Elena Gjika

	Dora d'Istria
Emri	Elena
Mbiemri	Gjika
Lindur më	22 janar 1828
Lindur në	Bukuresht, Rumani
Vdiq më	17 nëntor 1888
Vdiq në	Firence, Itali
Kombësia	shqiptare
Shtetësia	rumune
Profesioni	shkrimtare, publiciste

Nënshkrimi - Dora d'Istria

Elena Gjika (Dora d'Istria, Bukuresht, 1828 - Firenca, 1888) ishte shkrimtare dhe publiciste përparimtare rumune me origjinë shqiptare.^[1]^[2]

Jeta

Elena Gjika u lind me 22 janar 1828 në Bukuresht. Ajo ishte e bija e Mihal Gjikës (1794 - 1850), vëllait të Princit të Vllahisë Grigor Gjika IV dhe e Katarina Gjikës, lindur Faca (1809-1853). E ëma e saj, Katarina (Katinka), ishte një grua e shkolluar, e cila ka përkthyer në rumanisht librin "De l'éducation des enfants" (Edukimi i fëmijëve - 1839) shkruar nga mësuesja franceze Henriette Campan.^[3] Elena Gjika mori një arsim të shkëlqyer, duke studiuar letërsinë së pari në Dresden, (Gjermani), pastaj në Vjenë (Austri), Venedik (Itali) dhe së fundi në Berlin ku diplomoi në fushën e letërsisë së vjetër greke te profesori gjerman Alexander von Humboldt.

Elena Gjika u kthye përsëri në vendin e saj në 1849 dhe u martua me dukën rus Aleksandër Kolstov-Massalski. Për disa vjet ajo jetoi në Rusi, kryesisht në Shën Petërsburg, por nuk i ushqeu pikëpamjet nacionaliste të burrit të saj rus, as fanatizmin Ortodoks të Oborrit të perandorit despotik Nikolla. Kur shëndeti i saj u përkeqësua në klimën ruse, ajo mori këshillën pastaj në një udhëtim nëpër Greqi dhe Anadoll. Përfundimisht, ajo u kthye në Itali, duke jetuar në një vilë në Firence. Herë pas here Gjika udhëtonte për në Francë, Irlandë dhe Shtetet e Bashkuara.

Si publiciste dhe shkrimtare (kryesisht në frëngjisht) Elena Gjika u bë e njohur në vitin 1855. Ajo shkruante me emrin Dora D'Istria. Gjika botoi një numër shkrimesh që tregonin jo vetëm njohjet e gjuhëve rumanisht, italisht, gjermanisht, frëngjisht, latinisht, greqisht (e vjetër dhe moderne) dhe rusisht, por edhe njohuritë e saj në fushën e shkencës, fesë, politikës, si dhe talentin për të paraqitur pikëpamjet e saj.

Vepra e saj e parë ishte La vie dans l'Eglise monastique Orientale - "Jeta monastike në Kishën Lindore" (Bruksel 1855; Bot. II-Paris 1858), ku ajo bëri thirrje për shfuqizimin e urdhrave të manastirit. Ajo u pasua nga La Suisse allemande - "Zvicra gjermane" (Gjenevë 1856, 4 Vëllime, gjermanisht; Bot. II, Zürich 1860, 3 Vëllime), një përshkrim i Zvicrës dhe popullit të saj, me një pjesë që përshkruan një ngjitjen në malin Monk.

Në shkrimin Les femmes en Orient - "Gratë në Orient" (Zürich 1859, 2 Vëllime), ajo shkruante për emancipimin e grave në Levant (Mesdheu Lindor), në një tjetër, Des femmes, par une femme - "Rreth grave, nga një grua" (Bot. II, Bruksel 1869, 2 vëllime), ajo krahasonte gjendjen e grave në Evropën latine, me ato në Gjermani, dhe kërkonte me fjalë të forta trajtimin e barabartë të burrave dhe grave. Përpara kësaj, ajo botoi Ekskursions en Rouméllie et en Moree - "Ekskursione në Rumeli dhe More" (Zürich 1863, 2 Vëllime), ku ajo përpiqej të tregonte se Greqia e lashtë kishte të njëjtën detyrë civilizuese si Gjermania e kohës së saj.

