Natyra: Dallime mes rishikimesh

Browse history interactively

[Redaktim i kontrolluar]

[redaktim i pashqyrtuar]

← Redaktim më i vjetër Ndryshimi më pas →

Content deleted Content added

PamorTekst wiki

Inline

Versioni i datës 16 janar 2019 21:57

Ujëvara Hopetoun, Australi

Vetëtima godet gjatë shpërthimit të vullkanit Galunggung, Java Perëndimore, në vitin 1982.

Natyra, në kuptimin më të gjerë, është natyrale, fizike, ose bota materiale apo gjithësia. "Natyra" mund të referohet për dukuritë të botës fizike, dhe gjithashtu për jetën në përgjithësi. Studimi i natyrës është një pjesë e madhe e shkencës. Edhe pse njerëzit janë pjesë e natyrës, aktiviteti njerëzor kuptohet shpesh si një kategori e veçantë nga dukuritë e tjera natyrore.

Fjala natyre rrjedh nga fjala latine natura, ose "cilësi thelbësore, prirje e lindur", dhe në kohët e lashta, në kuptimin e plotë të fjalës, ishte "lindje".^[1] Natura është përkthimi latin i fjlës greke physis (φύσις), e cila fillimisht lidhej me karakteristikat e brendshme që bimët, kafshët, dhe karakteristikat e tjera të botës që zhvillohen me vullnetin e tyre.^[2]^[3] Koncepti për natyrën si një tërësi, gjithësia fizike, është një nga disa zgjerime të idesë origjinale; ajo filloj me aplikime themelore të caktuara të fjalës φύσις nga filozofët para-Sokratian, dhe që atëherë ka arritur në mënyrë vazhdueshme përhapjen. Ku përdorim ka vazhduar gjatë ardhjes së metodave shkencore moderne në disa shekuj të fndit.^[4]^[5]

Sot, brenda përdorimeve të ndryshme të fjalës, "natyrë" shpesh referohet për gjeologjinë dhe kafshët e egra. Natyra mund të referohet për mbretërinë e përgjithshme të kafshëve dhe bimëve që jetojnë, dhe në disa raste të proceseve që lidhen me objektet e pajetë – mënyra se si llojet e veçanta të gjërave ekzistojnë dhe ndryshojnë me vullnetin e tyre, të tilla si moti dhe gjeologjia e Tokës. Shpesh ka kuptimin e "mjedisit natyror" ose vendit të shkretë, kafshëve të egra, shkëmbinj, pyje, dhe në përgjithësi për ato gjëra që nuk janë ndryshuar në thelb nga ndërhyrjet e njeriut, ose që vazhdojnë pavarësisht ndërhyrjeve të njeriut. Për shembull, objektet e prodhuara dhe ndërveprimi njerëzor në përgjithësi nuk konsiderohen pjesë e natyrës, përveç rasteve kur kualifikohet si i tillë, për shembull, "natyra njerëzore". Ky koncept më tradicional i gjërave natyrore të cilat ende mund të gjenden sot nënkupton një dallim midis natyrores dhe artificiales, me të qenit artificial nënkuptohet si diçka që është rezultat i vetëdijes njerëzore ose mendjes njerëzore.

Toka

Artikuj kryesore: Toka

Toka, është planeti i vetëm që njihet për mbështetjen e jetës, dhe karakteristikat natyrore të saj janë subjekt i shumë fushave të hulumtimeve shkencore. Brenda sistemit diellor, është e treta më afër diellit; është planeti më i madh tokësor dhe i pesti në përgjithësi. Karakteristikat e saj më të njohura klimatike janë dy rajonet e saj të mëdha polare, dy zona të ngushta relativisht, dhe një rajon i gjerë ekuatorial tropikal deri në subtropike.^[6] Reshjet ndryshojnë gjerësisht sipas vendit, nga disa metra ujë në vit deri më pak se një milimetër. 71 për qind e sipërfaqes së Tokës është e mbuluar nga oqeane me ujë të kripur. Pjesa e mbetur përbëhet nga kontinentet dhe ishujt, me shumicën e vendeve të banuara në hemisferën veriore.

Atmosfera, klima, dhe moti

Artikuj kryesore: Atmosfera e Tokës

Atmosfera e Tokës është një faktor kyç në ruajtjen e ekosistemit. Shtresa e hollë e gazrave që mbulon Tokën mbahet në vend nga graviteti. Pjesa më e madhe e ajrit është azot, oksigjen, avull uji, me një sasi shumë të vogël të dioksid karboni, argon, etj. Shtresa e ozonit luan një rol të rëndësishëm duke penguar sasinë e rrezatimit ultraviolet (UV) që të arrijë në sipërfaqen e Tokës. Pasi që ADN dëmtohet lehtë nga drita UV, kjo shtresë shërben për të mbrojtjen e jetës në sipërfaqe. Atmosfera gjithashtu ruan ngrohtësinë gjatë natës, duke zvogëluar atë gjatë ekstremeve të temperaturës ditore.

