Jump to content

Malet e shenjta

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
(Përcjellë nga Mali i shenjtë)
Faqja veriore e malit Kailash, një mal në Rajonin Autonom të Tibetit të Kinës, i cili konsiderohet i shenjtë nga katër fe.
Mali i Tomorrit pamje nga Devolli

Malet e shenjta janë vende të shenjta për disa fe dhe zakonisht janë subjekt i shumë legjendave. Për shumë njerëz, aspekti më simbolik i një mali është maja, sepse besohet se është më afër qiellit ose sferave të tjera fetare. [1] Shumë fe kanë tradita të përqendruara në malet e shenjta, të cilat ose janë ose konsideroheshin të shenjta (siç është mali Olimp në mitologjinë greke ) ose lidhen me ngjarje të famshme (si mali Sinai në judaizëm dhe fetë pasardhëse ose mali Kailash, mali Meru në hinduizëm ). Në disa raste, mali i shenjtë është thjesht mitik, si Hara Berezaiti në Zoroastrianism . Mali Kailash besohet të jetë vendbanimi i hyjnive Shiva dhe Parvati, dhe konsiderohet i shenjtë në katër fe: hinduizëm, bon, budizëm dhe xhainizëm . Vullkanet, të tilla si mali Etna në Itali, konsideroheshin gjithashtu të shenjtë, mali Etna besohej se ishte shtëpia e Vulcanit, perëndisë romake të zjarrit dhe falsifikuesit.

Malet e Tomorrit, janë një mal i shenjtë për shqiptarët, dhe sot konsiderohet se është njëri nga vendet e shenjta më të frekuentuara jo vetëm në Shqipëri . [2] Pelegrinazhe të jashtëzakonshme vjetore në këtë mal zhvillohen në gjysmën e dytë të gushtit. [3] [4]

Temat e sakralit

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Edwin Bernbaum, një studiues i shquar i maleve të shenjta në mbarë botën, sugjeron se megjithëse asnjë temë e vetme universale nuk qëndron në themel të të gjitha maleve të shenjta në mbarë globin, është e mundur të identifikohen disa modele që ndihmojnë për të sqaruar rolet kryesore që majat e shenjta luajnë në kultura të ndryshme. . Bernbaum identifikon dhjetë temat e mëposhtme të shprehura përmes maleve të shenjta që janë veçanërisht të përhapura në kulturat anembanë botës, të përmbledhura më poshtë. Një mal i shenjtë i veçantë mund të ketë një ose më shumë nga këto tema të përfaqësuara në të; disa mund t'i kenë pothuajse të gjitha.

