Jump to content

Protokolli i Korfuzit

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë

Protokolli i Korfuzit (greqisht: Πρωτόκολλο της Κέρκυρας), e nënshkruar më 17 maj 1914, ishte një marrëveshje midis përfaqësuesve të Qeverisë Shqiptare dhe Qeverisë së Përkohshme të Epirit të Veriut, e cila njohu zyrtarisht zonën e Epirit të Veriut si një rajon vetë-qeverisës autonom nën sovranitetin e princit të Principatës së sapokrijuar të Shqipërisë.[1] Marrëveshja u dha grekëve të rretheve të Korçës dhe Gjirokastrës, të cilat formojnë Epirin e Veriut, një autonomi më të gjerë fetare, arsimore, kulturore dhe politike, brenda kufijve të shtetit shqiptar.

Pas përfundimit të Luftërave Ballkanike (1912-1913), traktatet e mëpasshme të paqes i dhanë rajonin Shqipërisë. Kjo kthesë e ngjarjeve katalizoi një kryengritje midis grekëve vendas, e cila çoi në Deklaratën e Pavarësisë së Epirit Veriore, më 28 shkurt 1914. Komisioni Ndërkombëtar i Kontrollit, një organizatë përgjegjëse për sigurimin e paqes dhe stabilitetit në rajon, ndërhyri përfundimisht dhe Protokolli i Korfuzit u nënshkrua në 17 maj 1914. Sidoqoftë, kushtet e protokollit nuk u zbatuan kurrë për shkak të situatës së paqëndrueshme politikisht në Shqipëri pas shpërthimit të Luftës së Parë Botërore, dhe përfundimisht u anulua në 1921 gjatë Konferencës së Ambasadorëve.[2][3]

Prapavija

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Jorgo Zografi, president i Republikës Autonome të Epirit të Veriut.

Gjatë Luftës së Parë Ballkanike, Ushtria Greke mundi forcat osmane dhe shtyu në veri përmes rajonit të Epirit, duke arritur në një vijë nga Himara në bregdetin Jon në lindje në Liqenin e Prespës deri në shkurt 1913. Në pritje të gjykimit përfundimtar të Fuqive të Mëdha në lidhje me kufirin midis Greqisë dhe shtetit të sapokrijuar të Shqipërisë, rajoni mbeti nën kontrollin ushtarak grek. Më 17 dhjetor 1913, Protokolli i Firences i dha Shqipërisë pjesën veriore të kësaj zone, e cila u bë e njohur si "Epiri Verior". Kjo kthesë e ngjarjeve ishte jashtëzakonisht e papëlqyeshme midis grekëve vendas, të cilët vendosën të shpallnin pavarësinë e tyre dhe të siguronin rajonin nga çdo kërcënim kundërshtar.[4] Republika Autonome e Epirit të Veriut u shpall kështu në Gjirokastër më 28 shkurt 1914, me Jorgo Zografi, një politikan i shquar epirot nga Lunxhëri, si kryetar i saj.[5]

Ndërkohë, ushtria greke u evakuua nga rajoni, dhe, më 1 mars, Korçë u dha në xhandarmërinë shqiptare të sapoformuar.[6] Urban rregullime të mëdha shpërthyen në një numër vendesh midis forcave autonomeiste dhe njësive të xhandarmërisë shqiptare dhe parregullsive.[7] Ndërkohë, një Komision Ndërkombëtar i formuar nga Fuqitë e Mëdha për të siguruar stabilitetin dhe paqen në rajon nuk ishte në gjendje të arrijë një marrëveshje midis dy palëve.[8]

Negociatat

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në fillim të majit, autoritetet shqiptare, duke mos qenë në gjendje të shtypnin revoltën, u bënë të gatshëm të fillojnë diskutimet me ndërhyrjen e Komisionit Ndërkombëtar. Kështu, Princ Vidi i Shqipërisë kërkoi nga Komisioni, i cili përfaqësonte qeverinë shqiptare,[9] të fillojë negociatat. Më pas, më 6 maj, anëtarët e Komisionit njoftuan Zografin se ishin të gatshëm të diskutonin kërkesat e palës Epirote Veriore.

