i thotë preofetit: Muḥammad, e kam të vështirë të qëndroj pas teje dhe nuk ka anjë nga ne që nuk ka (patur?) një rang të caktuar (sure 37, vargu 164). Kur u ndodh përpara Israfil-it Muhamedi pa se pllaka e mirëmbajtur (sure 85, vargu 22) (dmth. kurani) ishte varur ndërmjet syve të tij. Kur zoti e pyet: „A beson i dërguari në atë që i është dërguar atij nga zoti tij?“ Muhamedi i përgjigjet: I dërguari (i zotit) beson në atë që i është dërguar nga zoti i tij (si zbulesë) dhe bashkë (me të) besimtarët… etj. (sure 2, vargu 185). Kur zoti e pyet përsëri: „A më sheh mua?“ Muhamedi i përgjigjet: „Im zot, jam i verbuar nga drita e madhështisë tënde.“ Ai (zoti) pyeti përsëri: „A më gjete?“ Unë iu përgjigja: „ Askush nuk të gjen dhe askush nuk të sheh dot ty. Vështrimet (e njerëzve) nuk arrijnë dot (sure 6, vargu 103) gjer tek ty. Ti je mbreti dhe i fuqishmi“.

al-Bakrī përshkruan në rrëfimin e tij edhe konfliktin e Muhamedit me mekkanasit paganë duke cituar në dialogun e tij me zotin vargje përkatëse të kuranit që mungojnë në versionet e tjera të legjendave të ngjitjes në qiell. „Njerëzit e ty thonë për ty, 'vërtetë, ai qenka poet'. Unë u thashë për ty: Ne nuk i kemi mësuar atij (dmth. Muhamedit) artin e poezisë. Ai nuk i shkon atij.“ (Sure 36, vargu 69). Dhe: „Njerëzit e tu thonë: 'ti je i marrë'. Unë u thashë për ty: Bashkëatdhetari juaj (dmth. Muhamedi) nuk është i marrë.“ (Sure 81, vargu 22). Dhe: „Muhamed, njerëzit e tu thonë për ty: 'ai ka marrë rrugë të keqe dhe e ka gabim'. Unë u thashë për ty: Për yllin që bie (si asteroid nga qielli?) (ose: për yllin (e plejadës) që bie?)! Bashkëatdhetari juaj (dmth. Muhamedi) nuk ka marrë rrugë të keqe dhe nuk e ka gabim.“

• Mistiku ʿAbd al-Karīm ibn Havāzin, Abū ʾl-Kāsim al-Kušairī (* 989; † 1072) nga Nishapur-i analizon në shkrimin e tij Kitāb al-miʿrāǧ versionet e njohura të legjendës së ngjitjes në qiell dhe prezanton njëkohësisht ato versione që mistika islamike ia autorizon shenjtorëve sufistë. Ai merret edhe me ngjitjen në qiell të profetëve të tjerë: Idris-i (Henoku), Ibrahimi, Elia (Iliās-i), Isa ibn Marjam (Jezusi) dhe Moisiu. Në këtë libër bëhet me qëllim lidhja ndërmjet legjendës së miʿrāǧ-it dhe isrāʾ-s: ngjitja në qiell bëhet me anë të një shkalle, shkallët e të cilës përshkruhen hollësisht, duke u nisur nga Bait al-Makdis, të cilin autori e quan (si dhe Ibn Ishak-u në biografinë e tij) Īlijā, dmth. Elia. Disa motive të rrëfimit janë të ndikuara nga trashëgimia shiite, të cilën autori duhet ta ketë njohur në atdheun e vet.
• Një version tjetër të ngjitjes në qiell të Muhamedit nga Mekka (dhe jo si „udhëtimi i natës“ për në Jeruzalem) ka shkruar edhe mistiku egjiptian ʿAbd al-Vahhāb ibn Aḥmad ash-Shaʿrānī († 1565). Ai ia kushton kapitullin 34 të veprës së tij mbi doktrinën e besimit islam ngjitjes në qiell të profetit: „Mbi vërtetësinë e ngjitjes së natës në qiell të profetit dhe ndodhitë shoqëruese të saj; mbi atë që ai (i zhvendosur në qiell) gjeti atje nëpërmjet vështrimit vërtetimin vetëm të atij përfytyrimi të zotit që kishte qenë në tokë objekt i dijeve të tij dhe gjithashtu që ai përfytyrim i rrënjosur në mendjen e tij kur ai kishte qenë në tokë nuk pësoi asnjë ndryshim.“

Legjenda e ngjitjes në qiell në Evropë

Kur në Lindjen islamike të shekullit të 13-të qarkullonin shumë variante dhe rrëfime të trashëguara të ngjitjes në qiell të Muhamedit, depërtoi në Evropë Kitāb al-miʿrāǧ-i në arabisht i një autori anonim. Ky libër është bërë i njohur nën titullin: Liber Scalae Machometi, „Libri mbi shkallën e Muhamedit“.

