Gjergj Arianiti

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
(Përcjellë nga Gjergj Arianit Komneni)
Busti i Gjergj Aranitit në Librazhd

Gjergj Arianiti (1383 - Durrës ose Shkodër, 1461[1]-63[2]) ka qenë një fisnik arbër që drejtoi beteja të shumta kundër Perandorisë Osmane. Ishte i ati i Donikës, aleat[3] dhe rival[4] i Skënderbeut si dhe xhaxhai nga i Moisi Golemit. Ishte ndër fisnikët e Besëlidhjes së Lezhës, por e la aleancën pas humbjes në Berat.[3] Sipas Nolit, Arianiti gëzonte famë ndërkombëtare si mbrojtës i Krishtërimit, edhe pse nuk u konvertua nga ortodoks në katolik.[5]

Emri[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Emri i tij është më shumë i njohur përmes formës shqiptare Gjergj Arianiti, dhe Aryaniti në anglisht,[6][7] por Pipa i referohet edhe Arianit Komneni,[3] ndërsa studjues të tjerë e referojnë Topia Golemi.[8] Emri i tij i plotë në veprën e Nolit është Gjergj Arianiti Topia Komneni.[7] Ai e thërriste veten Komninoviç në një letër dërguar mbretit të Napolit.[9] Emri i tij në formën sllavike shfaqet si Golem Arianit Komnenoviç (Golemi Arenit Cominovich),[10] dhe në një dokument të 1452 i drejtohet vetes "Golem Arianit Komnenoviç i Arbërisë".[11] Fjala golem në gjuhën sllave domethënë "i madh",[12] sipas Vlorës është në kuptimin "më të vjetrit" si dega kryesore e derës fisnike Arianiti-Topia.[13] Forma Haryanites për mbiemrin e tij është përdorur ndër dokumente të periudhës së Karlit VII.[10] Ndërsa nga këngët e folklorit, emri i tij përcillet Gjorq Golemi,[14] identifikuar nga Dhimitër Shuteriqi me Gjergj Arianitin.[15]

Jetëshkrimi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

I ati i tij ishte Komnen Arianiti, zotërimet e të cilit ishin në afërsi të Durrësit (in partibus Durrachii). Gjergji ishte më i madhi ndër tre vëllezërit, dy vëllezërit e tjerë tij ishin Muzaka dhe Vladani.[16] I ati i tre vëllezërve u detyrua të bjerë në ujdi me osmanët dhe dërgoi peng razie Gjergjin në Edrene, ku jetoi dhe u shkollua me kujdes. Më 1427 u kthye në vendlindje dhe më 1432 përkrah Andre Topisë, ngadhënjeu në betejë me sukses osmanët.[17]

Më 1433 theu ushtrinë osmane në Kurvelesh[2] ose afërsi të Tepelenës duke i shpartalluar me fiset malore të Kurveleshit, Lunxhërisë dhe Skraparit. Fitore pas së cilës Papa Eugjen IV, Alfonsi V i Aragonës dhe Perandori Sigizmund i dërguan urime dhe premtuan nën mbrojtjen e tyre.[2][18] Vitin që pasoi, një tjetër ushtri osmane e drejtuar nga Isak beu, vali i Shkupit, u fut në luginën e Shkumbinit ku u dërrmua nga Arianiti dhe aleatët e tij. Në një tjetër rrethanë, gjithnjë në luginën e Shkumbinit, trupat e Arianitit të rrethuar nga osmanët, u mundën. Më 1438 ngriti sërish krye, Turhan beu fillimisht e shoi kryengritjen dhe rrethoi Beratin, por më pas u shpartallua nga Arianiti dhe humbi gjithë ushtrinë.[18] Pas kryengritjeve në një periudhë gjashtëvjeçare, Arianitit iu njoh nga Sulltan Muradi II sundimi i tokave nga Shkumbini në Vjosë[2] dhe nga Adriatiku në liqenin e Ohrit, si dhe shumë njerëz të shpurës së tij u detyrua të jepte të birin peng razie.[18]