Ajo gjithashtu botoi tregimin Au bord des lacs helvétiques - "Lundrim në liqenet zvicerane" (Gjenevë 1861), romanet Fylétia e Arbenoré prej Kanekate laoshima (Livorno 1867), Gli Albanesi in Rumenia, një histori e princëve Gjika, nga familja e saj, në shekujt e 17-të deri 19-të (Bot. II, Firenze 1873), dhe La poésie des Ottomans (Bot. II, Paris 1877), si dhe shkrime të shumta mbi historinë e letërsisë, poezisë, çështje politike, shoqërore dhe fetare, historike, arti etj. në revista të mirënjohura franceze (sidomos në Revue des Deux Mondes), belge Libre Recherche, italiane Diritto, Antologia nuova, Rivista europea etj. dhe revista zvicerane, greke, rumune dhe amerikane.

Elena Gjika ishte gjithashtu piktore. Ajo ishte anëtare e shumë shoqërive të studiuesve, të tilla si Akademia italiane, ajo u emërua edhe qytetare nderi nga parlamenti grek dhe shumë qytete italiane.

Ajo ishte gjithashtu një alpiniste. Ajo arriti të zbulojë universin femëror nëpërmjet udhëtimeve të saj të shumta dhe e “fotografoi” në të gjitha detajet nëpërmjet shkrimeve të saj të shumta që i botoi në revistat më prestigjioze të kohës.

Elena mori pjesë gjallërisht në lëvizjen kulturore përparimtare të Evropës si kundërshtare e sundimit despotik monarkist dhe e shtypjes Kombëtare. U radhit në mes të 10 femrave më të ngritura intelektualisht ne botën e asaj kohe. Përkrahu nxehtësisht Rilindjen Kombëtare Shqiptare, mbajti lidhje të ngushta me veprimtarë të shquar të saj, si: Jeronim de Rada, Dhimitër Kamarda, Zef Jubani, Zef Serembe, Thimi Mitko etj. Ajo rrahu mendime për organizimin e lëvizjes kombëtare sidomos në vitet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Në një varg studimesh: Kombësia shqiptare sipas këngëve popullore (La nationalité albanaise d'après les chants populaires, 1866), Shkrimtarët shqiptarë të Italisë Jugore (Les ecrivains albanais de l'Italie Méridionale, 1867), Shqiptarët në Rumani (Gli albanesi in Rumenia, 1873), etj., ajo vuri në dukje nëpërmjet këngëve popullore historike luftën shumëshekullore të popullit Shqiptar kundër sundimit osman. Në shenjë mirënjohjeje për ndihmesën e dhënë në njohjen e çështjes Shqiptare nga opinioni publik botëror, patriotët rilindës dhe arbëreshë të Italisë e të Greqisë i kushtuan librin me titull : Dora d'Istrias-Shqiptarët (A Dora D'Istria - Gli Albanesi, 1870), një përmbledhje vjershash patriotike.^[4] ^[1]

Elena Gjika vdiq në Firence më 17 nëntor 1888 në moshën 60 vjeçare.^[5] ^[6]

Vepra dhe shkrime

La vie monastique dans l'Église orientale - 1855), (Jeta monastike në Kishën Lindore)
Les femmes en Orient, 1859-1860, (Gratë në Lindje)
Des femmes par une femme - 1864, (Për gratë nga një grua)
La nationalité albanaise d'après les chants populaires - 1866, (Kombësia shqiptare sipas këngëve popullore)
Les Albanais des deux côtés de l'Adriatique - 1866, (Shqiptarët e të dy brigjeve të Adriatikut)
Les écrivains albanais de l'Italie Méridionale - 1867, (Shkrimtarët shqiptarë të Italisë Jugore)
Fylétia e Arbenoré prèj Känekate te laòishima (1867)
Exquises albanaises - 1868, (Skica shqiptare)
Gli Albanesi Musulmani - 1868 - 1870, (Shqiptarët myslimanë)
Marco Polo, il Cristoforo Colombo dell'Asia - 1869, (Marko Pollo, Kristofor Kolombo i Azisë)
Affaire de l'Albanie - 1872 (Çështje të Shqipërisë)
Gli storici della letteratura tedesca - 1872, (Historianë të letërsisë gjermane)
Gli albanesi in Rumania - 1873, (Shqiptarët në Rumani)
L'epopea persiana - Il Schah Nameh, 1873 - 1874, (Epopeja persiane - Shahnameja)
Rousseau sul lago di Bienne - 1888, (Rousseau në Liqenin e Bienës)

