Parku i Mirushës
| Parku i Mirushës | |
|---|---|
IUCN kategoria V (peizazh tokësor/detar i mbrojtur) | |
 Liqenet në Parkun e Mirushës | |
.svg) Parku i Mirushës (Earth) | |
| Koordinatat | 42°31′26″N 20°34′59″E / 42.52389°N 20.58306°E |
| Shteti |  Kosova |
| Rajoni | Prizreni, Gjakova, Peja |
| Qyteti i afërt | Klina, Rahoveci, Malisheva |
| Sipërfaqja | 5.984 km² (598,4 ha) |
| Krijimi | 23 maj 2012 [1] |
| Administrimi | Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor |
Parku i Mirushës është një park rajonal i cili shtrihet në pjesën qendrore të Kosovës, përkatësisht në anën lindore të Rrafshit të Dukagjinit. Me vendimin e Qeverisë së Kosovës të datës 23 maj 2012 territori i parkut përreth Ujëvarave të Mirushës me një sipërfaqe prej 598.4 hektarësh është shpallur "monument i natyrës me rëndësi të veçantë".[2] [1]
Zona është vënë nën mbrojtje fillimisht në vitin 1975 si një rezervat i veçantë natyror, me një sipërfaqe prej 190.21.55 ha me vendim të komunës së Rahovecit dhe të Klinës. Për shkak të vlerave të saj të trashëgimisë gjeografike, peizazheve specifike, si dhe diversitetit të bimëve të larta, në vitin 1982 u shpall park rajonal në kategorinë e pestë (Peisazh i Mbrojtur) sipas IUCN, me një sipërfaqe prej 555.80.70 ha, që shtrihej në tri komuna: Klinës, Malishevës dhe Rahovecit. [1]
Një vit më vonë në vitin 1983 pë shkak të vlerave hidrologjike, gjeomorfologjike dhe të peizazheve, rrjedha e ujit e lumit Mirusha është vënë gjithashtu nën mbrojtje në kategorinë e tretë (Monument Natyror) sipas IUCN. Zona e saj përbëhet nga 11.97,29 ha dhe i takon komunave të Rahovecit dhe Klinës.[3] [4]
Karakteristika
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Parku i Mirushës është më së shumti i famshëm për kanionin e tij në të cilin rrjedh lumi Mirusha që krijon një seri liqenesh dhe ujëvarash karstike të rregulluara njëra pas tjetrës në kaskada.
Në pika të caktuara përgjatë kanionit shtrihen liqene të vogla, të lidhura me njëra-tjetrën me ujëvara, të larta deri në 21 m. Ka gjithsej 12 ujëvarat dhe 16 liqene. Ato ndryshojnë në formë dhe madhësi sipas pozicionit të tyre, si dhe strukturën dhe përbërjen litologjike të blloqeve gëlqerorë. Kanioni është më i gjerë në liqenin e fundit, ndërsa pjesa më e ngushtë është në zonën e liqenit të katërt, ku është edhe më i thellë, midis shkëmbinjve 200 m të lartë.[5][6]
Tiparet e rralla natyrore gjeologjike dhe gjeomorfologjike gjithashtu krijojnë motive interesante për peizazhin e parkut, sidomos formën gjeologjike specifike të terrenit, shpella, çarje, fenomene të tjera shkëmbore që krijohen si rezultat i të kaluarës gjeologjike, efektet e erozionit, ujit dhe faktorë të tjerë ekzogjenë.
Si rezultat i klimës së butë kontinentale të ndikuar nga Mesdheu, është krijuar një florë dhe faunë shumë e pasur. Zona e parkut rajonal është shtëpia e shumë specieve endemike dhe stenoendemike.
Vendndodhje
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Parku i Mirushës është një nga zonat më të bukura dhe më interesante të natyrës në Kosovë, e cila shtrihet në pjesën qendrore të vendit, në territorin e komunave të Klinës,Malishevës dhe Rahovecit.
Parku natyror ndodhet në jug të maleve Gremnik, në të dy anët e lumit Mirusha, që nga fillimi i kanionit deri në shkarkimin në lumin Drin të Bardhë, rreth 2 km nga fshatrat e Dushit, Grapcit dhe Llapçevës dhe kodrës së Dushit.[6]
Në pjesën perëndimore të parkut kalon rruga kombëtare Klinë - Gjakovë (M9.1). Paralel me këtë rrugë qëndron hekurudha Pej -Prizren. Rreth 8 km në veri shtrihet rruga nacionale Prishtinë - Pej. Largësia nga kryeqyteti i Kosovës - Prishtinë është 65 km. [2] [7]
Aeroporti më i afërt është Aeroporti Ndërkombëtar i Prishtinës (ANP).
Gjeografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Parku natyror rajonal i Mirushës mbulon 555.80 hektarë (5.5580 km2) nëpër komunat e Klinës, Malishevës dhe Rahovecit në anën lindore të rrafshit të Dukagjinit, në Kosovën qendrore. Lartësia zakonisht varion nga 340 metra (1.120 ft) në 600 metra (2.000 ft) mbi nivelin e detit. Gjeodiversiteti i pellgut të lumit Mirusha paraqet komponentë të rëndësishëm të trashëgimisë të lidhura me gjeologjinë, gjeomorfologjinë dhe hidrologjinë, të rëndësishme për shkencën, arsimin, si dhe për përdorim turistik.
Gjeologji
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Struktura gjeologjike e parkut përbëhet nga shkëmbinj ultra-bazik dhe formacione vullkanike-sedimentare (degëzim i diabazit) të Epokës Jurassic dhe karbonateve nga Kreta e poshtëme dhe e sipërme. Struktura gjeologjike e kanionit të Mirushës përbëhet kryesisht nga shkëmbinj gëlqerorë mesozoikë me tendencë për të rënë në drejtim të rrjedhës së ujit. Zgjerimi i këtyre gurëve në drejtim të veriperëndim-juglindje, dhe rënie në juglindje, paraqet zgjerimin gjeologjik të shkëmbinjve.
Sedimentet kuaternare përfaqësohen nga humus, humus rërë, humus argjilor dhe alevrol. Terracat e lumit të luginës Mirusha janë kryesisht të ndërtuara nga copëza të kuarciteve të rrumbullakosura, argjilore Palaeozoike, gëlqeror kretak, gur ranor, serpentinit, diabazë dhe Gabrovo. Këto tarraca fluviale janë me origjinë diluviale.
Alluviumi është gjendet në të dy anët e lumit Mirusha. Në përgjithësi nuk ka një përhapje të gjerë në zonën e Alluvium.
Deluvionet janë më të zakonshme në pjesën më të gjerë të rajonit. Këto sedimente formohen nën kushte natyrore që kalojnë nëpër materiale sedimentare, nga gjendja e lëvizshme ose transferohen në gjendjen stacionare. Sedimentet kuaternare janë në kontakt me gëlqerorin e sipërm kretak. Gjithashtu, në pjesën lindore dhe perëndimore këto sedimente janë në kontakt me rripin e matjes. Zona kuaternare përfaqësohet nga sedimentet e liqenit, su-balta, zhavorri, rërë dhe baltë.
Sedimentet e pliocenit gjithashtu shtrihen brenda zonës së parkut.Në pjesën më të madhe ato janë në kontakt me erozionin me shkëmbinjtë e sipërm gëlqerorë të Kretakut. Këto gur gëlqerorë janë masivë dhe përmbajnë gjurmë të shumta të gastropodëve dhe shtrihen në dyshemenë gëlqerore Senon. Gjithashtu në sedimentet e Pliocenit janë konfirmuar disa shtresa të prezencës së qymyrit.
Kreta e ulët përfaqësohet nga pllaka gëlqerore me ngjyra të ndryshme dhe është më e zakonshme në pjesën perëndimore.
Zona ka vlera të mëdha gjologjike dhe një potencial të madh për turizëm. Vlerat më të rëndësishme janë vetë kanioni me liqene, ujëvara, shpella, shpella e Dushit, shpella e Ponorcit, shpella e Zatriqit, shpella e Azem Galicës etj.), format karstike (pellgje, skribë, lugina karstike etj.) Si gurë dekorativë, boksitet, fosilet, ujërat termal pranveror dhe një pamje shumë karakteristike e shkëmbinjve. Këto vlera janë të rëndësishme për shkencën, arsimin, si dhe për përdorim turistik.
Shpella
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Në kanionin e Mirushës jane krijuar forma të veçanta: thellime, shpella, shkurtime shkëmbore, depozitime materialesh, liqene etj. Përveç formacioneve karakteristike të ujëvarave dhe liqeneve gjenden edhe shpella me forma dhe madhësi të ndryshme.