Meqenëse përfshirja në Greqi nuk ishte një opsion pas zhvillimeve të fundit politike, Zografi propozoi tri zgjidhje kryesore për përfaqësuesit e Komisionit Ndërkombëtar: një autonomi të plotë nën sovranitetin e princit shqiptar, autonomi administrative dhe kantone, dhe administrim të drejtpërdrejtë dhe kontroll nga Fuqitë Evropiane.[10] Pala Epirote Veriore gjithashtu kërkoi shtrirjen e zonës në të cilën popullsia greke do të gëzonte arsimim në gjuhën e saj amtare për të përfshirë rajonet përreth Vlorës dhe Durrësit (në Shqipërinë qendrore, në veri të Epirit të Veriut), emërimin e ortodoksëve grekë më të lartë zyrtarë në qytetet kryesore të Epirit të Veriut dhe përjashtimin nga shërbimi ushtarak i popullatës vendase, madje edhe në kohë lufte.[9]

Përfaqësuesit e të dy palëve u takuan për bisedime në Sarandë, një qytet bregdetar në Epirin e Veriut, por negociatat përfundimtare u zhvilluan në ishullin e afërt të Korfuzit, Greqi.[11] Më në fund, më 17 maj 1914, përfaqësuesit e Epirit të Veriut dhe të Shqipërisë nënshkruan një marrëveshje që dha kërkesat kryesore të epirotëve dhe u bë e njohur si Protokolli i Korfuzit.[3] Protokolli paracaktohet me një marrëveshje të nënshkruar të Komisionit:[12]

Kushtet

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Rajoni i Epirit, që shtrihet në të gjithë Greqinë dhe Shqipërinë. Legjenda:
*gri: Shkalla e përafërt e Epirit në antikitet
*portokalli: Rajoni grek i Epirit
*jeshile: Shkalla e përafërt e përqendrimit më të madh të Grekëve në "Veri-Epir", në fillim të shekullit të 20-të[13]
*vijë e kuqe: Territori i Epirit Verior

Protokolli plotësonte kërkesat kryesore të palës Epirote Veriore.[9] Sipas kushteve të saj, të dy krahinat e Korçës dhe Gjirokastrës, që përbënin Epirin e Veriut, do të bëheshin autonome nën sovranitetin shqiptar dhe nën kujdesin e Princit William Wied; ai, megjithatë, nuk iu dha asnjë fuqi efektive çfarëdo.[1]

Qeveria shqiptare, në marrëveshje me Komisionin, kishte të drejtë të emërojë dhe shkarkojë guvernatorët dhe zyrtarët e rangut të lartë, duke marrë parasysh përbërjen demografike të bashkësive fetare vendase.[9] Kushte të tjera përfshinin rekrutimin proporcional të vendasve në xhandarmërinë lokale dhe ndalimin e taksave ushtarake nga njerëz jo autoktonë të rajonit. Në shkollat ortodokse, gjuha greke do të ishte i vetmi mjet mësimi, përveç klasave një deri në tre. Sidoqoftë, arsimi fetar do të ishte i gjithi në greqisht. Për më tepër, greqishtja ishte bërë gjithashtu e barabartë me shqipen në të gjitha çështjet publike, përfshirë gjykatat dhe këshillat me zgjedhje.[3]

Sa i përket zonës bregdetare të Himarës, statusi i veçantë autonom që gëzonte gjatë epokës otomane[14] u rinovua, me shtimin që një i huaj duhej të emërohej si "kapiten" i tij për 10 vjet.[15] Për më tepër, Protokolli thoshte që qyteti i Korçës - i cili ishte nën kontrollin e xhandarmërisë shqiptare - do të binte nën administrimin e Epirit Verior. Fuqitë e Mëdha do të garantonin zbatimin e kushteve të Protokollit, ndërsa ekzekutimi dhe mirëmbajtja e tij iu besua Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit.[9]

Reagimet dhe miratimi

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Më 1 qershor, Fuqitë e Mëdha (përfshirë Italinë dhe Austro-Hungarinë) miratuan rezultatet e negociatave dhe më 23 qershor kushtet e Protokollit u miratuan zyrtarisht nga Qeveria shqiptare.[7] Qeveria greke, pa u përfshirë deri atëherë në situatë, ishte në dijeni të negociatave dhe mundësinë e një marrëveshjeje përfundimtare. Kryeministri grek Eleftherios Venizelos e këshilloi Jorgo Zografin të aprovojë kushtet e protokollit pa kërkuar një autonomi edhe më të gjerë.[16]

Përfaqësuesit e Epirit të Veriut në Asamblenë Panepirotike në vijim, të Delvinës duhej të merrnin vendimin përfundimtar nëse do të pranonin Protokollin. Protokolli përfundimisht u pranua pas ndërhyrjes së Venizelos; megjithatë përfaqësuesit e Himarës i gjetën termat tepër poshtërues, duke argumentuar se e vetmja zgjidhje e vlefshme do të ishte bashkimi me Greqinë dhe jo autonomia brenda shtetit shqiptar.[17]

Pasojat

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Situata politike dhe shpërthimi i Luftës së Parë Botërore

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Kryeministri Grek, Eleftherios Venizelos, u bëri thirrje delegatëve të Asamblesë së Delvinës që të pranojnë kushtet e Protokollit.