  1. Lartësia: Kur shikojmë një mal, gjëja e parë që na bën përshtypje zakonisht nuk është vendndodhja e tij qendrore, por lartësia e tij, e cila ngjall një reagim të menjëhershëm të habisë dhe frikës. E vendosur mbi peizazhin përreth, e vendosur në një mbretëri të rrjedhshme të reve që lëvizin dhe qiellit të rrjedhshëm, maja e saj duket se noton në një botë tjetër, më të lartë dhe më të përsosur se ajo në të cilën jetojmë. [5]
  2. Qendra: Pamja e malit si qendër shfaqet në formën e saj më gjithëpërfshirëse si një bosht qendror që lidh së bashku tre nivelet e kozmosit - parajsën, tokën dhe ferrin ose nëntokën. Si lidhja midis tokës së parajsës dhe ferrit, ajo vepron si një kanal fuqie, vendi ku energjitë e shenjta, hyjnore dhe demonike, derdhen në botën e ekzistencës njerëzore. [6]
  3. Fuqia: Shumë male të shenjta nderohen si vende të fuqisë së jashtëzakonshme të manifestuara në mënyra të ndryshme – natyrore, të mbinatyrshme dhe madje politike. [7]
  4. Hyjni ose vendbanimi i hyjnisë: Si vende fuqie dhe qiej në lartësi, malet shërbejnë si vendbanime perëndish dhe perëndeshësh, shpesh të vendosura në qendër të kozmosit, botës ose rajonit. [8]
  5. Tempulli ose vendi i adhurimit: Malet shpesh shfaqen në formën e tempujve që strehojnë hyjnitë që banojnë në ose brenda tyre. Ndërsa qendrat dhe vendet e larta hapen drejt qiellit, malet ofrojnë altarë për t'u bërë oferta perëndive dhe shpirtrave. Gjithashtu, malet mund të marrin formën e vendeve të adhurimit, të parë ose të imagjinuar si faltore, kisha dhe katedrale. [9]
  6. Parajsa ose kopshti: Shoqëritë moderne ndajnë me kulturat tradicionale pamjen e përhapur të maleve si kopshte të shenjta dhe parajsa tokësore. [10]
  7. Paraardhësit dhe të vdekurit: Qofshin të nderuar si parajsë apo të frikësuar si ferri, malet kanë një rol të përhapur dhe të rëndësishëm si vende të shenjta të të vdekurve. Në shumë raste, ngjashmëria e maleve me varret, të cilat shpesh imitojnë formën e kodrave, i bëjnë ato vende të natyrshme varrimi. Duke i parë malet si vendbanime të të vdekurve, njerëzit shpesh i konsiderojnë ato si vendet nga erdhën paraardhësit e tyre - ose si vetë ata paraardhës. [11]
  8. Identiteti: Si paraardhës hyjnorë, malet u ofrojnë shumë shoqërive identitetin dhe kohezivitetin e tyre. [12]
  9. Burimi: Njerëzit anembanë botës i shikojnë malet si burime bekimesh të panumërta, ndonjëherë që u atribuohen shpirtrave stërgjyshorë që banojnë brenda tyre. Për shumë kultura, më e rëndësishmja nga këto bekime është uji. Bekimet e tjera që rrjedhin nga malet e shenjta përfshijnë pjellorinë, shëndetin dhe mirëqenien, si dhe thesare të llojeve të ndryshme. [13]
  10. Zbulesa, transformimi, frymëzimi dhe rinovimi: Si vende fuqie, afër qiellit, malet shërbejnë si vende dramatike të zbulesës, transformimit, frymëzimit dhe rinovimit. Zbulesa ose vizioni në një mal shpesh e transformon personin që e merr atë. Hermitët e traditave në mbarë botën kërkojnë malet si vende për të transformuar veten përmes praktikave të kursimit fizik dhe soditjes shpirtërore. Poetët dhe mistikët e kanë vizualizuar ngjitjen e malit të shenjtë si një simbol të pelegrinazhit përfundimtar, që çon në lartësitë e qiellit dhe qëllimin përfundimtar të realizimit shpirtëror. Për njerëzit laikë që nuk aspirojnë lartësitë supreme të transcendencës shpirtërore ose ndriçimit, malet shërbejnë si vende ku ata mund të gjejnë frymëzim dhe rinovim. [14]

Qëllimi dhe përdorimi

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Historia tregon se malet zakonisht ishin pjesë e një sistemi kompleks të adhurimit të maleve dhe paraardhësve. Pasi kanë përjetësuar vëllezër të rënë në ndërtesë, njerëzit ndajnë një besnikëri të përbashkët me të gjithë njerëzit e tjerë të një komuniteti. Kuptimet që ishin gdhendur në terrenin malor dhe kodrinor i lidhnin fshatarët. Ata ishin të gjithë subjekt i të njëjtit peizazh dhe histori fshati, të cilat ishin të lidhura së bashku nga rëndësia e tyre kulturore. Historia e paraardhësve mund të tregohej thjesht duke treguar male të veçanta dhe duke kujtuar historitë që u përcollën nëpër breza. Adhurimi i paraardhësve dhe maleve ishin kryesisht të pandashëm. Kështu u formua një rrjetë e ndërlidhur midis historisë, peizazhit dhe kulturës. [15] Një shembull është besimi hindu se mali Kailash është vendi i fundit i prehjes për shpirtrat e të vdekurve, si dhe varrezat e mëdha të vendosura në malin Kōya-san.

