Damat Ferit Pasha

Damad Mehmed Adil Ferid Pasha (1853 - 6 tetor 1923), i njohur thjesht si Damat Ferit Pasha, ishte një burrë shteti liberal osman, i cili mbajti detyrën e Vezirit të Madh, kryeministrit de facto të Perandorisë Osmane, gjatë dy periudhave nën sundimin e Sulltanit të fundit Osman, Mehmeti VI, herën e parë midis 4 marsit 1919 dhe 2 tetorit 1919 dhe herën e dytë midis 5 prillit 1920 dhe 21 tetorit 1920. Zyrtarisht, ai u soll në zyrë gjithsej pesë herë, pasi që kabinetet e tij ishin shkarkuar vazhdimisht nën presione të ndryshme dhe ai duhej të paraqiste kabinete të reja.^[1] Për shkak të përfshirjes së tij në Traktatin e Sevres, bashkëpunimit të tij me fuqitë okupuese aleate dhe gatishmërisë së tij për të pranuar mizoritë kundër armenëve, ai u bë një figurë e papëlqyeshme në Turqi dhe emigroi në Evropë në fund të Luftës Greko-Turke.

Biografia

Disa pohojnë se Mehmed Adil Feridi lindi në 1853 në Konstandinopojë si djali i Izet Efendiut, i cili lindi në Potoci afër Tashligjës (tani Plevla, Mali i Zi). Ai ishte anëtar i Këshillit të Shtetit Osman (Şûrâ-yı Devlet) dhe Guvernator i Bejrutit dhe Sidonit në vitin 1857, por nuk ka asnjë provë të qartë për këtë informacion. Më 1879, Feridi u regjistrua në Shkollat e bamirësisë islame në Sidon. Ai shërbeu në disa pozicione në administratën osmane përpara se të hynte në zyrën e jashtme të Perandorisë Osmane dhe u caktua në poste të ndryshme në ambasadat në Paris, Berlin, Shën Petersburg dhe Londër. Ai u martua me një vajzë të Abdylmexhid I, Mediha Sulltan, gjë që i dha atij titullin damat ("dhëndri" i dinastisë osmane). Ashtu si babai i tij, ai u bë anëtar i Şûrâ-yı Devlet në vitin 1884 dhe fitoi titullin vezir. Duke refuzuar postin e ambasadorit në Londër nga sulltani Abdylhamid II, ai dha dorëheqjen nga shërbimi publik dhe u kthye vetëm pas dy dekadash, në vitin 1908, si anëtar i Senatit të Parlamentit Osman.

Ai ishte një nga anëtarët themelues të Partisë së Lirisë dhe Akordit në 1911, duke favorizuar liberalizmin dhe më shumë autonomi rajonale brenda Perandorisë, në kundërshtim me Komitetin e Bashkimit dhe Përparimit. Më 11 qershor 1919, Damat Ferit Pasha rrëfeu zyrtarisht masakrat kundër armenëve dhe ishte një figurë kyçe dhe nismëtare e gjyqeve të krimeve të luftës të mbajtura menjëherë pas Luftës së Parë Botërore për të dënuar me vdekje autorët kryesorë të gjenocidit,^[2]^[3] të cilët ishin veçanërisht anëtarë të Komitetit të Bashkimit dhe Progresit dhe rivalë të gjatë të Partisë së tij për Liri dhe Akord.

Mandati i tij i parë si vezir i madh përkoi me pushtimin e Smirnës nga ushtria greke dhe periudhën e trazuar që pasoi. Ai e pasoi Ahmet Tevfik Pashën më 4 mars 1919 dhe më 9 mars nisi një fushatë arrestimi të ish-ministrave si Halil Menteşe, Ali Fethi Okyar dhe Ali Münif Yeğenağa.^[4] Ferid Pasha ishte një anglofil i flaktë, i cili shpresonte të merrte kushte më pak të ashpra paqeje duke e paraqitur Perandorinë Osmane si një partner më bashkëpunues në Mesdheun Lindor sesa Greqia. Ai thoshte mes tjerash "Pas Zotit, unë dhe Sulltani kalojmë në Angli". Ai u shkarkua më 30 shtator 1919, por pas dy qeverive jetëshkurtra nën Ali Rıza Pasha dhe Hulusi Salih Pasha, Sulltan Mehmet VI duhej ta thërriste atë për të formuar një qeveri të re më 5 prill 1920. Ai qëndroi si Vezir i Madh deri më 17 tetor 1920, duke formuar dy kabinete të ndryshme në mes.

