Ljudevit Gaj
.png)
Ljudevit Gaj (lindur Ludwig Gay; 8 gusht 1809 - 20 prill 1872) ishte një gjuhëtar, politikan, gazetar dhe shkrimtar kroat. Ai ishte njëra nga figurat qendrore të Lëvizjes ilire duke ndikuar edhe në rritjen e interesimit për studimet ilire jo vetëm në Kroaci por edhe më gjërësisht në Ballkan. [1]
Biografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Ai lindi në Krapina (atëherë në Qarkun Varaždin, Mbretëria e Kroacisë, Perandoria Austriake ), më 8 gusht 1809. [2] Babai i tij Johann Gay ishte një emigrant gjerman nga Sllovakia Hungareze, dhe nëna e tij ishte Juliana lindur Schmidt, vajza e një emigranti gjerman që mbërriti në vitet 1770. [3] [4]
Gay ishin me origjinë Burgundiane Huguenot. Ata mbërritën në Batizovce në Sllovakinë e sotme në shekullin XVI ose XVII. Që andej ata u bënë skllevër të familjeve Mariassy de Markusfalva dhe Batizfalva në shekullin XVIII. Meqenëse kishte shumë gjermanë etnikë në atë zonë, Gajët shpejt u gjermanizuan. Babai i Ljudevit vjen nga një degë që u transferua në fshatin Markušovce . [5]
Ljudevit përfundoi shkollën e mesme në Varaždin, Zagreb dhe Karlovac, dhe ai studioi filozofi në Vjenë dhe Graz (u diplomua në 1828) dhe juridik në Budapest (1829-1831). [6]
Gaj filloi të botojë shumë herët; broshura e tij prej 36 faqesh mbi pronat madhështore në rrethin e tij të lindjes, e shkruar në gjuhën e tij amtare gjermane, doli tashmë në 1826 si Die Schlösser bei Krapina . [7]
Në Buda në 1830 u botua alfabeti latin i Gajt [8] [9] ("Bazë koncize për një drejtshkrim kroato-sllavonik"), i cili ishte libri i parë i zakonshëm i drejtshkrimit kroat (pas veprave të Ignjat Đurđević dhe Pavao Ritter Vitezović ). Libri u shtyp në dy gjuhë, në gjuhën kroate dhe gjermane. Kroatët përdorën alfabetin latin, por disa nga tingujt specifikë nuk u përfaqësuan në mënyrë të njëtrajtshme. Gaj ndoqi shembullin e Pavao Ritter Vitezović dhe drejtshkrimit çek, duke përdorur një shkronjë të shkrimit latin për secilin tingull në gjuhë. Ai përdori diakritikë dhe digrafi lj dhe nj .
Libri e ndihmoi Gajin të arrijë famë mbarëkombëtare. Në 1834 ai pati sukses aty ku pesëmbëdhjetë vjet më parë Đuro Matija Šporer kishte dështuar, dmth duke bërë një marrëveshje me qeverinë mbretërore të Monarkisë Habsburge për të botuar një gazetë të përditshme kroate.
Më pas ai u bë i njohur si një udhëheqës intelektual i dalluar. Më 6 janar 1835, u shfaq Novine Horvatske ("Lajmet kroate"), dhe më 10 janar shtesa letrare Danicza horvatzka, slavonzka y dalmatinzka ("Ylli i Kroacisë, Sllavonisë dhe Dalmacisë "). "Novine Horvatske" u shtypën në dialektin Kajkavian deri në fund të atij viti, ndërsa "Danic [z] a" u shtyp në dialektin Shtokavian së bashku me atë Kajkavian.
Në fillim të vitit 1836 emrat e botimeve u ndryshuan në përkatësisht Ilirske narodne novine ("Lajmet e Popullit Ilirik") dhe Danica ilirska ("Ylli i Mëngjesit Ilirik"). Kjo ndodhi sepse historianët në atë kohë hipotezuan se ilirët kishin qenë sllavë dhe ishin paraardhësit e drejtpërdrejtë të sllavëve të sotëm të jugut.