Petrus Venerabilis (* 1094; † 1156), abati i manastirit në Cluny (Francë), porositi gjatë vizitës së tij në Spanjë në shkollën e përkthyesve të Toledos përkthimin e parë të kurani-t në latinisht, të cilin e morri pastaj Roberti i Ketton-it († rreth 1160) në vitin 1143. Edhe një arab me emrin Mohammed thuhet të ketë marrë pjesë në këtë përkthim. Këtij përkthimi Petrus Venerabilis i shtoi edhe tekste të tjera me përmbajte polemike kundra doktrinës islame që njihen me emrin Collectio Toletama (Corpus Toletanum). Një prej kopjeve të kësaj përmbledhjeje i është shtuar rreth një qind vjet më vonë edhe përkthimi në latinisht i Kitāb al-miʿrāǧ-it të një autori anonim arab.

Origjinali arabisht i humbur është përkthyer së pari në spanjishten e vjetër brenda qarkut të intelektualëve të Alfonsit X. të Kastiljes, të Diturit (El Sabia) (në pushtet ndërmjet 1252–1282), nga mjeku çifut Abraham al-Faquim, Ibn Vakar, († 1284) gjithashtu në shkollën e përkthyesve të Toledos me titullin La escala de Mahoma. Punimi i tij shërbeu si bazë për përkthimin e librit në latinisht dhe në frëngjishte të vjetër nga Bonaventura de Siena rreth vitit 1264, të cilët janë zbuluar nga medievisti italian Enrico Cerulli. Sot ekzistojnë botime të versionit latinisht të përkthyer në gjermanisht, dhe të versionit në frëngjishte të vjetër, ky sipas dorëshkrimit të ruajtur në Bodleian Library (Oksford), në anglisht. Origjinali arabisht dhe përkthimi i tij në spanjishte të vjetër, sipas nivelit të sotëm të kërkimit, nuk janë trashëguar; nga ky i fundit ekziston sot vetëm një përmbledhje fragmentare në bibliotekën e dorëshkrimeve të Eskorialit. Përkthimi latinisht është bërë shpesh në bazë të praktikës gjuhësore perëndimore-kristiane: emrat biblikë që përdoren edhe në fenë islame, figurojnë në formën përkatëse: Gabriel në vend të atij në arabisht Xhibril, Abraham në vend të atij në arabisht Ibrāhīm, Moisi (Moses) në vend të atij në arabisht Mūsā etj. Gabimisht në lidhje me këtë bëhet edhe konstatimi se cilësimi i Muhamedit në tekstin latinisht si propheta (profet) duhet parë gjithashtu si „përshtatje ndaj traditës kristiane“ pasi Muhamedi është cilësuar në fenë islame gjithmonë si i dërguari i zotit (rasūl) por veç kurrë si profet (nabī). Duhet patur parasysh se në kronikën e Zuknin-it (ndoshta e fundit të shekullit të 8-të), të dokumentuar në „Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium“, cilësimi i Muhamedit si profet ka qenë i njohur edhe vetë nga qarqet e të krishterëve orientalë:

Meqë (Muhamedi) atyre (arabëve) u ka treguar zotin e vetëm dhe ata (arabët) nën udhëheqjen e tij fituan mbi bizantinët dhe meqë ai u ka dhënë atyre ligje sipas dëshirës së tyre, ata e quajnë atë ‚profet‘ (nbîyâ) dhe ‚të dërguar‘ (rasùlâ) të zotit.

