Jump to content

Zogu

Përpunoni lidhje
Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë

Zogu
Klasifikimi shkencor e
Mbretëria: Animalia
Filumi: Chordata
Dega: Amniota
Dega: Sauropsida
Dega: Avemetatarsalia
Klasa: Aves

Zogjtë janë një grup vertebrorësh me gjak të ngrohtë që përbëjnë klasën Aves, e karakterizuar nga pendët, nofullat me sqep pa dhëmbë, vendosja e vezëve me lëvozhgë të fortë, një ritëm i lartë metabolik, një zemër me katër dhoma dhe një skelet i fortë por i lehtë. Zogjtë jetojnë në mbarë botën dhe variojnë në madhësi nga 5.5 cm (2.2 në) kolibri i bletës deri në 2.8 m (9 ft 2 në) struci i zakonshëm . Ka mbi 11,000 lloje të gjalla dhe ato ndahen në 44 rende . Më shumë se gjysma janë zogj kalimtarësh ose "të ulur". Zogjtë kanë wings zhvillimi i të cilëve ndryshon sipas specieve; grupet e vetme të njohura pa krahë janë zogjtë moa dhe elefantët e zhdukur. Krahët, të cilët janë gjymtyrë të përparme të modifikuara, u dhanë zogjve aftësinë për të fluturuar, megjithëse evolucioni i mëtejshëm ka çuar në humbjen e fluturimit te disa zogj, duke përfshirë ratitet, pinguinët dhe speciet e ndryshme endemike të ishujve. Sistemi tretës dhe i frymëmarrjes i shpendëve janë gjithashtu të përshtatur në mënyrë unike për fluturim. Disa lloje shpendësh të mjediseve ujore, veçanërisht zogjtë e detit dhe disa zogj uji, kanë evoluar më tej për të notuar. Studimi i zogjve quhet ornitologji .

Vështrim

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Zogjtë janë dinosaurët theropodë me pendë dhe përbëjnë të vetmit dinosaur të gjallë të njohur . Po kështu, zogjtë konsiderohen zvarranikë në kuptimin modern kladistik të termit, dhe të afërmit e tyre më të afërt të gjallë janë krokodilët . Zogjtë janë pasardhës të avialanëve primitivë (anëtarët e të cilëve përfshijnë Arkeopteriksin ) që u shfaqën për herë të parë gjatë Jurasikut të Vonë . Sipas vlerësimeve të fundit, zogjtë modernë ( Neornithes ) evoluan në Kretakun e Vonë dhe u diversifikuan në mënyrë dramatike rreth kohës së ngjarjes së zhdukjes Kretake-Paleogjen 66 milionë vjet më parë, e cila vrau pterosaurët dhe të gjithë dinosaurët jo ornituranë . [1]

Shumë lloje shoqërore ruajnë njohuritë ndër breza ( kultura ). Zogjtë janë shoqërorë, duke komunikuar me sinjale vizuale, thirrje dhe këngë, dhe marrin pjesë në sjellje të tilla si mbarështimi dhe gjuetia bashkëpunuese, grumbullimi dhe sulmi i grabitqarëve. Shumica dërrmuese e specieve të shpendëve janë shoqërisht (por jo domosdoshmërisht seksualisht) monogame, zakonisht për një sezon riprodhimi në një kohë, ndonjëherë për vite me rradhë, dhe rrallë për jetën. Llojet e tjera kanë sisteme riprodhimi që janë poligjene (një mashkull me shumë femra) ose, rrallë, poliandrozë (një femër me shumë meshkuj). Zogjtë prodhojnë pasardhës duke hedhur vezë të cilat fekondohen përmes riprodhimit seksual . Zakonisht vendosen në fole dhe inkubohen nga prindërit. Shumica e zogjve kanë një periudhë të zgjatur të kujdesit prindëror pas çeljes.