Disa nga shpellat më interesante janë Shpella e Madhe dhe Shpella e Kishës së Vogël, shpella në liqenin e dhjetë, shpella në liqenin e nëntë që ndahet në dy kanale (kanali i majtë dhe kanali i djathtë), shpella pas liqenit të nëntë dhe Shpella e Dushit etj.
Shpella e Madhe e Kishës shtrihet në liqenin e fundit në anën e djathtë të rrjedhës së lumit. Kjo shpellë është e vendosur në një lehtësim karakteristik në formën e murit. Shpella në të kaluarën e saj gjeologjike ka qenë burim i ujërave nëntokësore. Ajo ka një hyrje 4 m të gjerë dhe 12 m të lart dhe ka një gjatësi totale prej 40 m. Në fund të shpellës ka pak stalaktite dhe stalagmite dhe shtylla karstike.
Shpella e Kishës së Vogël ka përmasë të vogël me gjatësi prej 4 m. Hyrja e shpellës është 1.4 m e gjerë e cila nga fundi ngushtohet. Fundi i shpellës është horizontal dhe i mbushur me baltë. Nga hyrja në shpellën e Kishës së Madhe, kanali shkon në drejtim të juglindjes, ku pas 4 m shfaqet një gur gëlqeror në forma të ndryshme dhe me shkurtime, përmes të cilave është e mundur hyrja për në shpellën e kishës së vogël.
Shpella në liqenin e dhjetë shtrihet nën ujëvarën me gjerësi 9 m, gjatësi 16 m dhe thellësi 3 m, varet nga niveli i liqenit. Hyrja e shpellës është 5 m e gjerë dhe 3 m e lartë. Shpella karstike formohet nga forcat erozive të ujit të lumit Mirusha.
Shpella në liqenin e nëntë përbëhet nga dy kanale: e djathta dhe e majta. Hyrja në këtë shpellë është e mundur vetëm duke kaluar nën ujërat e liqenit të nëntë. Kanali i majtë ka një hyrje të formës harkore me një gjerësi prej 3 m dhe një lartësi prej 6 m dhe 43 m të gjatë. Kanali i djathtë ka hyrje hark 6 m të gjerë dhe 7 m të lartë.
Shpella karstike - në të kaluarën e hershme gjeologjike këto shpella kanë qenë burime nëntokësore të ujit në lumin Mirusha.
Shpella e Madhe ndodhet përgjatë liqenit të nëntë. Hyrja për në shpellë arrihet vetëm duke kaluar nën ujërat e kanalit Mirusha. Shpella është ende nën ndikimin e erozionit të lumenjve. Në të gjithë gjatësinë e shpellës (44 m), fundi i saj është i mbushur me 5-6 m ujë. Hyrja ka një gjerësi deri në 9 m dhe një lartësi prej 5 m. Shpella është formuar në fund të luginës së fshatit Dush që shkon nga veriu në jug drejt kanionit. Shpella mund të arrihet përmes rrugës Dush-Peonç afër fillimit të kanionit.
Shpella e Dushitështë më interesantja dhe më e rëndësishmja në lidhje me vlerat natyrore në të gjithë rajonin e Parkut Mirusha. Gjatësia e përshkueshme e shpellës është 180 m. Duhet të përmendet gjithashtu se shpella ka dy kanale dytësore prej 40 m, kështu që me kanalet sekondare gjatësia totale e shpellës shkon në 260 m. Hyrja e shpellës është mjaft mbresëlënëse me një gjerësi prej 10 m dhe një lartësi prej 15 m. Brenda shpellës deri në 72 metra, në drejtim të veriut shtrihet kanali me rreth 40 m gjatësi, ndërsa në drejtim jug-lindje shpella është e kalueshme përmes kanalit meandrin deri në 180 metr. Në 180 metra, kanali dytësor lidhet me kanalin kryesor të shpellës dhe kanalin tjetër dytësor drejt jug-perëndimit. Këtu edhe shpella përfundon në formën e "S" dhe nuk është e kalueshme. Brenda shpellës ka gjashtë liqene të vogla të krijuara gjatë aktivitetit eroziv dhe ujëvarat deri në 2-5 m të larta. Ajo është e pasur me stalaktite, stalagmite dhe shtylla të formave dhe madhësive të ndryshme, me një numër të madh të shkopinjve që jetojnë brenda (Rhinolophus ferrumequinum, Rh blasii, Eptesicus serotinus).[2] [6]
Hidrologji
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Në parkun e Mirushës rrjedh lumi Mirusha, nga i cili parku mori emrin e saj. Për shkak të rëndësisë hidrologjike, gjeomorfologjike dhe peizazhore ky lum është vënë nën mbrojtje në vitin 1983 në kategorinë e tretë sipas IUCN.[7]
Burimi i lumit Mirusha ndodhet në perëndim të maleve Caraleva. Formon degën e majtë të lumit Drini i Bardhë me një gjatësi prej 37 km dhe me një lartësi mesatare prej 795-360 m mbi nivelin e detit. Rrjedha mesatare e lumit Mirusha është 1.2 m³ / s, ndërkohë që niveli mesatar i ujit të lumit është 0.65 cm. Lumi mbulon një sipërfaqe prej 336.7 km², rreth 3.1% të sipërfaqes së përgjithshme të tokës së Kosovës.
