Gjuhësia

Gjuhësia është studimi shkencor i gjuhës njerëzore. Quhet një studim shkencor sepse përfshin një analizë gjithëpërfshirëse, sistematike, objektive dhe të saktë të të gjitha aspekteve të gjuhës, veçanërisht natyrës dhe strukturës së saj. Gjuhësia merret me aspektet njohëse dhe sociale të gjuhës. Konsiderohet si një fushë shkencore e aplikuar si dhe një disiplinë akademike brenda shkencave humane dhe shoqërore; është klasifikuar si shkencë sociale, shkencë natyrore, shkencë njohëse ose pjesë e shkencave humane.

Fushat tradicionale të analizës gjuhësore korrespondojnë me sintaksën (rregullat që rregullojnë strukturën e fjalive), semantikën (kuptimin), morfologjinë (strukturën e fjalëve), fonetikën (tingujt e të folurit dhe gjestet ekuivalente në gjuhët e shenjave), fonologjinë (sistemi abstrakt tingullor i një të caktuar gjuha), dhe pragmatika (si konteksti social kontribuon në kuptimin). Nëndisiplina të tilla si biolinguistika (studimi i variablave biologjikë dhe evolucioni i gjuhës) dhe psikolinguistika (studimi i faktorëve psikologjikë në gjuhën njerëzore) lidhin shumë nga këto ndarje.

Gjuhësia përfshin shumë degë dhe nënfusha që përfshijnë aplikime teorike dhe praktike. Gjuhësia teorike (përfshirë gjuhësinë tradicionale përshkruese) merret me të kuptuarit e natyrës themelore të gjuhës dhe zhvillimin e një kuadri të përgjithshëm teorik për përshkrimin e saj. Gjuhësia e aplikuar kërkon të përdorë gjetjet shkencore të studimit të gjuhës për qëllime praktike, të tilla si zhvillimi i metodave për përmirësimin e edukimit gjuhësor dhe shkrim-leximit.

Dukuritë gjuhësore mund të studiohen përmes një sërë këndvështrimesh: në mënyrë sinkronike (duke përshkruar një gjuhë në një moment të caktuar kohor) ose në mënyrë diakronike (përmes zhvillimit historik); në njëgjuhësh ose shumëgjuhësh; fëmijë ose të rritur; siç janë mësuar ose të përvetësuara tashmë; si objekte abstrakte ose struktura njohëse; përmes teksteve ose elicitimit me gojë; dhe përmes mbledhjes së të dhënave mekanike kundrejt punës në terren.

Gjuhësia lidhet me filozofinë e gjuhës, stilistikën dhe retorikën, semiotikën, leksikografinë dhe përkthimin; filologjia, nga e cila doli linguistika, përshkruhet në mënyrë të ndryshueshme si një fushë e lidhur, një nëndisiplinë ose që është zëvendësuar fare.