Menjëherë pas shpërthimit të Luftës së Parë Botërore (korrik 1914), situata në Shqipëri u bë e paqëndrueshme dhe pasoi një kaos politik. Kur vendi u bë i ndarë në një numër qeverish rajonale, Princi William u largua nga vendi në shtator 1914. Më 27 tetor, pas aprovimit nga Fuqitë e Mëdha, ushtria greke u fut përsëri në Epirin e Veriut.[18] Qeveria e Përkohshme e Epirit të Veriut zyrtarisht pushoi së ekzistuari, duke deklaruar se ajo kishte përmbushur objektivat e saj.[19] Rajoni de facto i është aneksuar Greqisë deri në gjysmën e dytë të vitit 1916,[20], kur trupat italiane dëbuar ushtrinë greke nga zona.[21][22]

Periudha ndërluftarake dhe anulimi i Protokollit

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në vitin 1921 Protokolli i Korfuzit u anulua gjatë Konferencës së Ambasadorëve dhe Epiri i Veriut iu dha përfundimisht shtetit shqiptar.[2] Sidoqoftë, përpjekjet për të rivendosur një Epir autonome Veriore vazhduan. Më 1921 qeveria shqiptare, gjatë hyrjes së vendit në Lidhjen e Kombeve, u angazhua të mbrojë të drejtat e pakicave brenda territorit të saj,[23] të cilat u ratifikuan nga Parlamenti lokal vitin e ardhshëm. Sidoqoftë, këto të drejta u dhanë brenda një zone shumë më të kufizuar në krahasim me Protokollin, i cili përfshinte vetëm disa fshatra në rajonet e Himarës, Gjirokastrës dhe Sarandës, dhe asnjë nga qytetet kryesore.[24] Për më tepër, arsimi grek u konsiderua si një kërcënim i mundshëm për integritetin territorial të shtetit shqiptar dhe shkollat greke u mbyllën ose u kthyen në ato shqiptare.[25][26] Si rezultat i kësaj politike, arsimi në greqisht ishte i kufizuar dhe për një kohë praktikisht u eleminua (1934-1935).[27] Vetëm pas ndërhyrjes së Gjykatës së Përhershme të Drejtësisë Ndërkombëtare, në prill 1935, pala shqiptare lejoi rihapjen e shkollave në gjuhën greke dhe hiqte dorë nga insistimi i saj për përdorimin e shqipes në shkollat Greke.[28]

Shteti shqiptar drejtoi gjithashtu përpjekje për krijimin e një kishe të pavarur ortodokse, në kundërshtim me dispozitat e Protokollit të Korfuzit dhe duke zvogëluar kështu ndikimin e gjuhës greke në rajon. Sipas një ligji të vitit 1923, priftërinjtë që nuk ishin shqipfolës, si dhe jo me origjinë shqiptare, u përjashtuan nga kjo kishë e re autoqefale.[25]

Trashëgimia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Protokolli i Korfuzit përmendet shpesh nga Epiri Verior dhe organizatat e të drejtave të njeriut kur i referohet diskriminimit ndaj pakicës greke në Shqipëri.[29] Nga ana tjetër, në historiografinë shqiptare kjo marrëveshje përmendet zor ose interpretimi i saj shpesh bazohet në pozicione të ndryshme:[30] ajo shihet si një përpjekje për ndarjen e shtetit shqiptar dhe si një dëshmi e mosrespektimit të Fuqive të Mëdha për integritetin kombëtar të Shqipërisë.[31]

Veçanërisht, gjatë viteve 1960, Sekretari i Përgjithshëm Sovjetik Nikita Hrushçov e pyeti liderin komunist të Shqipërisë Enver Hoxha për dhënien e autonomisë ndaj pakicës, por kjo iniciativë ishte pa asnjë rezultat.[32] Çështja e autonomisë mbetet një nga çështjet kryesore në axhendën diplomatike në marrëdhëniet shqiptaro-greke, pas rënies së regjimit komunist në Shqipëri (1991). Për më tepër, një shkallë e caktuar e autonomisë, bazuar në kushtet e Protokollit të Korfuzit, është objektivi kryesor i organizatës Omonoia, si dhe Partia Uniteti për të Drejtat e Njeriut, e cila përfaqëson pakicën greke në qeverinë shqiptare.[33] Propozime të tilla u kundërshtuan më 1991 nga qeveria shqiptare, duke nxitur kështu krahun radikal Omonoia për të bërë thirrje për Bashkim me Greqinë.[34] Në një incident tjetër, në vitin 1993, kryetari i Omonoia u arrestua menjëherë nga policia shqiptare, pasi sqaroi në publik se qëllimi i pakicës Greke ishte autonomia brenda kufijve shqiptarë, bazuar në kushtet e Protokollit.