Nga krahasimi i teksteve të Liber scalae me variantin e rrëfimit të al-Bakrī-t (sipas një dorëshkrimi, datimi i të cilit bëhet në shekullin e 13-të) të përmendur më lart, rezulton se ato janë pa dyshim të afërt me njëri-tjetrin. Edhe në Liber scalae legjenda tregohet në vetën e parë, me Muhamedin si rrëfyes. Hapja e kraharorit të Muhamedit dhe pastrimi i zemrës, të cilën e përmend al-Bakrī në përputhje me fazat më të hershme të zhvillimit të kësaj legjende, mungon në veprën e autorit anonim. Nga ana tjetër kjo e fundit përmban pasazhe të shumta me karakter eskatologjik, të cilat mungojnë tek al-Bakrī. Pra mund të thuhet se Liber scalae paraqet një produkt letrar, ku janë përpunuar disa variante të trashëguara të legjendave nga shkrimet islamike, ndër to edhe vepra e al-Bakrī-t. Ndodhitë kyçe, si psh. takimin me zotin, autori anonim i trajton sipas koleksionit të trashëgimisë: transmetimi i dijeve që e dallon profetin nga njerëzit e tjerë kryhet nëpërmjet prekjes së kokës së tij nga dora e zotit, ku Muhamedi nuk e sheh vetë zotin por vetëm fronin e tij duke marrë kështu të gjithë kuranin njëkohësisht.

Literaturë

• A. A. Bevan: Mohammed's Ascension to Heaven. Në: Studien zur semitischen Philologie und Religionsgeschichte. (Studime mbi filologjinë semite dhe historinë e fesë) Julius Wellhausen zum siebzigsten Geburtstag am 17. Mai 1914 gewidmet. Giessen 1914. f. 51–61
• Carl Brockelmann: Geschichte der arabischen Litteratur (Historia e letërsisë arabe). Brill, Leiden. Vëll. 1 (1943), Vëll. 2 (1949). Supplementband 1–3 (1937–1942)
• Frederick S. Colby: Narrating Muḥammad's night journey. Tracing the development of the Ibn ʿAbbās ascension discourse. State University of New York 2008 ISBN 978-0-7914-7517-1
• Ana Echevarría: Eschatology or biography? Alfonso X, Muhammad's ladder and a Jewish go-between. Në: Cynthia Robinson and Leyla Rouhi: Under the influence. Questioning the comperative in medieval Castile. f. 133–152. Brill, Leiden 2005.
• B. Schrieke: Die Himmelsreise Mohammeds. Në: Der Islam 6 (1916), f. 1–30
• J. Horovitz: Mohammeds Himmelfahrt. Në: Der Islam 9 (1919), f. 159–183
• Heribert Busse: Jerusalem in the story of Muhammad's night journey and ascension. Në: Jerusalem Studies in Arabic and Islam (JSAI) 14 (1991), f. 1–40
• Josef van Ess: Le miʿrāǧ et la vision de Dieu dans les premières spéculations théologiques en Islam. Në: M. A. Amir-Moezzi: Le voyage initiatique en terre d'Islam. Paris 1996. f. 27ff.
• M. J. Kister: Sanctity joint and divided: on the holy places in the islamic tradition. Në: Jerusalem Studies in Arabic and Islam (JSAI) 20 (1996), f. 18–65
• Tilman Nagel: Mohammed. Leben und Legende. Oldenburg, Wissenschaftsverlag 2008. f. 643-651
• Uri Rubin: Muhammad's night journey (isrāʾ) to al-masdjid al-aqṣā. Aspects of the earliest origins of the islamic sanctitiy of Jerusalem. Në: al-Qantara 29 (2008), f. 147–164
• Uri Rubin: Between Arabia and the Holy Land: A Mecca-Jerusalem axis of sanctity. Në: Jerusalem Studies in Arabic and Islam (JSAI) 34 (2008), f. 345–362
• The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Brill, Leiden. Vëll. 7, f. 97
• A. J. Wensinck und J. H. Kramers: Handwörterbuch des Islam (Manual i fesë islame). Brill, Leiden 1941. f. 227–228 (Isrāʾ); f. 509–511 (miʿrādj)
• Klaus Kreiser, Werner Diem, Hans Georg majer: Lexikon der islamischen Welt (Leksik i botës islamike). Kohlhammer. Stuttgart 1974.Vëll. 2, f. 31 ISBN 3-17-002161-3
• Edeltraud Werner: Die Jenseitsreise Mohammeds. Liber Scale Machometi. Kitāb al-miʿrāj. Mit einer Einleitung versehen und aus dem Lateinischen übersetzt von Edeltraud Werner (Udhëtimi në botën e përtejme i Muhamedit. Liber Scale Machometi. Kitāb al-miʿrāj. Pajisur me një koment hyrës dhe përthyer nga Edeltraut Werner). Religionswissenschaftliche Texte und Studien. Vëll. 14. Georg Olms Verlag Hildesheim 2007.

Referenca

|}