Rrjeti hidrografik i lumit Mirusha është përgjithësisht asimetrik pavarësisht rrjedhave të shumta dhe kodrave në të djathtë të lumit Mirusha, përballë atyre në të majtë.
Degët kryesore të lumit Mirusha janë: lumi i Biniqëve, Lugu i Perrockës, Lugu i Malishevës, Stopanica, lumi i Bubavec dhe rryma e Kijevës. Shumica e rrymave, madje edhe ato që kanë zonë të madhe ujëmbledhëse, për çdo vit në sezonin e thatë të vitit thahen në pjesët më të ulëta të territorit, siç janë: Rryma e Kijevës, përroi i Drenocit dhe lumit Bubavec.
Pjesa më e madhe e zonës që përfshin parkun është ndërtuar nga burimi i shkëmbit gëlqeror i cili i përket formacioneve të çara poroze, ku shkëmbinjtë janë me rrjedhje të vogël të ujit nëntokësor. Ujërat nëntokësore në përgjithësi nuk janë të zakonshme në këtë zonë, por supozohet të jenë në thellësitë e gurëve gëlqerorë dhe ultrabazikë.
Në fund të kanionit, pas liqenit të fundit në anën e djathtë pranë shkëmbinjve është një burim uji karstik dhe 30 m larg është gjithashtu një burim uji që ka ujë gjatë gjithë vitit.[1]
Liqenet dhe Ujëvarat
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Karakteristikat më të rëndësishme dhe më interesante të këtij fenomeni natyror e quajtur Mirusha janë liqenet dhe ujëvarat. Këto fenomene natyrore krijohen në rrjedhën e mesme dhe të fundit të lumit Mirusha me një gjatësi prej 650 m. Në këtë zonë ndodhen 16 liqene dhe 12 ujëvara të formave dhe madhësive të ndryshme.
Liqeni i fundit është më i madhi në lidhje me dimensionet dhe është lehtësisht i arritshëm për çdo vizitor. Ajo ka dimensione 55 x 45 m, një thellësi mbi 5 m me një sipërfaqe prej 2250 m². Liqeni më i thellë është liqeni i 10-të me thellësi 9 m, ndërsa liqeni më i gjatë është liqeni i tetë me gjatësi 56 m, gjerësi 18,5 dhe thellësi 5-6 m.
Ujëvara më e lartë është ndërmjet liqenit të tetë dhe të nëntë me një lartësi prej 21 m, por ujëvara më mbresëlënëse është ndërmjet liqenit të 15-të dhe 16-të me një lartësi prej 8 m. [1] [7]
Bazuar në formën dhe madhësinë e këtyre liqeneve, ato janë ndarë në tre grupe:
- Liqenet e sipërme 1-8
- Liqenet e mesme 9-12 dhe
- Liqenet e poshtëme 13-16
Liqenet e sipërme - në aspektin e formës dhe madhësisë janë zakonisht të vogla, në fillim me thellësi të vogël 1-3 m, ndërsa në liqenin e tetë arrijnë deri në 6.5 m. Ujërat e liqeneve lëvizin nga një liqen në tjetrin përmes ngushticave, pragjeve dhe thellimit që kanë krijuar ujëvarat me lartësi të ndryshme. Është karakteristikë e liqeneve të sipërme, tendenca e thellimit për shkak të rënies së lirë të ujit dhe erozionit që shkaktojnë këto pika të ujit. Gjerësia e kanionit të sipërm është e vogël nga liqeni i parë ku uji fillon të krijojë ujëvarat dhe liqenet në gjerësinë e lumit 0.50 - 1 m që deri në liqenin e fundit (i teti) arrin gjerësinë maksimale prej 3 m. Një tjetër tipar interesant është tingulli i ujëvarave sepse kjo pjesë e kanionit është shumë e ngushtë.
