Smail Agë Çengiqi
Smail aga Čengić | |
|---|---|
 | |
| Lindur më | 1780 Jelašce, Kalinovik, Bosnia Eyalet, Ottoman Empire |
| Vdekur më | (60 vjeç) Mljetičak, Nikšić, Prince-Bishopric of Montenegro |
| Në aleancë me | Ottoman Empire |
| Vite shërbimi | 1809–40 |
| Betejat/luftrat | First Serbian Uprising (1809–13) Bosnian uprising (1831–2) Battle of Grahovo (1836) |
Smail aga Çengiqi (1780 – 23 shtator 1840) ishte një fisnik boshnjak osman (me titullin aga ) dhe gjeneral në Ushtrinë Osmane . Në vitet 1831–32, Čengić ishte një nga gjeneralët osmanë që luftoi kundër Husein Gradaščević, i cili drejtonte një rebelim në Bosnje kundër qeverisë qendrore osmane .
Čengić u vra nga Novica Cerović si hakmarrje për vrasjen e vëllait të vogël të princit-peshkop të Malit të Zi, Petar II Petrović-Njegosh . Vdekja e tij frymëzoi poemën epike të vitit 1846 Vdekja e Smail-aga Čengić nga Ivan Mažuranić . [1]
Jeta e hershme[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Familja Čengić e ka origjinën nga Eğil, në Turqinë e sotme. [2] Babai i Smai Agësl quhej Ibrahim. [3] Smaili ka lindur në vitin 1778 ose 1780 në fshatin Jelašce [3] të Sanxhakut të Bosnjës, 35 vjeç. km nga Kalinovik (në Bosnjë dhe Hercegovinën e sotme). Babai i tij vdiq kur ai ishte i ri. [3]
1809–1813[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Si oficer i vogël dhe gjeneral i ri ai luftoi kundër kryengritësve serbë midis viteve 1809 dhe 1813, gjatë Kryengritjes së Parë Serbe dhe kryengritjes në Egjipt nga 1809 deri në 1810.
1814-?[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Rreth vitit 1814, Smail-aga erdhi në Gacko dhe u vendos në zonën e Cernicës, pastaj në Kullën e Fazlagiqit dhe më në fund në Lipnik afër Avtovcit . Këtu në Lipnik ai vendosi rezidencën dhe kapitenin e tij zyrtar, duke ndërtuar një Kullë të Çengiqit, një xhami të vogël dhe disa ndërtesa banimi. Ai gjithashtu ndërtoi disa kulla kapitenerie në rajonin më të gjerë të Gackos dhe Hercegovinës Lindore, si dhe shumë vila dhe shtëpi në Mala Graçanicë, Srđevići, Lukovice, Fojnica dhe Cernica . [4] [5]
1835[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Më 1835, Smail-aga dhe pashai i Plevles ranë dakord të vrisnin priftin ortodoks serb të Drobnjakut Milutin Ceroviq; ai u vra nga turqit në qendër të qytetit ku edhe iu pre koka. [6] Djali i Milutinit, Novica, i cili ishte prijësi kryesor i Drobnjakut, denoncoi osmanët së bashku me krerët e tjerë të fiseve. [6]
Hercegovina Lindore (1836–1838)[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Në vitin 1836, në kufirin verior të Malit të Zi me Hercegovinën, fiset serbe rreth qytetit të Grahovës, të cilët ishin ende feudarë të sundimtarit mysliman të Hercegovinës, refuzuan të paguanin haraçin (taksën për jomuslimanët). Duke e njohur nevojën për ndihmë nga jashtë, anëtarët e fisit deklaruan se ishin nënshtetas të Petar II Petroviq Njegoshit dhe kështu kërkuan mbështetjen e Malit të Zi. I vendosur për të shtypur këtë mosbindje, Ali-pasha Rizvanbegoviç, veziri i Mostarit, nisi një sulm kundër Grahovës në fillim të gushtit 1836. Kur qyteti ra në duart e osmanëve, veziri urdhëroi forcat e tij të kapnin robërit dhe të digjnin qytetin deri në themel. Ashtu siç kërkonte nderi, malazezët, nën komandën e Jokos, vëllait të Njegoshit dhe tetë të afërmve të tij, mblodhën disa qindra burra për të nisur një kundërsulm në përpjekje për të shpëtuar robërit. Edhe pse fillimisht të suksesshëm në shpëtimin e udhëheqësit të klanit vendas dhe ndjekësve të tij, malazezët u pushtuan shpejt nga kalorësia e komandantit të frikshëm osman Smail-aga Čengić ndërsa u përleshën me forcat e bashkuara të Rizvanbegoviçit dhe Ali-pasha Resulbegoviçit të Trebinjës . Gjithsej, nëntë anëtarë të klanit Petroviq-Njegosh humbën jetën në betejë dhe besohet se Smail-aga vrau personalisht vëllain adoleshent të Njegoshit, Jokon. Gjatë konfrontimit, adoleshenti u godit për vdekje nga osmanët së bashku me dyzet luftëtarë të tjerë. Čengić kishte ekspozuar gjymtyrët e prera të Jokos.