Mandati i tij i dytë përkoi me mbylljen e Parlamentit Osman nën presionin e forcave pushtuese britanike dhe franceze. Së bashku me katër persona të tjerë të shquar, ai pranoi të nënshkruante Traktatin e Sevres, që përfshinte kushte katastrofike për Turqinë, gjë që shkaktoi një bujë reagimi ndaj tij. Ai nuk ishte një nga nënshkruesit e vetë Traktatit,^[5] por së bashku me tre nënshkruesit do t'i hiqej gjithsesi shtetësia nga Asambleja e Madhe Kombëtare Turke gjatë javës së nënshkrimit të traktatit dhe do të kryesonte listën me 150 persona non grata të Turqisë pas luftës turke për pavarësi. Ferid Pasha iu kundërpërgjigj duke u bërë gjithnjë e më armiqësor ndaj lëvizjes së re nacionaliste të udhëhequr nga Mustafa Qemal Pasha, e cila kishte në qendër Ankaranë; Damat Ferit Pasha filloi të bashkëpunonte gjithnjë e më shumë me forcat aleate pushtuese.

Edhe pas shkarkimit të tij dhe formimit të një qeverie të re osmane nën Ahmet Tevfik Pashën, ai mbeti shumë i papëlqyer (sidomos në Anadoll) dhe me fitoren turke në Luftën Greko-Turke (1919-1922), ai iku në Evropë. Ai vdiq në Nice, Francë, më 6 tetor 1923, në të njëjtën ditë kur trupat qemaliste rimorën Kostandinopojën dhe u varros në qytetin e Sidonit, Liban.

Shih edhe

Literatura

Driault, Édouard; Lhéritier, Michel (1926), Histoire diplomatique de la Grèce de 1821 à nos jours. (PDF) (në frëngjisht), vëll. V
Mango, Andrew (2009), From the Sultan to Atatürk : Turkey (në anglisht), London: Haus Publishing, ISBN 9781905791651
Walder, David (1969), The Chanak affair (në anglisht), Macmillan, OCLC 12945

Referime

^ İsmail Hâmi Danişmend, Osmanlı Devlet Erkânı, Türkiye Yayınevi, İstanbul, 1971 (Turkish)
^ Gunnar Heinsohn: Lexikon der Völkermorde. Reinbek 1998. Rowohlt Verlag. p. 80 (German)
^ RECOGNIZING THE 81ST ANNIVERSARY OF THE ARMENIAN GENOCIDE. United States Government Printing Office. Retrieved 21 January 2013
^ Dadrian, Vahakn N.; Akçam, Taner (2011). Judgment at Istanbul: The Armenian Genocide Trials (në anglisht). Berghahn Books. fq. 66. ISBN 978-0-85745-251-1.
^ See the signatories in the official text of the Treaty of Sèvres.

[turkbook-1] İsmail Hâmi Danişmend, Osmanlı Devlet Erkânı, Türkiye Yayınevi, İstanbul, 1971 (Turkish)

[2] Gunnar Heinsohn: Lexikon der Völkermorde. Reinbek 1998. Rowohlt Verlag. p. 80 (German)

[3] RECOGNIZING THE 81ST ANNIVERSARY OF THE ARMENIAN GENOCIDE. United States Government Printing Office. Retrieved 21 January 2013

[4] Dadrian, Vahakn N.; Akçam, Taner (2011). Judgment at Istanbul: The Armenian Genocide Trials (në anglisht). Berghahn Books. fq. 66. ISBN 978-0-85745-251-1.

[5] See the signatories in the official text of the Treaty of Sèvres.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]