Malet e shenjta mund të ofrojnë gjithashtu një pjesë të rëndësishme të identitetit të një kulture. Për shembull, Bruno Messerli dhe Jack Ives shkruajnë, "Populli armen e konsideron malin Ararat, një vullkan në Turqinë lindore që besohet të jetë vendi i Arkës së Noes në Bibël, si një simbol të identitetit të tyre natyror dhe kulturor ". [16] Si rezultat i rolit të malit si pjesë e një identiteti kulturor, edhe njerëzit që nuk jetojnë afër malit mendojnë se ngjarjet që ndodhin në mal janë të rëndësishme për jetën e tyre personale. Kjo rezulton në komunitetet që ndalojnë aktivitete të caktuara pranë malit, veçanërisht nëse ato aktivitete shihen si potencialisht shkatërruese për vetë malin e shenjtë.

Pelegrinazhet

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Deri më sot, Kailash nuk është ngjitur kurrë, kryesisht për faktin se ideja e ngjitjes në mal shihet si një sakrilegj i madh. [17] Në vend të kësaj, adhuruesit nisin një pelegrinazh të njohur si kora . Kora përbëhet nga një shteg 32 miljesh që rrethon malin, i cili zakonisht zgjat pesë ditë me pak ushqim dhe ujë. Ikona të ndryshme, flamuj lutjesh dhe simbole të tjera të katër feve që besojnë se Kailash është i shenjtë, tregojnë rrugën. Për budistët dhe hindusët, pelegrinazhi konsiderohet një moment kryesor në jetën shpirtërore të një personi. Një qark besohet se fshin një jetë të mëkatit, ndërsa 108 qarqe besohet se sigurojnë ndriçimin. [18]

Malet e Shenjta shihen shpesh si një vend zbulimi dhe frymëzimi. Mali Sinai është një shembull, pasi ky është vendi ku besëlidhja i shpallet Moisiut. Mali Tabor është vendi ku supozohet se Jezusi u zbulua të ishte Biri i Perëndisë. Profeti Muhamed thuhet se ka marrë shpalljen e tij të parë në malin Nur . [19] Rolet e maleve si vende zbulimi dhe transformimi shpesh shërbejnë për të tërhequr turistët po aq sa ata bëjnë pelegrinët fetarë. Megjithatë, në disa raste, të ardhurat financiare anashkalohen dhe malet e shenjta ruhen së pari për shkak të rolit të tyre në komunitet. [20]

Anëtarët e Shoqërisë Aetherius kryejnë pelegrinazhe në 19 male në mbarë botën që ata i përshkruajnë si "male të shenjta". [21]

Te shqiptarët është i përhapur kulti i maleve dhe i majave të maleve . Pelegrinazhet në malet e shenjta zhvillohen rregullisht gjatë vitit. Kjo praktikë e lashtë ruhet edhe sot, sidomos në Tomorr, Pashtrik, Lybeten, Gjallicë, Rumi, Koritnik, Shkëlzen, malin Krujë, Shelbuem, Këndrevicë, Majën e Hekurave, Shëndelli e shumë të tjera. Në besimet popullore shqiptare adhurimi i malit lidhet ngushtë me kultin e natyrës në përgjithësi dhe me kultin e diellit, tokës dhe ujit në veçanti. Thuhet se çdo mal ka nimfën e vet ( Zana e malit ), të cilat e marrin emrin e tyre specifik sipas majës së malit ku qëndrojnë nimfat. Për shembull Mali i Pashtrikut është banesa e Zanës së Pashtrikut . [22] [23] [24]