Liqenet e mesme - janë krijuar në një periudhë të shkurtër gjeologjike dhe për shkak të përbërjes së tyre, Erozioni ka qenë shumë i fuqishëm dhe ka krijuar forma të ndryshme sidomos ato që quhen mure orris. Lartësia absolute është rreth 100 m nga liqeni i 13-të deri në liqenin e 8-të. Terreni është shumë i papërshtatshëm për t'u vizituar për shkak të thellësisë dhe formave të ashpra midis liqeneve. Humnera midis ujëvarava 9 dhe 10 është 6-9 m ndërsa lartësia e ujëvarës në formë muri midis liqenit të tetë dhe nëntë është 21 m dhe midis liqenit të nëntë dhe të dhjetë është 9 m.
Liqenet e ulëta - të kanionit karakterizohen nga gjerësi të ndryshme 50-60 m ndërmjet dy anëve. Bukuritë natyrore të kanionit të ulët të Mirushës janë më të lehta për t'u arritur nga vizitorët dhe njihen për përmasat dhe thellësinë e liqeneve si dhe për ujëvarat skenike. Liqenet më të mëdha në të gjithë kanionin janë liqeni i 13-të dhe i 16-të (i fundit) me një thellësi prej 5 deri në 7 m. Pas liqenit të 13-të ujëvara ka një lartësi prej tre metrash me një rënie shumë të shpejtë të ujit që bie në liqenin e 14-të, duke krijuar një ujëvarë 14 metra të lartë drejt liqenit të 15-të. Në liqenin e 15-të me një lartësi të ngjashme uji bie në liqenin e 16-të, ku mbaron kanioni i Mirushës. Dimensionet e liqeneve ndryshojnë nga e para deri te e 16-ta, në varësi nga sasia e ujit dhe reshjeve në pellgun e Mirushës.
Një karakteristikë tjetër e kanionit të Mirushës është edhe erozioni i lumenjve ku gjatë procesit të rrjedhjes së ujit, në varësi të përbërjes së shkëmbinjve, erodon, shpërndan dhe mbart materiale erozive.[1] [2] [4]
Shih edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Lumi i Mirushës
- Liqenet e Mirushës
- Ujëvarat e Mirushës
- Parku Kombëtar Malet e Sharrit
- Parku Kombëtar Bjeshkët e Nemuna
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ a b c d e f "Plani Hapësinor ‐ Monumenti i Natyrës me rëndësi të veçantë "Ujëvarat e Mirushës"" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 10 janar 2015. Marrë më 15 maj 2017.
- ^ a b c d Kraja, Mehmet, red. (2018). Fjalori Enciklopedik i Kosovës [Encyclopedic Dictionary of Kosova]. Vëll. 2. Prishtinë: Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës. fq. 1696. ISBN 9789951615846. OCLC 1080379844.
- ^ "Kopje e arkivuar" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 15 prill 2016. Marrë më 15 maj 2017.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja) - ^ a b "STATE OF NATURE REPORT (2006-2007)" (PDF). amm-rks.net (në anglisht). Prishtinë: Kosovo Environmental Protection Agency - Kosovo Institute for Nature Protection. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 15 prill 2016. Marrë më 22 maj 2016.
- ^ "Kopje e arkivuar" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 3 mars 2016. Marrë më 15 maj 2017.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja) - ^ a b c "The Mirusha Gorge and Waterfalls" (PDF) (në anglisht). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 10 janar 2015. Marrë më 15 maj 2017.
- ^ a b c "Strategy and Action Plan for Biodiversity 2011 – 2020" (PDF) (në anglisht). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 20 prill 2017. Marrë më 16 maj 2017.
Lidhje të jashtme
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Agjencia për Mbrojtjen e Mjedisit të Kosovës (faqe zyrtare) Arkivuar 10 qershor 2019 tek Wayback Machine
- Video: Mirusha në Pranverë (Mirusha Waterfalls in Spring)