Gushtin e 1443 Arianiti ngriti sërish krye kundër osmanëve, pas gjasash i nxitur prej Papa Eugjenit IV ose i ngacmuar pas disfatës të Shehabedin Pashës,[19] në viset e Elbasanit, Vokopolës dhe Tepelenës.[2] Pas fitoreve që korri iu përtëri fama në vendet e krishtera dhe gëzoi lidhje të mira me Alfonsin, Raguzën dhe Papën.[18] Më 1444, kur predikonte kryqëzatën e princërve të krishterë kundër osmanëve, Papa Eugjeni IV e quante sundimtarin arbër më të rëndësishëm dhe më të besueshëm - ndonëse ishte ortodoks.[18]

Më 1451 u shtrëngua të lidhte aleancë me Alfonsin V të Aragonës, pasi nuk mori asnjë ndihmë u kthye kapiten venedikas[2] më 1456.[4] Sipas Bartlit ndërroi jetë në territor venedikas, Durrës ose në Shkodër,[2] dhe pas vdekjes së tij më 1461, sipas Nolit, Skënderbeu ia aneksoi zotërimet - por pa cituar ndonjë dokument sipas Sirdanit.[1]

Familja[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Arianiti u martua të parën herë me Marie Muzakën, me të cilën u trashëgua me tetë vajza:[20]

  • Andronika ose Donika, u martua me Skënderbeun.
  • Vojsava u martua me Ivan Cërnojeviçin.
  • Hirana u martua me Nikollë Dukagjinin.
  • Helena u martua me Gjergj Dukagjinin.
  • Despina u martua me Tanush Dukagjinin.
  • Angjelina u martua me Stefan Brankoviçin.
  • Komina ose Komnena, u martua me Gojko Balshën.
  • Katerina pas vdekjes së bashkëshortit të parë Andrea Spanit, u martua me kondotierit Nicola Boccali.

Më pas u martua për së dyti me Pietrinen, të bijën e Oliviero Frankones, baronit të Taurizanos.[2] Sipas Muzakës nga të dyja martesat pati dhjetë fëmijë, prej të cilëve tre djem.[21] Burime tjera e nxjerrin sikur kishte tre bija dhe së paku një djalë.[8]

  • Kostandin Arianiti, kapiten arbëror,[8] varrosur në Kishën e 12 apostujve në Romë.[22]

Zotërimet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Arianiti kishte nën zotërim Kaninën, të cilën pasi martoi të bijën me Skënderbeun më 1451, e dha për pajë.[1] që do ta quajmë Gjergj Araniti, ishte vëllai më i madh mes tre vëllezërve. Ai u martua me Maria Muzakën, nga e cila mori në pajë një territor të gjerë që shkonte nga Mallakastra - edhe sot një fshat i madh atje quhet Aranitas - deri në det në afërsi të Vlorës e Kaninës.

Kështu zotërimet u shtrinë që nga Adriatiku e deri në afërsi të Dibrës së sotme. Qendra e zotërimeve duket se ka qenë malësia mes Librazhdit dhe Elbasanit, Shpati, Çermenika, Sopoti dhe një pjesë e Mokrës.

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ a b c Sirdani, Marin (2018). "Në shka fajiset Skanderbegu". Gjergj Kastrioti "Athleta Christi", Përzgjedhje studimesh të Klerikëve Katolikë. Shkodër: Botime Françeskane. fq. 176–177. ISBN 9789995697730.
  2. ^ a b c d e f g h Bartl, Peter. "Arianiti, Gjergj". Biographisches Lexikon zur Geschichte Südosteuropas (në gjermanisht). 1: 94.
  3. ^ a b c Pipa, Arshi (2013) [1978]. Trilogia Albanica III: Albanian Literature: Social Perspectives [Trilogjia Albanika III: Letërsia shqipe: Perspektiva shoqërore]. Tiranë: Princi. fq. 47. ISBN 9789928409096. [...] Arianit Komneni, vjehrri i Skënderbeut, ishte aleati dhe miku i tij i vetëm për një kohë të shkurtër. Pas betejës së Beratit, Arianiti e braktisi Lidhjen arbërore, duke u lidhur me Napolin dhe Venedikun mëvetësisht deri kur vdiq më 1461.
  4. ^ a b Dani 2016, p. 466.
  5. ^ Dani, Doan (2016). Shpikja e Mesjetës. Tiranë: Pika pa sipërfaqe. fq. 425. ISBN 9789928185303.
  6. ^ Fine 1994, p. 535