Shumë lloje zogjsh janë ekonomikisht të rëndësishëm si ushqim për konsum njerëzor dhe lëndë të parë në prodhim, ku zogjtë e zbutur dhe të paushqyer janë burime të rëndësishme të vezëve, mishit dhe puplave. Zogjtë këngëtarë, papagajtë dhe specie të tjera janë të njohura si kafshë shtëpiake. Guano (jashtëqitje e shpendëve) mblidhet për t'u përdorur si pleh. Zogjtë figurojnë në të gjithë kulturën njerëzore. Rreth 120 deri në 130 lloje janë zhdukur për shkak të aktivitetit njerëzor që nga shekulli i 17-të, dhe qindra të tjera më parë. Aktiviteti njerëzor kërcënon me zhdukje rreth 1200 lloje shpendësh, megjithëse po bëhen përpjekje për t'i mbrojtur ato. Vëzhgimi rekreativ i shpendëve është një pjesë e rëndësishme e industrisë së ekoturizmit .

Përkufizimi

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Aves dhe një grup motër, rendi Krokodilia, përmbajnë përfaqësuesit e vetëm të gjallë të kladit të zvarranikëve Archosauria . Gjatë fundit të viteve 1990, Aves u përcaktua më së shpeshti filogjenetikisht si të gjithë pasardhësit e paraardhësit më të fundit të përbashkët të zogjve modernë dhe Archeopteryx lithographica . [2] Sidoqoftë, një përkufizim i mëparshëm i propozuar nga Jacques Gauthier fitoi një monedhë të gjerë në shekullin e 21-të dhe përdoret nga shumë shkencëtarë, përfshirë adhuruesit e PhyloCode . Gauthier përcaktoi Aves të përfshijë vetëm grupin e kurorës së grupit të zogjve modernë. Kjo u bë duke përjashtuar shumicën e grupeve të njohura vetëm nga fosilet, dhe duke i caktuar ato, në vend të kësaj, grupit më të gjerë Avialae, [3] mbi parimin që një kladë e bazuar në speciet ekzistuese duhet të kufizohet në ato specie ekzistuese dhe të afërmit e tyre më të afërt të zhdukur. [3]

Gauthier dhe de Queiroz identifikuan katër përkufizime të ndryshme për të njëjtin emër biologjik "Aves", i cili është një problem. [4] Autorët propozuan rezervimin e termit Aves vetëm për grupin e kurorës që përbëhet nga paraardhësi i fundit i përbashkët i të gjithë zogjve të gjallë dhe të gjithë pasardhësve të tij, [4] që korrespondon me kuptimin numër 4 më poshtë. Ata u caktuan emra të tjerë grupeve të tjera. [4]

  1. Aves mund të nënkuptojë të gjithë arkosaurët më afër zogjve sesa krokodilëve (ndryshe Avemetatatarsalia )
  2. Aves mund të nënkuptojë ata arkosaurët e avancuar me pupla (ndryshe Avifilopluma )
  3. Aves mund të nënkuptojë ata dinosaurët me pendë që fluturojnë (ndryshe Avialae )
  4. Aves mund të nënkuptojë paraardhësin e fundit të përbashkët të të gjithë zogjve që jetojnë aktualisht dhe të gjithë pasardhësve të tij (një " grup kurorë ", në këtë kuptim sinonim i Neornithes )

Sipas përkufizimit të katërt, Arkeopteriksi, i konsideruar tradicionalisht si një nga anëtarët më të hershëm të Aves, hiqet nga ky grup, duke u bërë një dinosaur jo-zogjsh. Këto propozime janë miratuar nga shumë studiues në fushën e paleontologjisë dhe evolucionit të shpendëve, megjithëse përkufizimet e sakta të aplikuara kanë qenë jokonsistente. Avialae, i propozuar fillimisht për të zëvendësuar përmbajtjen tradicionale fosile të Aves, shpesh përdoret si sinonim me termin popullor "zog" nga këta studiues. [5]

Shumica e studiuesve e përcaktojnë Avialae si klade të bazuara në degë, megjithëse përkufizimet ndryshojnë. Shumë autorë kanë përdorur një përkufizim të ngjashëm me "të gjithë teropodët më afër zogjve sesa Deinonychus ", [6] [7] me Troodon duke u shtuar ndonjëherë si një specifikues i dytë i jashtëm në rast se është më afër zogjve sesa Deinonychus . [8] Avialae gjithashtu përkufizohet herë pas here si një klade me bazë apomorfie (d.m.th., një i bazuar në karakteristikat fizike). Jacques Gauthier, i cili e quajti Avialae në 1986, e ripërcaktoi atë në 2001 si të gjithë dinosaurët që kishin krahë me pupla të përdorura në fluturimin e përplasur, dhe zogjtë që zbritën prej tyre. [4] [9]