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ a b Miller, 1966, p. 519
  2. ^ a b Hall, Derek R.; Danta, Darrick R. (1996). Reconstructing the Balkans: a geography of the new Southeast Europe. Wiley. fq. 128. ISBN 978-0-471-95758-4. Marrë më 13 shkurt 2012. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ a b c Stickney, 1926, p. 50
  4. ^ Douglas, Dakin (1962). "The Diplomacy of the Great Powers and the Balkan States, 1908–1914". Balkan Studies. 3: 372–374. Marrë më 2010-11-09. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ Stickney, 1926: p. 42
  6. ^ Kondis, Basil (1976). Greece and Albania, 1908-1914. Thessaloniki: Institute for Balkan Studies. fq. 127. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ a b Boeckh, 1996, p. 116.
  8. ^ Stickney, 1926, p. 167
  9. ^ a b c d e Stickney, 1926: 49
  10. ^ Heuberger, Suppan, Vyslonzil 1996, p. 68
  11. ^ Stickney, 1926, p. 48
  12. ^ Memorandum on Northern Epirus, 1919, Anemi Digital Library, p. 19
  13. ^ Following G. Soteriadis: “An Ethnological Map Illustrating Hellenism In The Balkan Peninsula And Asia Minor” London: Edward Stanford, 1918. File:Hellenism in the Near East 1918.jpg
  14. ^ Bon, Nataša Gregorič (2008b). "Storytelling as a Spatial Practice in Dhërmi/Drimades of Southern Albania" (PDF). Anthropological Notebooks. Slovene Anthropological Society. 14: 7–29 [11]. ISSN 1408-032X. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Miller, 1966, p. 520
  16. ^ Kondis, Basil (1976). Greece and Albania, 1908-1914. Thessaloniki: Institute for Balkan Studies. fq. 132. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ Sakellariou, 1997, p. 381
  18. ^ Guy, Nicola (2007). "The Albanian Question in British Policy and the Italian Intervention, August 1914-April 1915". Diplomacy and Statecraft. Taylor and Francis. 18 (1): 109–131. doi:10.1080/09592290601163035. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) "Greek troops crossed the southern Albanian border at the end of October 1914, officially reoccupying all of southern Albania, exclusive of Vlora, and establishing a military administration by 27 October 1914."
  19. ^ Miller, 1966, p. 522
  20. ^ Spencer C. Tucker, red. (2005). World War I : encyclopedia. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. fq. 77. ISBN 9781851094202. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  21. ^ Stickney, 1926, pp. 57–64
  22. ^ Miller, 1966, p. 537
  23. ^ Russell King; Nicola Mai (2005). Stephanie Schwandner-Sievers (red.). The New Albanian Migration. Sussex Academic Press. fq. 67. ISBN 978-1-903900-78-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  24. ^ Gregoric, 2009, p. 34
  25. ^ a b Victor Roudometof; Roland Robertson (2001). Nationalism, globalization, and orthodoxy: the social origins of ethnic conflict in the Balkans. Greenwood Publishing Group. fq. 189. ISBN 978-0-313-31949-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  26. ^ M. V. Sakellariou. p. 388
  27. ^ Basil Kondis & Eleftheria Manda. The Greek Minority in Albania - A documentary record (1921-1993). Thessaloniki. Institute of Balkan Studies. 1994, p. 20.
  28. ^ Forster Edward Seymour. A short history of modern greece. Taylor & Francis, 1960, p. 186
  29. ^ Unrepresented Nations and Peoples Organization. Conference Report Unrepresented Nations and Peoples Organization International. Conference held in The Hague, The Netherlands January 22–23, 1993, p. 24
  30. ^ Gregorič, 2008: 144
  31. ^ Vickers, Pettifer, 1997: p. 2
  32. ^ Vickers, Pettifer, 1997: p. 188-189
  33. ^ Heuberger, Suppan, Vyslonzil 1996, p. 73
  34. ^ Lastaria-Cornhiel Sussana, Wheeler Rachel. Working Paper. Albanian Series. Gender Ethnicity and Landed Property in Albania, September 1998, Land Tenure Center. University of Wisconsin.

Lexim i mëtejshëm

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Teksti i plotë i Protokollit:

Lidhje të jashtme

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Protokolli_i_Korfuzit&oldid=2584172"