Shih edhe

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ Naess, Arne. Mountains and Mythology. Trumpeter 1995
  2. ^ Clayer, Nathalie (2017). "The pilgrimage to Mount Tomor in Albania: A changing sacred place in a changing society". përmbledhur nga Tsypylma, Darieva; Kahl, Thede; Tonchev, Svetoslava (red.). Sakralität und Mobilität im Kaukasus und in Südosteuropa. Austrian Academy of Sciences Press. fq. 127. ISBN 978-3-7001-8099-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ Elsie, Robert (2001). A Dictionary of Albanian Religion, Mythology, and Folk Culture. New York, NY: New York University Press. fq. 252–253. ISBN 978-0-8147-2214-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ Bulo, Jorgo (1997). "Mali i shenjtë i Tomorrit. Nga kulti pagan te miti romantik". Perla, revistë shkencore-kulturore tremujore (4): 3–7. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ Bernbaum, Edwin (2022). Sacred Mountains of the World (bot. 2). Cambridge: Cambridge University Press. fq. 283. ISBN 978-1-108-83474-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ Bernbaum, Edwin (2022). Sacred Mountains of the World (bot. 2). Cambridge: Cambridge University Press. fq. 284. ISBN 978-1-108-83474-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ Bernbaum, Edwin (2022). Sacred Mountains of the World (bot. 2). Cambridge: Cambridge University Press. fq. 285. ISBN 978-1-108-83474-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ Bernbaum, Edwin (2022). Sacred Mountains of the World (bot. 2). Cambridge: Cambridge University Press. fq. 285. ISBN 978-1-108-83474-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ Bernbaum, Edwin (2022). Sacred Mountains of the World (bot. 2). Cambridge: Cambridge University Press. fq. 286. ISBN 978-1-108-83474-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Bernbaum, Edwin (2022). Sacred Mountains of the World (bot. 2). Cambridge: Cambridge University Press. fq. 287. ISBN 978-1-108-83474-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ Bernbaum, Edwin (2022). Sacred Mountains of the World (bot. 2). Cambridge: Cambridge University Press. fq. 287–288. ISBN 978-1-108-83474-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ Bernbaum, Edwin (2022). Sacred Mountains of the World (bot. 2). Cambridge: Cambridge University Press. fq. 287. ISBN 978-1-108-83474-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Bernbaum, Edwin (2022). Sacred Mountains of the World (bot. 2). Cambridge: Cambridge University Press. fq. 288–289. ISBN 978-1-108-83474-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ Bernbaum, Edwin (2022). Sacred Mountains of the World (bot. 2). Cambridge: Cambridge University Press. fq. 289–290. ISBN 978-1-108-83474-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Dillehay, Tom D. 1995 Mounds of social death: Araucanian funeraruries and political succession. In Tombs for the Living: Andean Mortuary Practices. T. Dillehay Ed. pp. 281–314 Dumbarton Oaks Washington, DC
  16. ^ Messerli, Bruno, and Jack D. Ives. Mountains of the World: A Global Priority. 17. International Mountain Society, 1997. 39–54. Print.
  17. ^ Sengar, Resham. "Mount Kailash facts: mindboggling things you may not know about Lord Shiva's home". Times of India Travel (në anglisht). Marrë më 2022-05-09.
  18. ^ Olsen, Brad. Sacred Places Around the World: 108 Destinations. 2nd ed. San Francisco: CCC Publishing, 2008. 34–83. Print.
  19. ^ Quran Ch. 96
  20. ^ Messerli, Bruno, and Jack D. Ives. Mountains of the World: A Global Priority. 17. International Mountain Society, 1997. 39–54. Print.
  21. ^ Aetherius Society webpage on holy mountains
  22. ^ Krasniqi, Shensi (2014). "Pilgrimages in mountains in Kosovo". Revista Santuários, Cultura, Arte, Romarias, Peregrinações, Paisagens e Pessoas: 4–5. ISSN 2183-3184. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  23. ^ Tirta, Mark (2004). Petrit Bezhani (red.). Mitologjia ndër shqiptarë. Tirana: Mësonjëtorja. fq. 75, 113, 116. ISBN 99927-938-9-9.
  24. ^ Gjoni, Irena. Marrëdhënie të miteve dhe kulteve të bregdetit të Jonit me areale të tjera mitike (Tezë). Tirana: University of Tirana, Faculty of History and Philology.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Malet_e_shenjta&oldid=2632642"