Pavarësisht se aktualisht është një nga më të përdorurit, përkufizimi i Aves në grupin e kurorës është kritikuar nga disa studiues. Lee dhe Spencer (1997) argumentuan se, në kundërshtim me atë që mbrojti Gauthier, ky përkufizim nuk do të rriste stabilitetin e klasit dhe përmbajtja e saktë e Aves do të jetë gjithmonë e pasigurt, sepse çdo kladë e përcaktuar (qoftë kurorë ose jo) do të ketë pak sinapomorfie dalluese. nga të afërmit e tij më të afërt. Përkufizimi i tyre alternativ është sinonim i Avifilopluma. [10]

Origjina e shpendëve

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Anchiornis huxleyi është një burim i rëndësishëm informacioni mbi evolucionin e hershëm të shpendëve në periudhën e Jurasikut të vonë.

Bazuar në prova fosile dhe biologjike, shumica e shkencëtarëve pranojnë që shpendët janë një nëngrup i specializuar i dinosaurëve teropodë,[11] [12] dhe më konkretisht, ata janë anëtarë të Maniraptora, një grup teropodësh që përfshin dromaeosauridët dhe oviraptorosaurët, ndër të tjera.[13] Ndërsa shkencëtarët kanë zbuluar më shumë teropodë të lidhur ngushtë me shpendët, dallimi i mëparshëm i qartë midis jo-shpendëve dhe shpendëve është bërë i paqartë. Zbulimet e fundit në Provincën Liaoning të Kinës verilindore, të cilat demonstrojnë shumë dinosaurë të vegjël me pendë teropode, kontribuojnë në këtë paqartësi.[14][15][16]

Pikëpamja konsensuale në paleontologjinë bashkëkohore është se theropodët fluturues, ose avialanët, janë të afërmit më të afërt të deinonychosaurëve, të cilat përfshijnë dromaeosauridët dhe troodontidët.[17] Së bashku, këta formojnë një grup të quajtur Paraves. Disa anëtarë bazikë të Deinonychosaurias, të tilla si Microraptor, kanë karakteristika të cilat mund t'u kenë mundësuar atyre zvarritje ose fluturim. Deinonychosaurët më kryesorë ishin shumë të vegjël. Kjo dëshmi ngre mundësinë që paraardhësi i të gjithë paravianëve të ketë qenë arboreal, të ketë qenë në gjendje të zvarriten, ose të dyja.[18][19] Ndryshe nga Archeopteryx dhe dinosaurët me pendë jo-avialanë, të cilët kryesisht hanin mish, studimet e fundit sugjerojnë se avialanët e parë hanin edhe bimë edhe mish.[20]

Arkeopteryx i periudhës Jurasike të Vonë është i njohur mirë si një nga fosilet e para kalimtare që u gjet, dhe siguroi mbështetje për teorinë e evolucionit në fund të shekullit të 19-të. Arkeopteryx ishte fosili i parë që shfaqte karakteristika qartësisht tradicionale zvarranikësh - dhëmbë, gishta me kthetra dhe një bisht të gjatë, si hardhucë ​​- si dhe krahë me pendë fluturimi të ngjashme me ato të zogjve të sotëm. Ai nuk konsiderohet një paraardhës i drejtpërdrejtë i zogjve, megjithëse është i lidhur ngushtë me paraardhësin e vërtetë.[21]