Me anëtarët e fisit të Grahovës që u detyruan të betoheshin për besnikëri ndaj osmanëve në mënyrë që ata të lejoheshin të ktheheshin në shtëpitë e tyre, dhe kështu u detyruan të mos hakmerreshin për vdekjen e malazezëve, përfshirë atë të vëllait të Njegoshit, Shpresat e princit-peshkopit të ri për një hakmarrje të shpejtë u shkatërruan. Lajmi për humbjen në Grahovo u përhap shpejt jashtë vendit dhe në 1837 Njegoshi u detyrua të udhëtonte në Shën Petersburg për të mbrojtur sjelljen e tij para rusëve. Në vitin 1838, Mali i Zi, nën presionin rus, nënshkroi një traktat paqeje me osmanët. Megjithatë, traktati solli pushimet më të shkurtra, ndërsa përplasjet dhe prerjet e kokave vazhduan menjëherë më pas.
Vdekja[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Katër vjet pas disfatës malazeze në Grahovë, duke kërkuar hakmarrje për vdekjen e vëllait të tij, Njegoshi komplotoi vrasjen e Smail-agës me ndihmën e të krishterëve vendas nga Hercegovina që jetonin në territorin nën kontrollin e Smail-agës. [7] Njegoshi urdhëroi një prijës fisnor malazez, Novica Ceroviq, t'i zërë pritë Smail-aga Çengiqit, komandantit osman që ishte përgjegjës për vrasjen e vëllait të Njegoshit, Joko. [8]
Në fund të shtatorit 1840, malazezët tërhoqën Çengiqin dhe ushtrinë e tij thellë në territorin e tyre, organizuan një pritë dhe i vranë duke sulmuar kampin e tyre gjatë natës. Sulmi ndodhi në fshatin Mljetiçak, në veri të Nikshiqit . Në përleshjen që pasoi, Smail-aga u qëllua dhe u vra, pas së cilës koka e tij e prerë u soll në Cetinje . Në shenjë mirënjohjeje, Njegoshi e bëri Ceroviqin senator. [9] [10] Ngjarjet dëshmohen mjaft në poezinë epike serbe . [11]
Guvernator[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Mütesellim i [nahijes së] Gacko, Piva dhe Drobnjak.
Trashëgimia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Në folklor[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Smail-aga Čengić përshkruhet nga Ivan Mažuranić në poemën e tij epike të vitit 1846 Vdekja e Smail-aga Čengić botuar në almanakun Iskra, si një figurë kryesore. Megjithatë, përshkrimi i tij për Smail-agën është shumë "i njëanshëm dhe hipokrit", sipas folkloristit bashkëkohor austriak FS Krauss, dhe kjo poezi nuk e tregon Çengiqin ashtu siç ishte në të vërtetë.
