Bartolomeu (apostull)
Bartolomeu Apostulli | |
|---|---|
 | |
| Apostull dhe Dëshmorë | |
| Lindur | Stampa:C. Cana, Galilee, Perandoria Romake |
| Vdekur | Stampa:C. Albanopolis, Mbretëria e Armenisë[1][2][3][4] |
| Nderuar në | Të gjitha besimet e krishtera që nderojnë shenjtorët |
| Vend i shenjtë |
|
| Festa |
|
| Atribute |
|
| Patronazhi |
|
Bartolomeu[a] ishte një nga dymbëdhjetë apostujt e Jezusit sipas Dhiatës së Re. Shumica e studiuesve sot e identifikojnë Bartolomeun si Nathanael ose Nathaniel,[6] i cili shfaqet në Ungjillin e Gjonit (1:45–51; krh. 21:2).[7][8][9]
Referencat e Dhiatës së Re[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Emri Bartolomew (greqisht: Βαρθολομαῖος, transliteruar Bartholomaios) vjen nga aramaishtja perandorake: בר-תולמי bar-Tolmay "biri i Talmait"[10] ose "biri i brazdave".[10] Bartolomeu renditet në Dhiatën e Re midis Dymbëdhjetë Apostujve të Jezusit në tre Ungjijtë Sinoptikë: Mateu,[11] Marku[12] dhe Luka,[13] dhe në Veprat e Apostujve.[14]
Tradita[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Ecclesiastical History e Eusebius of Caesarea (5:10) thotë se pas Ngjitjes në qiell, Bartolomeu shkoi në një turne misionar në Indi, ku la pas një kopje të Ungjillit të Mateut. Tradita tregon se ai shërbeu si misionar në Mesopotami dhe Parthi, si dhe në Likaoni dhe Etiopi në tregime të tjera.[15] Traditat popullore thonë se Bartolomeu predikoi Ungjillin në Indi dhe më pas shkoi në Armeninë e Madhe.[10]
Misioni në Indi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Ekzistojnë dy dëshmi të lashta për misionin e Shën Bartolomeut në Indi. Këto janë nga Eusebius of Cezarea (fillimi i shekullit IV) dhe nga Shën Jeronimi (fundi i shekullit të IV). Të dyja këto i referohen kësaj tradite duke folur për vizitën e raportuar të Shën Pantaenusit në Indi në shekullin II.[16] Studimet e Fr A.C. Perumalil SJ dhe Moraes thonë se rajoni i Bombeit në bregun e Konkanit, një rajon që mund të ketë qenë i njohur si qyteti antik Kalyan, ishte fusha e veprimtarive misionare të Shën Bartolomeut. Më parë, konsensusi midis studiuesve ishte të paktën skeptik për një apostull të Shën Bartolomeut në Indi. Stallings (1703), Neander (1853), Hunter (1886), Rae (1892), Zaleski (1915) e mbështetën atë, ndërsa studiues si Sollerius (1669), Carpentier (1822), Harnack (1903), Medlycott (1905) , Mingana (1926), Thurston (1933), Attwater (1935), etj. Argumenti kryesor është se India që Eusebius dhe Jerome i referohen duhet të identifikohet si Etiopia ose Arabia Felix.[16]
Në Armeni[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Së bashku me kolegun e tij apostull Juda Tadeu, Bartolomeu njihet se ka sjellë krishterimin në Armeni në shekullin e 1-rë. Kështu, të dy shenjtorët konsiderohen shenjtorët mbrojtës të Kishës Apostolike Armene. Sipas këtyre traditave, Bartolomeu është Katolikos-Patriarku i dytë i Kishës Apostolike Armene.[17]
Tradita e krishterë ofron tre rrëfime për vdekjen e Bartolomeut: "Njëra flet për rrëmbimin e tij, rrahjen pa ndjenja dhe hedhjen në det për t'u mbytur. Një tjetër tregim thotë se ai u kryqëzua me kokë poshtë, dhe një tjetër thotë se ai u bë lëkurë i gjallë dhe i prenë kokën në Albac ose Albanopolis, afër Bakut, Azerbajxhan[18] ose Başkale, Turqi."[19]
Sipas traditës helene, Bartolomeu u ekzekutua në Albanopolis të Armenisë, ku u martirizua pasi kishte konvertuar në krishterim Polymius, mbretin vendas. I tërbuar nga konvertimi i monarkut dhe nga frika e një reagimi të ashpër romak, vëllai i mbretit Polymius, Princi Astiage, urdhëroi torturimin dhe ekzekutimin e Bartolomeut. Megjithatë, ky version i duket ahistorik, pasi nuk ka të dhëna për ndonjë mbret armen të dinastisë Arsacid të Armenisë me emrin "Polymius". Tregime të tjera të martirizimit të tij e përmendin mbretin ose Agrippa (i identifikuar me Tigranin VI), ose Sanatruk, mbret i Armenisë.[20]
Manastiri i Shën Bartolomeut i shekullit të 13-të ishte një manastir i shquar armen i ndërtuar në vendin e supozuar të martirizimit të Bartolomeut në Vaspurakan, Armenia e Madhe (tani në Turqinë juglindore).[21]
Në Azerbajxhan[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Kisha e Shën Bartolomeut (Baku) u ndërtua në vitin 1892 me donacione nga popullsia e krishterë vendase në vendin ku besohej se ishte martirizuar Bartolomeu Apostulli.[22] Besohet se në këtë zonë pranë Kullës së Vajzës, apostulli Bartolomeu u kryqëzua dhe u vra nga paganët rreth vitit 71 pas erës sonë.[23] Kisha vazhdoi të funksiononte deri në vitin 1936, më pas u shkatërrua si pjesë e fushatës sovjetike kundër fesë.