Shih edhe

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Literatura

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  • Fuller, Errol (2000). Extinct Birds (bot. 2nd). Oxford & New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-850837-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Steadman, D. (2006). Extinction and Biogeography in Tropical Pacific Birds. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-77142-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Cyrino, Monica S. (2010). Aphrodite. Gods and Heroes of the Ancient World. New York City, New York and London, England: Routledge. fq. 120–123. ISBN 978-0-415-77523-6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Tinkle, Theresa (1996). Medieval Venuses and Cupids: Sexuality, Hermeneutics, and English Poetry. Stanford, California: Stanford University Press. fq. 81. ISBN 978-0804725156. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Simon, Erika (1983). Festivals of Attica: An Archaeological Companion. Madison, WI: University of Wisconsin Press. ISBN 0-299-09184-8. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Deacy, Susan; Villing, Alexandra (2001). Athena in the Classical World. Leiden, The Netherlands: Koninklijke Brill NV. ISBN 978-9004121423. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Deacy, Susan (2008). Athena. London and New York City: Routledge. fq. 34–37, 74–75. ISBN 978-0-415-30066-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Nilsson, Martin Persson (1950). The Minoan-Mycenaean Religion and Its Survival in Greek Religion (bot. second). New York City, New York: Biblo & Tannen. fq. 491–496. ISBN 0-8196-0273-6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Urfi, A. J. (2011). The Painted Stork: Ecology and Conservation. Springer Science & Business Media. fq. 88. ISBN 978-1-4419-8468-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Khanna, D. R. (2005). Biology of Birds. Discovery Publishing House. fq. 109. ISBN 978-81-7141-933-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Scott, Lynnette (2008). Wildlife Rehabilitation. National Wildlife Rehabilitators Association. fq. 50. ISBN 978-1-931439-23-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Elliot, A (1994). "Family Megapodiidae (Megapodes)". përmbledhur nga del Hoyo, J.; Elliott, A.; Sargatal, J. (red.). Handbook of the Birds of the World. Vol. 2: New World Vultures to Guineafowl. Barcelona: Lynx Edicions. ISBN 84-87334-15-6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Metz, V. G.; Schreiber, E. A. (2002). "Great Frigatebird (Fregata minor)". përmbledhur nga Poole, A.; Gill, F. (red.). The Birds of North America, No 681. Philadelphia: The Birds of North America Inc. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Young, Euan (1994). Skua and Penguin. Predator and Prey. Cambridge University Press. fq. 453. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Cockburn A (1996). "Why do so many Australian birds cooperate? Social evolution in the Corvida". përmbledhur nga Floyd R, Sheppard A, de Barro P (red.). Frontiers in Population Ecology. Melbourne: CSIRO. fq. 21–42. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ Claramunt, S.; Cracraft, J. (2015). "A new time tree reveals Earth history's imprint on the evolution of modern birds". Sci Adv. 1 (11): e1501005. Bibcode:2015SciA....1E1005C. doi:10.1126/sciadv.1501005. PMC 4730849. PMID 26824065. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Padian, Kevin; Philip J. Currie (1997). "Bird Origins". Encyclopedia of Dinosaurs. San Diego: Academic Press. fq. 41–96. ISBN 0-12-226810-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ a b Gauthier, Jacques (1986). "Saurischian monophyly and the origin of birds". përmbledhur nga Padian, Kevin (red.). The Origin of Birds and the Evolution of Flight. Memoirs of the California Academy of Science. Vëll. 8. San Francisco, CA: Published by California Academy of Sciences. fq. 1–55. ISBN 0-940228-14-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ a b c d Gauthier, J.; de Queiroz, K. (2001). "Feathered dinosaurs, flying dinosaurs, crown dinosaurs, and the name Aves". përmbledhur nga Gauthier, J. A.; Gall, L. F. (red.). New perspectives on the origin and early evolution of birds: proceedings of the International Symposium in Honor of John H. Ostrom. New Haven, CT: Peabody Museum of Natural History, Yale University. fq. 7–41. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ Godefroit, Pascal; Andrea Cau; Hu Dong-Yu; François Escuillié; Wu Wenhao; Gareth Dyke (2013). "A Jurassic avialan dinosaur from China resolves the early phylogenetic history of birds". Nature. 498 (7454): 359–362. Bibcode:2013Natur.498..359G. doi:10.1038/nature12168. PMID 23719374. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ Weishampel, David B.; Dodson, Peter; Osmólska, Halszka, red. (2004). The Dinosauria (bot. Second). University of California Press. fq. 861 pp. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ Senter, P. (2007). "A new look at the phylogeny of Coelurosauria (Dinosauria: Theropoda)". Journal of Systematic Palaeontology. 5 (4): 429–463. Bibcode:2007JSPal...5..429S. doi:10.1017/S1477201907002143. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ Maryańska, Teresa; Osmólska, Halszka; Wolsan, Mieczysław (2002). "Avialan status for Oviraptorosauria". Acta Palaeontologica Polonica. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ Gauthier, J. (1986). "Saurischian monophyly and the origin of birds". përmbledhur nga Padian, K. (red.). The origin of birds and the evolution of flight. San Francisco, California: Mem. Calif. Acad. Sci. fq. 1–55. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Lee, Michael S. Y.; Spencer, Patrick S. (1 janar 1997). "CHAPTER 3 – Crown-Clades, Key Characters and Taxonomic Stability: When Is an Amniote not and Amniote?". përmbledhur nga Sumida, Stuart S.; Martin, Karen L. M. (red.). Amniote Origins (në anglisht). Academic Press. fq. 61–84. ISBN 978-0-12-676460-4. Marrë më 14 maj 2020.
  11. ^ Li, Q.; Gao, K.-Q.; Vinther, J.; Shawkey, M.D.; Clarke, J.A.; d'Alba, L.; Meng, Q.; Briggs, D.E.G. & Prum, R.O. (2010). "Plumage color patterns of an extinct dinosaur" (PDF). Science (në anglisht). 327 (5971): 1369–1372. Bibcode:2010Sci...327.1369L. doi:10.1126/science.1186290. PMID 20133521. S2CID 206525132.
  12. ^ Prum, Richard O. Prum (19 dhjetor 2008). "Who's Your Daddy?". Science (në anglisht). 322 (5909): 1799–1800. doi:10.1126/science.1168808. PMID 19095929. S2CID 206517571.
  13. ^ Paul, Gregory S. (2002). "Looking for the True Bird Ancestor". Dinosaurs of the Air: The Evolution and Loss of Flight in Dinosaurs and Birds (në anglisht). Baltimore: Johns Hopkins University Press. fq. 171–224. ISBN 0-8018-6763-0.
  14. ^ Norell, Mark; Mick Ellison (2005). Unearthing the Dragon: The Great Feathered Dinosaur Discovery (në anglisht). New York: Pi Press. ISBN 0-13-186266-9.
  15. ^ Borenstein, Seth (31 korrik 2014). "Study traces dinosaur evolution into early birds" (në anglisht). Associated Press. Arkivuar nga origjinali më 8 gusht 2014. Marrë më 3 gusht 2014.
  16. ^ Lee, Michael S.Y.; Cau, Andrea; Naish, Darren; Dyke, Gareth J. (1 gusht 2014). "Sustained miniaturization and anatomical innovation in the dinosaurian ancestors of birds". Science (në anglisht). 345 (6196): 562–566. Bibcode:2014Sci...345..562L. doi:10.1126/science.1252243. PMID 25082702. S2CID 37866029.
  17. ^ Xing Xu; Hailu You; Kai Du; Fenglu Han (28 korrik 2011). "An Archaeopteryx-like theropod from China and the origin of Avialae". Nature (në anglisht). 475 (7357): 465–470. doi:10.1038/nature10288. PMID 21796204. S2CID 205225790.
  18. ^ Turner, Alan H.; Pol, D.; Clarke, J.A.; Erickson, G.M.; Norell, M.A. (7 shtator 2007). "A basal dromaeosaurid and size evolution preceding avian flight" (PDF). Science (në anglisht). 317 (5843): 1378–1381. Bibcode:2007Sci...317.1378T. doi:10.1126/science.1144066. PMID 17823350. S2CID 2519726.
  19. ^ Xu, X; Zhou, Z; Wang, X; Kuang, X; Zhang, F; Du, X (23 janar 2003). "Four-winged dinosaurs from China". Nature (në anglisht). 421 (6921): 335–340. Bibcode:2003Natur.421..335X. doi:10.1038/nature01342. PMID 12540892. S2CID 1160118.
  20. ^ Luiggi, Christina (korrik 2011). "On the Origin of Birds" (në anglisht). The Scientist. Arkivuar nga origjinali më 16 qershor 2012. Marrë më 11 qershor 2012.
  21. ^ Mayr, G.; Pohl, B.; Hartman, S.; Peters, D.S. (janar 2007). "The tenth skeletal specimen of Archaeopteryx". Zoological Journal of the Linnean Society (në anglisht). 149 (1): 97–116. doi:10.1111/j.1096-3642.2006.00245.x.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Zogu&oldid=2732134"