Përveç punës së tij intelektuale, Gaj ishte edhe poet. Poema e tij më e njohur ishte " Još Hrvatska ni propala " ("Kroacia ende nuk është rrënuar"), e cila u shkrua në 1833.
Ai u martua me 26-vjeçaren Paulina Krizmanić, mbesë e një abati, në 1842 në Marija Bistrica . Ata kishin pesë fëmijë: vajzën Ljuboslava dhe djemtë Velimir, Svetoslav, Milivoje dhe Bogdan. [10]
Gaj vdiq në Zagreb, Mbretëria e Kroacisë-Sllavonia, Austro-Hungaria, në 1872 në moshën 62. [6]
Në vitin 2008, gjithsej 211 rrugë në Kroaci u emëruan sipas Ljudevit Gajit, duke e bërë atë personin e katërt më të zakonshëm për kah emërtimi i rrugëve në Kroaci.
Vepra
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Die Schlösser bei Krapina sammt einem Anhange von der dortigen Gegend in botanischer Hinsicht, Karllovac, 1826.
- Na grobu poglavitoga i preizvishenoga horvatzkoga domorodca gozpodina Henrika Mixicha od Dolnyega Lukavca, ..., Zagreb [1832.]
- Kosenke ilirske, Pritiskano pri Franji Suppanu, Zagreb, 1835.
- Sbirka nekojih rěčih, koje su ili u gornjoj ili u dolnjoj Ilirii pomanje poznane, (trudom i troškom c. kr. priv. narodne novinarnice ilirske.), Zagreb, 1835.
- Gedanken zum Ausgleich Croatiens und Slavoniens mit der Regierung, Narodna tiskarnica dra. Ljudevita Gaja, Zagreb, 1864.
Shih edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Ognjenović, Gorana; Jozelić, Jasna (2014). Politicization of Religion, the Power of State, Nation, and Faith: The Case of Former Yugoslavia and its Successor States. Palgrave Macmillan. fq. 81. ISBN 9781137477866.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Milorad Živančević (1971). Živan Milisavac (red.). Jugoslovenski književni leksikon [Yugoslav Literary Lexicon] (në serbo-kroatisht). Novi Sad (SAP Vojvodina, SR Serbia): Matica srpska. fq. 128-129.
- ^ Traian Stoianovich (1994). Balkan Worlds: The First and Last Europe. M.E. Sharpe. fq. 282. ISBN 9780765638519.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Discourses of collective identity in Central and Southeast Europe (1770–1945), Vol. 2, by Balázs Trencsényi and Michal Kopeček
- ^ Horvat, Josip. Politička povijest Hrvatske 1. August Cesarec, Zagreb, p. 49
- ^ a b Milorad Živančević (1971). Živan Milisavac (red.). Jugoslovenski književni leksikon [Yugoslav Literary Lexicon] (në serbo-kroatisht). Novi Sad (SAP Vojvodina, SR Serbia): Matica srpska. fq. 128-129.Milorad Živančević (1971). Živan Milisavac (ed.). Jugoslovenski književni leksikon [Yugoslav Literary Lexicon] (in Serbo-Croatian). Novi Sad (SAP Vojvodina, SR Serbia): Matica srpska. p. 128-129.
- ^ Đuro Šurmin (1904). Hrvatski Preporod. fq. 121. ISBN 9781113014542. Marrë më 2013-03-13.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Kratka osnova horvatsko-slavenskoga pravopisanja, poleg mudroljubneh, narodneh i prigospodarneh temeljov i zrokov
- ^ Kratka osnova horvatsko-slavenskoga pravopisaňa
- ^ "Krapinski Vjesnik". Godina VI. Broj 58. Studeni 2009. ISSN 1334-9317