Nderim[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Kisha Apostolike Armene nderon Shën Bartolomeun dhe Shën Tadeun si shenjtorët e saj mbrojtës.
Kisha Ortodokse Lindore nderon Bartolomeun më 11 qershor.[24] Bartolomeu nderohet gjithashtu më 25 gusht në përkujtim të transferimit të relikteve të Bartolomeut.[25] Ai gjithashtu nderohet si një nga dymbëdhjetë apostujt më 30 qershor.[26]
Prandaj, Eparkia Ortodokse Ruse e Bakut dhe Azerbajxhanit[27] e nderon Shën Bartolomeun si Shenjtorin Mbrojtës të Azerbajxhanit dhe e konsideron atë si sjellësin e krishterimit në rajonin e Albania Kaukaziane, Azerbajxhani i sotëm. Festa e Apostullit festohet në mënyrë solemne më 24 gusht nga laikët e krishterë dhe zyrtarët e kishës.[28]
Në sinaksariumin e Kishës Ortodokse Kopte të Aleksandrisë, martirizimi i Bartolomeut përkujtohet në ditën e parë të kalendarit koptik (d.m.th., ditën e parë të muajit Thout), i cili aktualisht bie më 11 shtator (që korrespondon me 29 gushtin në kalendarin julian).
Në kalendarin aktual romak, festa e Shën Bartolomeut ndodh më 24 gusht. Prandaj, Kisha Katolike e Azerbajxhanit.[29]
Apostulli Bartolomeu kujtohet në Kishën e Anglisë me një Festival më 24 gusht.[30][31]
Relikte[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Shkrimtari i shekullit të 6-të Theodorus Lector pohoi se rreth vitit 507, perandori bizantin Anastasius I Dicorus ia dha trupin e Bartolomeut qytetit të Daras, në Mesopotami, të cilin ai e kishte rithemeluar së fundmi.[32] Ekzistenca e relikeve në Lipari, një ishull i vogël në brigjet e Siçilisë, në pjesën e Italisë të kontrolluar nga Konstandinopoja, shpjegohej nga Gregory of Tours[33] me faktin se trupi i tij u la për mrekulli atje. Një pjesë e madhe e lëkurës së tij dhe shumë kocka që mbaheshin në Katedralen e Shën Bartolomeut në Lipari, u përkthyen në Benevento në vitin 838, ku mbahen edhe sot në Bazilikën San Bartolomeo. Një pjesë e relikteve iu dha në vitin 983 nga Otto II, Perandori i Shenjtë Romak, në Romë, ku ruhet në San Bartolomeo all'Isola, i cili u themelua në vendin e tempullit të Asklepiut, në kohët pagane një qendër e rëndësishme mjekësore romake. Kjo lidhje me mjekësinë bëri që emri i Bartolomeut të lidhej me kalimin e kohës me spitalet.[34] Një pjesë e kafkës së supozuar të Bartolomeut u transferua në Katedralen e Frankfurtit, ndërsa një krah u nderua në Katedralen Canterbury. Në vitin 2003, Patriarku Bartolomeu I i Konstandinopojës solli disa nga eshtrat e Shën Bartolomeut në Baku si dhuratë për të krishterët azerbajxhanas dhe këto mbetje tani mbahen në Katedralen e Mirombajtësit të Shenjtë.[35]
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Shënime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ Aramaisht: ܒܪ ܬܘܠܡܝ; Greqishtja e lashtë: Βαρθολομαῖος, Romanizimi i greqishtes së lashtë: Bartholomaîos; Latin: Bartholomaeus; Armenisht: Բարթողիմէոս; Koptisht: ⲃⲁⲣⲑⲟⲗⲟⲙⲉⲟⲥ; Hebraisht: בר-תולמי, romanizuar: bar-Tôlmay; Arabisht: بَرثُولَماوُس, romanizuar: Barthulmāwus
Citate[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ "Saint Bartholomew | Christian Apostle | Britannica". www.britannica.com (në anglisht). Marrë më 2022-11-30.