Vuk Stefanović Karadžić që ishte bashkëkohës i Smailit dhe e takoi atë disa herë gjatë udhëtimeve të tij nëpër Bosnje dhe Hercegovinë. Ndryshe nga Ivan Mažuranić, Vuk Karadžić ka shkruar mjaft pozitivisht për Smail agë Çengiqin. Për Vukun, ai nuk ishte thjesht personifikimi i autoritetit osman, por kryesisht Smaili ishte sllav i Bosnjës me prestigj, respekt dhe ndikim të jashtëzakonshëm midis sllavëve të Bosnjës, jo vetëm të përkatësisë fetare islame, por edhe të krishterë.
Shih edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Lidhjet e jashtme[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Libri IV "Hrvatsko kolo" (1908) Arkivuar 8 janar 2011 tek Wayback Machine
- Fragment nga libri "Dinarska putovanja - Kulturne i slike prirode iz Bosne i Hercegovine" i Dr. Moric Hernes, Beč, 1894.
- Smail-aga Čengić Portret Arkivuar 22 tetor 2017 tek Wayback Machine
- Vdekja e Smail-aga Čengić
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ Naimark, Norman M.; Case, Holly (2003). Yugoslavia and Its Historians: Understanding the Balkan Wars of the 1990s. Stanford University Press. fq. 75. ISBN 978-0-8047-4594-9. Marrë më 25 mars 2014.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Hadžijahić 1966.
- ^ a b c Prokopije Čokorilo; Joanikije Pamučina; Staka Skenderova (1976). Ljetopisi. Veselin Masleša.
Исмаил или Смаил-ага Ченгић, син Ибрахимов, родио се 1778. или 1780. у селу Јелашцима, недалеко од Калиновика, као потомак, једне од- најчувенијих и најбројнијих беговских породица у Босни и Херцеговини. Рано је остао ... Смаил-ага Ченгић, муселим гатачки, пивски и дробњачки, био је гласовит војник. Зато га је султан именовао за свога ка- пиџибашу. Он се одвојио од Али-паше и нимало га се није бојао, и паша је на сваки начин настојао да му ...
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Bašagić, Safvet-beg (1897). "Najstariji ferman begova Čengića". Glasnik muzeja Bosne i Hercegovine (në boshnjakisht). Sarajevo. 9.
- ^ Dr. Hernes, Moric (1894). "Dinarska putovanja - Kulturne i slike prirode iz Bosne i Hercegovine". Glas Trebinja (në boshnjakisht). glastb.com. Marrë më 10 gusht 2013.
- ^ a b Marko A. Vujacić (1951). Znameniti crnogorski junaci: po istoriskim podacima, tradiciji i narodnoj pjesmi. Narodna Knjiga. fq. 33.
Смаил-ага Ченгић договори се са пашом пљеваљ- ским да се убије дробњачки поп Милутин Церовић. Једног дана 1835 године, кад се поп Милутин налазио у ТТљевљима, Турци организују убиство и убију га усред града, а главу ...
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Istorijski zapisi. Istorijski institut SR Crne Gore c. 1952. fq. 76. Marrë më 30 korrik 2013.
Одржа- вани су сасганци, а последњи је састанак одржан у манастиру Подмалинско, гдје Дробњаци ријеше да
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Istorijski zapisi. Istorijski institut SR Crne Gore c. 1952. fq. 76. Marrë më 30 korrik 2013.
Одржа- вани су сасганци, а последњи је састанак одржан у манастиру Подмалинско, гдје Дробњаци ријеше да своју намјеру за Смаил-агино убиство саопште Владици и затраже од њега помоћ...
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Zlatar, Zdenko (2007). The Poetics of Slavdom: Part III: Njegoš. Peter Lang. fq. 469. ISBN 978-0-8204-8135-7. Marrë më 25 mars 2014.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Yugoslavia and its Historians, Understanding the war of 1990s" by Wendy Bracewell
- ^ Chadwick, H. Munro; Chadwick, Nora K. (31 tetor 2010). The Growth of Literature. Cambridge University Press. ISBN 978-1-108-01615-5. Marrë më 25 mars 2014.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)