Nikollë Gazulli

	Nikollë Gazulli
Emri	Nikollë
Mbiemri	Gazulli
Lindur më	17 qershor 1895
Lindur në	Dajç, Perandoria Osmane
Vdiq më	23 mars 1946
Vdiq në	Shkrel, Shqipëri
Kombësia	Shqiptar
Shtetësia	osmane, shqiptare
Profesioni	albanolog, gjuhëtar, historian
	Pseudonime: "G", "Gelasius"
	Mirënjohje

Nikollë Gàzulli (Dajç, 15 qershor 1895 - Vrith, 23 mars 1946) ka qenë prift famullitar, leksikograf me merak për albanologjinë dhe etnografinë, autori i fjalorit të parë onomastik të shqipes dhe bashkëthemelues i leksikografisë dialektore së bashku me Pano Tasen, si dhe kleriku i fundit që botoi në fushën e leksikografisë, brenda kufijve të Shqipërisë.^[1] Gjuhëtari Aleksandër Xhuvani e ka cilësuar "Themeluesi i toponomastikës shqiptare", ndërsa Atë Zef Pllumi ndër kujtimet e veta e përshkruan "... mâ i dijtshmi që ka pasë ndonjiherë Biblioteka Françeskane." Pavarësisht kontributit, emri i tij nuk u lakua ndonjëherë në studimet albanologjike gjatë viteve të diktaturës.^[2]

Biografia

U lind në Dajç të Zadrimës, dioqeza e Sapës, i biri i Hiluk Gjonit dhe i Tones së Jak Gjinit, bijë nga Gramshi. Ishte i dyti djalë i kësaj shtëpie, pas Gjonit.^[3] Mësimet e para i mori në shkollën e fshatit që e kishte hapur më 1902 Ndre Mjeda, ku jepte mësim shkodrani Kolë Zezaj. Të mesmen e vazhdoi në Shkodër në Seminarin Papnor e të lartën në Insbruk të Austrisë. I mbrujtur me një kulturë të gjërë, zotëronte gjermanishten, italishten, latinishten dhe sllavishten;^[4] kishte njohurí dhe në frëngjisht e turqisht.

Pas dështimit të kryengritjes së Dukagjinit më 1926 vëllai i tij u dënua me vdekje, ndërsa Nikolla u burgos në vitet 1924-1930 në burgun e Gjirokastrës.^[5] U lirua më pas në sajë të ndërhyrjes së Fishtës, Joklit e Asdrenit.^[2]^[5] Për shumë vite kreu shërbimet baritore në famullinë e Shkrelit të trevës së Malësisë së Madhe.^[6] Shërbeu po ashtu në Bogë, Zagorë, Kastrat e Koplik, etj.^[7]

Marsin e 1946 mendohet u vra nga forcat e ndjekjes së regjimit komunist,^[6] pasi ishte gjetur dhe rrethuar në një shpellë të Shkrelit ku ishte fshehur,^[2] ngaqë ishte në kërkim si agjent i SIM-it nga autoritetet.^[5] Sipas Zef Pllumit u vra nga strehuesi i tij, Nikollë Prekushi.^[8]

Vepra

Duke gjurmuar në fshatrat e kësaj famullie e gjetkë, si: Kelmend, Hot, Pukë, Dajç i Bregut të Bunës, Ulqin etj., mblodhi dhe analizoi me mijëra fjalë të rralla, shprehje frazeologjike, materiale onomastike (si: emra vendesh, lumenjsh, fisesh etj.), gojëdhëna, fakte historike, mitologjike etj., të cilat i përmblodhi në dy veprat e tij madhore "Fjalorth i ri" (fjalë të rralla të përdoruna në Veri të Shqipnisë), Tiranë, 1941, përfshirë në vargun "Visaret e kombit", XI, (524 faqe me 4819 fjalë), dhe "Fjalori Onomastik", botuar pjesë-pjesë në revistën "Hylli i Dritës" nga nr. 2, fruer 1939, vjeti XV, f. 120-129 e gjer në nr. 9-12, 1943, f. 391-406 (shkronjat A-K), gjithsej 21 numra të revistës, në 173 faqe, (i papërfunduar).

"Fjalorthi i ri" i Gazullit, së bashku me "Fjalorthin e ri, fjalë të rralla të përdoruna në Jug të Shqipnís", Tiranë, 1941, ("Visaret e Kombit", vëllim XII) të Pano Tases, janë të parët fjalorë krahinorë tek ne, ndërsa "Fjalori onomastik" i Gazullit, si i pari i kësaj natyre në shqipen, tregon se ai është themeluesi edhe i kësaj dege leksikografike.