- ^ Sacred Lives, Batholomew
- ^ Eerdmans Dictionary of the Bible by David Noel Freedman, Allen C. Myers, and Astrid B. Beck ,2000,page 152: "... Bartholomew preached to the Indians and died at Albanopolis in Armenia). It was condemned in the Gelasian decree, referred ..."
- ^ The Untold Story of the New Testament Church: An Extraordinary Guide to Understanding the New Testament by Frank Viola,page 170: "... one of the Twelve, is beaten and crucified in Albanopolis, Armenia. ..."
- ^ Curtin, D. P. (korrik 2015). Jacobite Arab Synaxarium- Volume I (në anglisht). ISBN 9781088061237.
- ^ Green, McKnight & Marshall 1992, f. 180.
- ^ What Do We Know about Nathanael – the Disciple without Deceit? - Bible Study Tools
- ^ Meet Nathanael in the Bible, the 'True Israelite' - Learn Religions
- ^ Raymond F. Collins, "Nathanael 3," in The Anchor Bible Dictionary, vol. 4 (New York: Doubleday), p. 1031.
- ^ a b c Butler & Burns 1998, f. 232.
- ^ 10:1-4
- ^ 3:13-19
- ^ 6:12-16
- ^ 1:13
- ^ Encyclopædia Britannica, Micropædia. vol. 1, p. 924. Chicago: Encyclopædia Britannica, Inc., 1998. ISBN 0-85229-633-9.
- ^ a b "Mission of Saint Bartholomew, the Apostle in India". Nasranis (në anglisht). 10 tetor 2014. Marrë më 24 gusht 2020.
- ^ Gilman, Ian; Klimkeit, Hans-Joachim (2013-01-11). Christians in Asia before 1500 (në anglisht). Routledge. ISBN 9781136109782.
- ^ In the Life of the Apostle Bartholomew Baku is identified as Alban. Some historians assume that Baku during the existence of Caucasian Albania was called Albanopolis.
- ^ Teunis 2003, f. 306.
- ^ Curtin, D. P. (janar 2014). The Martyrdom of St. Bartholomew: Greek, Arabic, and Armenian Versions (në anglisht). ISBN 9798868951473.
- ^ "The Condition of the Armenian Historical Monuments in Turkey". raa.am (në anglisht). Marrë më 24 gusht 2020.
- ^ "Bakıda məzarı tapılan İsa peyğəmbərin apostolu Varfolomey". qaynarinfo.az (në azerbajxhanisht). Marrë më 28 prill 2021.
- ^ "Проповедь Святого Апостола Варфоломея". udi.az (në anglisht). Marrë më 28 prill 2021.
- ^ "Apostle Bartholomew of the Twelve". Orthodox Church in America (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 11 qershor 2023. Marrë më 21 korrik 2023.
- ^ "Return of the Relics of the Apostle Bartholomew from Anastasiopolis to Lipari". Orthodox Church in America (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 21 korrik 2023. Marrë më 21 korrik 2023.
- ^ "Synaxis of the Holy, Glorious and All-Praised Twelve Apostles". Orthodox Church in America (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 30 qershor 2023. Marrë më 21 korrik 2023.
- ^ "24 iyun – Bakı şəhərinin səmavi qoruyucusu Həvari Varfolomeyin Xatirə Günü". pravoslavie.az (në azerbajxhanisht). Arkivuar nga origjinali më 24 maj 2023. Marrë më 3 nëntor 2023.
- ^ "Azərbaycanda yaşayan pravoslavlar Müqəddəs Varfolomeyi anıblar". interfax.az (në azerbajxhanisht).
- ^ "24 AVQUST – MÜQƏDDƏS HƏVARİ BARTALMAYIN BAYRAMI". catholic.az (në azerbajxhanisht).
- ^ "The Calendar". The Church of England (në anglisht). Marrë më 2021-03-27.
- ^ Damo-Santiago 2014.
- ^ Smith & Cheetham 1875, f. 179.
- ^ Gregory, De Gloria Martyrum, i.33.
- ^ Attwater & John 1995.
- ^ "KONSTANTİNOPOL PATRİARXI I VARFOLOMEY AZƏRBAYCANA GƏLMİŞDİR". azertag.az (në azerbajxhanisht). 16 prill 2003. Marrë më 28 prill 2021.
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Attwater, Donald; John, Catherine Rachel (1995). The Penguin Dictionary of Saints. Penguin. ISBN 978-0-14-051312-7.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Bacon, Francis (1942). New Atlantis. New York: W. J. Black.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Benedict XVI (4 tetor 2006). "General Audience". vatican.va. Marrë më 24 gusht 2020.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Bissell, Tom (1 mars 2016). "A Most Violent Martyrdom". Lapham's Quarterly. Marrë më 24 gusht 2020.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Butler, Alban; Burns, Paul (1998). Butler's Lives of the Saints: August. A&C Black. ISBN 978-0-86012-257-9.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Cavendish, Richard (9 shtator 2005). "London's Last Bartholomew Fair". History Today. Vëll. 55 no. 9.
