Jump to content

Romanizimi (kulturor)

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Perandoria Romake në kohën e shtrirjes së saj më të madhe

Romanizimi ose latinizimi në kuptimin historik dhe kulturor të të dy termave, tregojnë procese të ndryshme historike, si akulturimi, integrimi dhe asimilimi i popullsive të reja të inkorporuara dhe periferike nga Republika Romake dhe Perandoria e mëvonshme Romake . Historiografia e lashtë romake dhe historiografia italiane deri në periudhën fashiste i quanin proceset e ndryshme " qytetërimi i barbarëve ".

Karakteristikat

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Gjuhët romane në Evropë

Akulturimi vazhdoi nga lart-poshtë, me klasat e larta që adoptuan së pari kulturën romake dhe mënyrat e vjetra që zgjatën për një kohë më të gjatë midis fshatarëve në fshatrat periferike dhe zonat rurale. [1] Pengët luajtën një rol të rëndësishëm në këtë proces, pasi fëmijët elitë, nga Mauretania në Gali, u morën për t'u rritur dhe arsimuar në Romë. [2]

Historiografia e lashtë romake dhe historiografia tradicionale italiane identifikuan me besim proceset e ndryshme të përfshira në një " qytetërim barbarësh ". Historianët modernë kanë një pikëpamje më të nuancuar: duke bërë paqen e tyre me Romën, elitat lokale mund ta bëjnë pozicionin e tyre më të sigurt dhe të përforcojnë prestigjin e tyre. Temat e reja përfshijnë studimin e vlerave personale dhe grupore dhe ndërtimin e identitetit, që është aspekti personal i etnogjenezës . Tranzicionet funksionuan ndryshe në krahina të ndryshme; siç theksojnë Blagg dhe Millett [3] edhe një provincë romake mund të jetë një kanavacë shumë e gjerë për t'u përgjithësuar.

Një karakteristikë e romanizimit kulturor ishte krijimi i qindra kolonive romake në territorin e Republikës Romake dhe të Perandorisë Romake pasuese. Deri në kohën e Trajanit, kolonitë u krijuan duke përdorur ushtarë veteranë në pension, kryesisht nga Gadishulli italian, të cilët promovonin zakonet dhe ligjet romake, me përdorimin e latinishtes .

Është vlerësuar se në fillim të perandorisë, rreth 750.000 italianë jetonin në provinca. [4] Jul Cezari, Mark Anthony dhe Octaviani vendosën shumë nga veteranët e tyre në koloni: në Itali dhe provinca. Kolonitë që u krijuan në Itali deri në vitin 14 pes janë studiuar nga Keppie (1983). Në rrëfimin e tij për arritjet e mbretërimit të tij të gjatë, Res Gestae Divi Augusti, Augusti deklaroi se ai kishte vendosur 120,000 ushtarë në njëzet koloni në Itali në vitin 31 pes, pastaj 100,000 burra në koloni në Spanjë dhe në Galinë jugore në vitin 14 pes, e ndjekur nga një tjetër. 96,000 në vitin 2 pes. [5] Brian Campbell thotë gjithashtu "Nga viti 49 deri në vitin 32 p.e.s. u rekrutuan rreth 420,000 italianë", që do të ishte kështu stoku i veteranëve (qytetarëve) që u dërguan kryesisht në provincat (kolonitë) gjatë Augustit. Lex Calpurnia, megjithatë, lejoi gjithashtu dhënien e shtetësisë për trimëri të shquar. Për shembull, 1000 shoqëritë nga Camerinum pas Vercellae 101 pes (Plutarku Mar. XXXVIII) dhe ndihmësi (më vonë Legio XXII Deiotariana ) pas Zelës, mori nënshtetësinë romake. Në kohën e Augustit, legjionet përbëheshin kryesisht nga latinë etnikë/italikë dhe galë cisalpinë. [6]

Megjithatë, romanizimi nuk rezultoi gjithmonë në zhdukjen e të gjitha aspekteve të kulturave vendase edhe kur kishte akulturim të gjerë. Shumë gjuhë provinciale jo latine i mbijetuan të gjithë periudhës duke mbajtur një ndikim të konsiderueshëm latin, duke përfshirë gjuhët paraardhëse të Uellsit, shqipes, baskishtes dhe berberit . Aty ku kishte zëvendësim gjuhësor, në disa raste, si në Itali, ai u zhvillua në fazën e hershme perandorake, ndërsa në të tjera, gjuhët amtare iu nënshtruan plotësisht latinishtes vetëm pas rënies së Perandorisë, siç ka të ngjarë të ndodhte me galishten. Gjuha galike mendohet se ka mbijetuar deri në shekullin VI në Francë, pavarësisht romanizimit të konsiderueshëm të kulturës materiale vendase. [7] Regjistrimi i fundit i gjuhës galike të folur që mendohet të jetë mjaft i besueshëm [7] ishte kur Gregory of Tours shkroi në shekullin VI (rreth 560-575) se një faltore në Auvergne e cila "quhet Vasso Galatae në gjuhën galike" ishte shkatërrua dhe djegur deri në tokë. [8] Duke bashkëjetuar me latinishten, galishtja ndihmoi në formimin e dialekteve latine vulgare që u zhvilluan në frëngjisht, me efekte duke përfshirë fjalët huazuese dhe kalke (përfshirë oui, [9] fjalën për "po"), [10] [9] ndryshimet e tingullit, [11] [12] dhe ndikimet në konjugim dhe rend fjalësh. [10] [9] [13] Romanizimi ishte kryesisht efektiv në gjysmën perëndimore të perandorisë, ku qytetërimet vendase ishin më të dobëta. Në lindjen e helenizuar, qytetërimet e lashta si ato të Egjiptit të Lashtë, Anadollit, Ballkanit, Judesë dhe Sirisë, i rezistuan efektivisht të gjitha efekteve të saj, përveç atyre më sipërfaqësore. Kur Perandoria u nda, lindja, me kulturë kryesisht greke, u shënua nga fuqia në rritje e kulturës dhe gjuhës specifike greke në dëm të gjuhës latine dhe ndikimeve të tjera romanizuese, por qytetarët e saj vazhduan ta konsideronin veten romakë.