Jokli e Gazulli letërkëmbimin e kishin të pasur. Jokli priste me deshirë fjalët që i dërgonte Ati, por edhe ky shpesh herë ndiqte etimologjinë e fjalës, duke kërkuar mendimet e Joklit. Siç ngjet për shkarthdhi, pershkardhë, etj. E Jokli përgjigjet, si psh. tek fjala e fundit se ajo perdoret si me ba rob "In die Sklaverei fuhren". Po në të njajten anë Nikolla i gjegjet për Gomsiqe, Bardhanjol, kashnjet. Bie në sy përkushtimi i Gàzullit t'i dërgonte fjalët e rralla, që do vlenin për punën e albanologut. Në letrën e datës 14 dhjetor 1930 pasi thekson se është vënë të mbledhë fjalë të rralla që s'ishin shkruar më parë, Gazulli i lutet Joklit që t'i dërgonte ndonjë të përkohshme, libër apo fjalor, që do t'i vlente për të gjetë domethënjen e fjalës në gjuhë tjera.^[9]

Skrupoloziteti i Gazullit me shaka vihej në lojë edhe nga eruditi Karl Gurakuqi, Inspektor i Lartë i Arsimit dhe promovues i Gazullit, i cili i hoqi Fjalorit disa fjalë të karakterit erotik të konsideruara si ofensive për kohën. Nisi të hartonte një tjetër vepër madhore: "Fjalorin Onomastik", të shkruar nën pseudonimin "Gelasius". Puna e tij u citua nga pak kush në kohë të regjimit komunist, ndër të paktit qenë Çabej dhe Xhuvani në dy veprat e tyre: "Parashtesat e gjuhes shqipe" (1956) dhe "Prapashtesat e gjuhes shqipe" (1962), permendin se janë mbështetur gjerësisht në renditjen e pasqyrëzave gramatikore të këtij Fjalori.

Po ashtu hartuesit e Fjalorit të Gjuhes Shqipe 1954; Cipo, Çabej, Domi, Krajni dhe Myderrizi deklarojnë se, pos tjerash, janë mbështetur edhe në lëndën e Fjalorit të Gazullit.^[10]

Vepra

"Fjalorth i ri" (fjalë të rralla të përdoruna në Veri të Shqipnisë), Tiranë, 1941, përfshirë në vargun "Visaret e kombit", XI, (524 faqe me 4819 fjalë). Ribotuar nga shtëpia botuese "Çabej" nën kujdesin e Enkelejda Shamku-Shkrelit në v. 2005.
"Fjalori Onomastik", botuar pjesë-pjesë në revistën "Hylli i Dritës" nga nr. 2, fruer 1939, vjeti XV, f. 120-129 e gjer në nr. 9-12, 1943, f. 391-406 (shkronjat A-K), gjithsej 21 numra të revistës, në 173 faqe, (i papërfunduar).

Referime

^ Pepa, Simon (1999). "Kontributi i Klerit Katolik në Leksikografinë Shqiptare". Phoenix. Arkivuar nga origjinali më 19 shkurt 2020. Marrë më 4 qershor 2020.
^ ^a ^b ^c Topalli, Kolec (2010). "Persekutimi komunist në shkencat albanologjike". Hylli i Dritës (në anglisht). 1: 8–17.
^ Pepa, Simon (2003). Zadrima dhe bijtë e ndritur të saj. Shkodër: Camaj-Pipa. fq. 95. ISBN 9992756357.
^ Pepa 2003, p. 99.
^ ^a ^b ^c Pepa 2003, p. 107.
^ ^a ^b Tufa, Agron, red. (2013). Fjalor Enciklopedik i Viktimave te Terrorit Komunist, D-G (PDF). Tiranë: ISKK. fq. 332–333. ISBN 978-9928-168-01-6.
^ Pepa 2003, p. 100.
^ Shkreli, Artan (2006). "Martiri i Shkrelit: famullitari albanolog, dom Nikoll Gazulli". Shqip (250): 22–23. Arkivuar nga origjinali më 4 qershor 2020. Marrë më 4 qershor 2020.
^ Kotrri, Petrit (1998). "Rreth letërkëmbimit të N. Joklit me gjuhëtarë e studiues shkodranë". Shkodra në shekuj. 2: 17–19.
^ Shamku-Shkreli, Ledi (2005). Intervistuar nga Anisa Ymeri. "Fjalorthi" i Gàzullit për arbnorët e plogshtë". Korrieri (295): 29.

[1] Pepa, Simon (1999). "Kontributi i Klerit Katolik në Leksikografinë Shqiptare". Phoenix. Arkivuar nga origjinali më 19 shkurt 2020. Marrë më 4 qershor 2020.

[:0-2] Topalli, Kolec (2010). "Persekutimi komunist në shkencat albanologjike". Hylli i Dritës (në anglisht). 1: 8–17.

[3] Pepa, Simon (2003). Zadrima dhe bijtë e ndritur të saj. Shkodër: Camaj-Pipa. fq. 95. ISBN 9992756357.

[4] Pepa 2003, p. 99.

[:1-5] Pepa 2003, p. 107.

[:2-6] Tufa, Agron, red. (2013). Fjalor Enciklopedik i Viktimave te Terrorit Komunist, D-G (PDF). Tiranë: ISKK. fq. 332–333. ISBN 978-9928-168-01-6.

[7] Pepa 2003, p. 100.

[8] Shkreli, Artan (2006). "Martiri i Shkrelit: famullitari albanolog, dom Nikoll Gazulli". Shqip (250): 22–23. Arkivuar nga origjinali më 4 qershor 2020. Marrë më 4 qershor 2020.

[9] Kotrri, Petrit (1998). "Rreth letërkëmbimit të N. Joklit me gjuhëtarë e studiues shkodranë". Shkodra në shekuj. 2: 17–19.

[10] Shamku-Shkreli, Ledi (2005). Intervistuar nga Anisa Ymeri. "Fjalorthi" i Gàzullit për arbnorët e plogshtë". Korrieri (295): 29.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]