{{cite magazine}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Crane, Thomas Frederick (2014). Tales from Italy: When Christianity Met Italy. M&J. ISBN 979-11-951749-4-2.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Damo-Santiago, Corazon (28 gusht 2014). "Saint Bartholomew the Apostle skinned alive for spreading his faith". BusinessMirror. Marrë më 24 gusht 2020.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Decker, John R.; Kirkland-Ives, Mitzi (2017). "Death, Torture and the Broken Body in European Art, 1300–1650 ". Taylor & Francis. ISBN 978-1-351-57009-1.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - DeGrazia, Diane; Garberson, Eric (1996). Italian Paintings of the Seventeenth and Eighteenth Centuries. Edgar Peters Bowron, Peter Lukehart, Mitchell Merling. National Gallery of Art. ISBN 978-0-89468-241-4.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - de Voragine, Jacobus; Duffy, Eamon (2012). The Golden Legend: Readings on the Saints. Përkthyer nga William Granger Ryan. Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-4205-6.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Dorkin, Molly (2003), "Sotheby's", Oxford Art Online, Oxford University Press, doi:10.1093/gao/9781884446054.article.t079852
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Fabricius, Johann Albert (1703). Codex Apocryphus Novi Testamenti: collectus, castigatus testimoniisque, censuris & animadversionibus illustratus. sumptib. B. Schiller.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Stampa:Cite CE1913
- Giorgi, Rosa (2003). Saints in Art. Getty Publications. ISBN 978-0-89236-717-7. OCLC 50982363.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Green, Joel B.; McKnight, Scot; Marshall, I. Howard (1992). Dictionary of Jesus and the Gospels: A Compendium of Contemporary Biblical Scholarship. InterVarsity Press. ISBN 978-0-8308-1777-1.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Kay, S. (2006). "Original Skin: Flaying, Reading, and Thinking in the Legend of Saint Bartholomew and Other Works". Journal of Medieval and Early Modern Studies (në anglisht). 36 (1): 35–74. doi:10.1215/10829636-36-1-35. ISSN 1082-9636.
- Lillich, Meredith Parsons (2011). The Gothic Stained Glass of Reims Cathedral. Penn State Press. ISBN 978-0-271-03777-6.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Meier, John P. (1991). A Marginal Jew: Companions and competitors. Doubleday. ISBN 978-0-385-46993-7.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Mittman, Asa Simon; Sciacca, Christine (2017). Tracy, Larissa (red.). Flaying in the Pre-modern World: Practice and Representation. Boydell & Brewer. ISBN 978-1-84384-452-5.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Noegel, Scott B.; Wheeler, Brannon M. (2002). Historical Dictionary of Prophets in Islam and Judaism. Lanham, MD: Scarecrow. ISBN 978-0-8108-4305-9.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Post, W. Ellwood (2018). Saints, Signs, and Symbols. Papamoa Press. ISBN 978-1-78720-972-5.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Smith, Dwight Moody (1999). Abingdon New Testament Commentaries. Vëll. 4: John. Abingdon Press. ISBN 978-0-687-05812-9.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Smith, William; Cheetham, Samuel (1875). A Dictionary of Christian Antiquities: A-Juv. J. Murray.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Spilman, Frances (2017). The Twelve: Lives and Legends of The Apostles. Lulu.com. ISBN 978-1-365-64043-8.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Teunis, D. A. (2003). Satan's Secret: Exposing the Master of Deception and the Father of Lies. AuthorHouse. ISBN 978-1-4107-3580-5.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - West, Shearer (1996). The Bloomsbury Guide to Art. Bloomsbury. OCLC 246967494.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)
Lexim më tutje[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Hanks, Patrick; Hodges, Flavia; Hardcastle, Kate (2016). A Dictionary of First Names (në anglisht). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-880051-4.
- Perumalil, A. C. (1971). The Apostles in India (në anglisht). Jaipur: Xavier Teachers' Training Institute.
Lidhje të jashtme[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Commons: Bartholomew the Apostle – Album me fotografi dhe/apo video dhe materiale multimediale- Martirizimi i Apostullit të Shenjtë dhe të Lavdishmit Bartolomeu, i atribuohet Pseudo-Abdias, një prej Etërve të vegjël të Kishës
- Lidhjet e Shën Bartolomeut në Indi
- St. Bartholomew at the Christian Iconography web site.'
- "Jeta e Apostullit Shën Bartolomeu" in the Caxton translation of the Golden Legend