Ndërsa Britania me siguri ishte romanizuar, përafrimi i saj me kulturën romake duket se ka qenë më i vogël se ai i Galisë. Rajonet më të romanizuara, siç tregohet nga Dott. Bernward Tewes dhe Barbara Woitas nga qendra informatike e Universitetit Katolik Eichstätt-Ingolstadt, ishin Italia, Gadishulli Iberik, Galia, Gjermania jugore dhe Dalmacia . [14]

Shih edhe

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Literatura

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  • Adrian Goldsworthy (2003). The Complete Roman Army (në anglisht). Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-05124-5.
  • Francisco Marco Simón, "Religion and Religious Practices of the Ancient Celts of the Iberian Peninsula" in e-Keltoi: The Celts in the Iberian Peninsula, 6 287–345 (online) Interpretatio and the Romanization of Celtic deities.
  • Mommsen, Theodore. The Provinces of the Roman Empire Barnes & Noble (re-edition). New York, 2004
  • Susanne Pilhofer: "Romanisierung in Kilikien? Das Zeugnis der Inschriften" (Quellen und Forschungen zur Antiken Welt 46), Munich 2006.

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ The identification of countryfolk as pagani is discussed at paganism.
  2. ^ Leonard A. Curchin, The Romanization of Central Spain: complexity, diversity, and change in a Provincial Hintellrfreshsrland, 2004, p. 130.
  3. ^ T. F. C. Blagg and M. Millett, eds., The Early Roman Empire in the West 1999, p. 43.
  4. ^ Scheidel, "Demography", 49–50, 64, 64 n. 114, citing P. A. Brunt, Italian Manpower 225 B.C.–A.D. 14 (Oxford: Oxford University Press, 1987), 263.
  5. ^ Pat Southern - The Roman Army: A Social and Institutional History (2006/Oxford Uni.)
  6. ^ B. Campbell The Roman Army, 31 BC–AD 337 p.9
  7. ^ a b Laurence Hélix (2011). Histoire de la langue française. Ellipses Edition Marketing S.A. fq. 7. ISBN 978-2-7298-6470-5. Le déclin du Gaulois et sa disparition ne s'expliquent pas seulement par des pratiques culturelles spécifiques: Lorsque les Romains conduits par César envahirent la Gaule, au 1er siecle avant J.-C., celle-ci romanisa de manière progressive et profonde. Pendant près de 500 ans, la fameuse période gallo-romaine, le gaulois et le latin parlé coexistèrent; au VIe siècle encore; le temoignage de Grégoire de Tours atteste la survivance de la langue gauloise. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ Hist. Franc., book I, 32 Veniens vero Arvernos, delubrum illud, quod Gallica lingua Vasso Galatæ vocant, incendit, diruit, atque subvertit. And coming to Clermont [to the Arverni] he set on fire, overthrew and destroyed that shrine which they call Vasso Galatæ in the Gallic tongue.
  9. ^ a b c Matasovic, Ranko (2007). "Insular Celtic as a Language Area". Papers from the Workship within the Framework of the XIII International Congress of Celtic Studies: 106. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ a b Savignac, Jean-Paul (2004). Dictionnaire Français-Gaulois. Paris: La Différence. fq. 26. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ Henri Guiter, "Sur le substrat gaulois dans la Romania", in Munus amicitae. Studia linguistica in honorem Witoldi Manczak septuagenarii, eds., Anna Bochnakowa & Stanislan Widlak, Krakow, 1995.
  12. ^ Eugeen Roegiest, Vers les sources des langues romanes: Un itinéraire linguistique à travers la Romania (Leuven, Belgium: Acco, 2006), 83.
  13. ^ Adams, J. N. (2007). "Chapter V -- Regionalisms in provincial texts: Gaul". The Regional Diversification of Latin 200 BC – AD 600. Cambridge. fq. 279–289. doi:10.1017/CBO9780511482977. ISBN 9780511482977. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)
  14. ^ "Epigraphik-Datenbank Clauss Slaby EDCS, unter Mitarbeit von Anne Kolb". {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Romanizimi_(kulturor)&oldid=2711325"