    In 1432 Andrew Thopia revolted against his Ottoman overlords ... inspired other Albanian chiefs, in particular George Aryaniti ... The revolt spread ... from region of Valona up to Skadar... At this time, though summoned home by his relatives ... Skanderbeg did nothing, he remained ... loyal to sultan

  7. ^ a b Noli 1947, p. 10
  8. ^ a b c Housley, Norman (2016). The Crusade in the Fifteenth Century: Converging and competing cultures (në anglisht). Routledge. fq. 41. ISBN 9781317036883.
  9. ^ Schmitt Oliver Jens, Skandermbeg et les sultans, Turcica, 43 (2011) p. 71.
  10. ^ a b Studia Albanica (në gjermanisht). Universiteti i Tiranës. 1964. fq. 143. Marrë më 26 maj 2011. April 1452 aus Neapel an Skanderbeg gerichtetes Schreiben, das abschriftMch fùnf weiteren Adligen Albaniens, darunter 'Magnifico viro Golemi Arenit Cominovich [...] Auffallend ist hier die slavische Namensform Golem Arianit Komnenovic
  11. ^ Constantin Marinescu 1994, La politique orientale d'Alfonse V d'Aragón, roi de Naples (1416-1458). Institut d'Estudis Catalans, p. 176
  12. ^ Edward Stankiewicz (1 janar 1993). The Accentual Patterns of the Slavic Languages (në anglisht). Stanford University Press. fq. 129–. ISBN 978-0-8047-2029-8.
  13. ^ Vlora 2010, p. 93.
  14. ^ Alcani, Avni (21 tetor 2018). "Historia e panjohur e "Kangës së Gjorq Golemit, Princit të Sopotit"". Gazeta shqiptare.
  15. ^ Shuteriqi, Dhimitër (10 qershor 2007). "Kënga e Gjorq Golemit midis legjendës dhe historisë". Gazeta shqiptare ("Milosao", suplement). 3892: 6–7.
  16. ^ Shuteriqi 2012, p. 97.
  17. ^ Vlora 2010, pp. 92-93.
  18. ^ a b c d e Vlora, Eqrem bej; Von Godin, Amelie (2010) [1955-56]. Ndihmesë për historinë e sundimit turk në Shqipëri v. I. Tiranë: 55. fq. 94–95. ISBN 978-99943-56-83-6.
  19. ^ Jefferson, John (17 gusht 2012). The Holy Wars of King Wladislas and Sultan Murad: The Ottoman-Christian Conflict from 1438-1444 (në anglisht). BRILL. fq. 109. ISBN 90-04-21904-8. In August of 1443, perhaps at the instigation of Eugene IV, or Sehabeddin's defeat, Arianiti took up arms again.
  20. ^ Arheografski prilozi (në serbo-kroatisht). Narodna biblioteka Srbije, Arheografsko odeljenje. 1997. fq. 136. Био је ожењен Маријом из моћне ал- банске породице Мусаки. Са њом је имао осам кћери.
  21. ^ Brief Chronicle on the Descendants of our Musachi Dynasty by John Musachi (1515) "Archived copy" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2010-09-10. Marrë më 2011-11-29.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
  22. ^ Pipa 2013, p. 43.

Literatura[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  • Shuteriqi, Dhimitër (2012). Zana Prela (red.). Aranitët: Historia- Gjenealogjia -Zotërimet. Toena. ISBN 978-99943-1-729-5.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Gjergj_Arianiti&oldid=2477730"