Moti tokësor ndodh pothuajse ekskluzivisht në pjesën e poshtme të atmosferës, dhe shërben si një sistem konvektiv për rishpërndarjen e nxehtësisë.

Uji në Tokë

Ekosistemet

Jeta

Materia dhe energjia

Ndërlidhja me njerëzit

Shkruaj dicka praaa pse e le boshhhhh se sdo shkr njerzit kto me kot ktu

Përtej Tokës

Referencat

^ Harper, Douglas. "nature". Online Etymology Dictionary. Marrë më 2006-09-23. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ A useful though somewhat erratically presented account of the pre-Socratic use of the concept of φύσις may be found in Naddaf, Gerard The Greek Concept of Nature, SUNY Press, 2006. The word φύσις, while first used in connection with a plant in Homer, occurs very early in Greek philosophy, and in several senses. Generally, these senses match rather well the current senses in which the English word nature is used, as confirmed by Guthrie, W.K.C. Presocratic Tradition from Parmenides to Democritus (volume 2 of his History of Greek Philosophy), Cambridge UP, 1965.
^ The first known use of physis was by Homer in reference to the intrinsic qualities of a plant: ὣς ἄρα φωνήσας πόρε φάρμακον ἀργεϊφόντης ἐκ γαίης ἐρύσας, καί μοι φύσιν αὐτοῦ ἔδειξε. (So saying, Argeiphontes [=Hermes] gave me the herb, drawing it from the ground, and showed me its nature.) Odyssey 10.302-3 (ed. A.T. Murray). (The word is dealt with thoroughly in Liddell and Scott's Greek Lexicon.) For later but still very early Greek uses of the term, see earlier note.
^ Isaac Newton's Philosophiae Naturalis Principia Mathematica (1687), for example, is translated "Mathematical Principles of Natural Philosophy", and reflects the then-current use of the words "natural philosophy", akin to "systematic study of nature"
^ The etymology of the word "physical" shows its use as a synonym for "natural" in about the mid-15th century: Harper, Douglas. "physical". Online Etymology Dictionary. Marrë më 2006-09-20. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ "World Climates". Blue Planet Biomes. Marrë më 2006-09-21. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[etymonline-nature-1] Harper, Douglas. "nature". Online Etymology Dictionary. Marrë më 2006-09-23. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[2] A useful though somewhat erratically presented account of the pre-Socratic use of the concept of φύσις may be found in Naddaf, Gerard The Greek Concept of Nature, SUNY Press, 2006. The word φύσις, while first used in connection with a plant in Homer, occurs very early in Greek philosophy, and in several senses. Generally, these senses match rather well the current senses in which the English word nature is used, as confirmed by Guthrie, W.K.C. Presocratic Tradition from Parmenides to Democritus (volume 2 of his History of Greek Philosophy), Cambridge UP, 1965.

[3] The first known use of physis was by Homer in reference to the intrinsic qualities of a plant: ὣς ἄρα φωνήσας πόρε φάρμακον ἀργεϊφόντης ἐκ γαίης ἐρύσας, καί μοι φύσιν αὐτοῦ ἔδειξε. (So saying, Argeiphontes [=Hermes] gave me the herb, drawing it from the ground, and showed me its nature.) Odyssey 10.302-3 (ed. A.T. Murray). (The word is dealt with thoroughly in Liddell and Scott's Greek Lexicon.) For later but still very early Greek uses of the term, see earlier note.

[4] Isaac Newton's Philosophiae Naturalis Principia Mathematica (1687), for example, is translated "Mathematical Principles of Natural Philosophy", and reflects the then-current use of the words "natural philosophy", akin to "systematic study of nature"

[5] The etymology of the word "physical" shows its use as a synonym for "natural" in about the mid-15th century: Harper, Douglas. "physical". Online Etymology Dictionary. Marrë më 2006-09-20. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[6] "World Climates". Blue Planet Biomes. Marrë më 2006-09-21. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ Rreshti 41: / Rreshti 41: @@
 == Ndërlidhja me njerëzit==
+Shkruaj dicka praaa pse e le boshhhhh se sdo shkr njerzit kto me kot ktu
 == Përtej Tokës==