Shih edhe

Lidhje të jashtme

Commons: Dora d'Istria – Album me fotografi dhe/apo video dhe materiale multimediale

La Suisse allemande et l'ascension du Moench by Dora d'Istria can be found in the database VIATIMAGES.
Liviu Bordas, Dor de Dunăre şi alte nostalgii cosmopolite - Preţul cosmopolitismului in Observator Cultural Stampa:Ro
Skendi, Stavro (1967). The Albanian national awakening. Princeton: Princeton University Press. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) ISBN 9781400847761
DR.BAHTIE GËRBESHI ZYLFIU: KONTRIBUTI I SHQIPTARËVE NË RUMANI PËR ÇËSHTJEN KOMBËTARE
ELENA GJIKA - DORA D'ISTRIA, NJË ENCIKLOPEDI E GJALLË

Literatura

Albert Ramaj: Dora D’Istria (Elena Gjika) und die Schweiz. Die erste Frau (Albanerin), die Mönch bei Jungfraujoch im Jahre 1857 erreichte, in: Albsuisse, Nr. 10, S. 15, Zürich Dezember 2009.
Antonio D'Alessandri, Il pensiero e l'opera di Dora d'Istria fra Oriente europeo i Italia (Istituto per la storia del Risorgimento italiano, Biblioteca scientifica, Serie II : Memorie, vol. 54), Roma, Gangemi, 2007
Armand Pommier, Madame la comtesse Dora d'Istria (Brussels 1863)
Armand Pommier: Profils contemporains. La Comtesse Dora d’Istria [pseud., i.e. Elena Ghika, afterwards Princess Koltsov-Massalsky], sa vie et ses œuvres sur la Russie et sur l’Orient, etc. Brüssel 1863.
Bartolomeo Cecchetti, Bibliografia della Principessa Elena Gjika, Dora D’Istria (6. Ed., Florence 1873).
Bartolomeo Cecchetti: Bibliografia della Principessa Elena Ghika Dora d’Istria. Venedig: Naratovich, 1868 (6. Aufl., Florenz. 1873).
Bibliografia della Principessa Elena Ghika Dora d'Istria, compilata da Bartolomeo Cecchetti,Venezia, dal Prem. stabil. Tip. di P. Naratovich, 1868. [Cu dedicația: All illustre professore Govanni Veludo. Cartea se găsește la Biblioteca Academiei Române. Accesibilă la www.dacoromanica.ro]
Charles Yriarte: Les portraits cosmopolites. Paris: E. Lachaud, 1870.
Dibra Zenepe, Gjika, Elena (Elena Ghica, pen-name DORA D’ISTRIA) (1828?-1888?) , in De Haan, Francisca, Daskalova, Krassimira, Loufti, Anna (dir.), A biographical dictionary of women’s movements and feminisms. Central, Eastern, and South Eastern Europe, 19th and 20thCenturies, Budapest, New York, CEU Press, 2006, pages 158-160.
François Buloz, Revue des deux mondes, 1875. Fragment.
Laure Hinckel,  Dora d’Istria, Le Dictionnaire universel des créatrices, Paris, Des femmes Antoinette Fouque, 2015
Maksutovici, Cristia, Dora d'Istria, prefață de Georgeta Filitti, Ed. Kriterion, București, 2004, 106 p.
Maksutovici, Cristia, Un nume pe nedrept uitat: Dora D'Istria, Ed. Ararat, 1997, 232 p.
Merita Sauku Bruci (Hrsg.): Lettere di una principessa (studio introduttivo, trascrizione e note). Elena Ghika a Girolamo de Rada. Tirana: Ed. Bargjini, 2004. ISBN 99927-969-5-2 (Letra të një princeshe.)
Mihaela Chapelan, L’identité rhizomatique de Dora d’Istria , Revue Électronique de Littérature Française, volume 6, no. 1, 2012, pages 126-135
Nathalie Clayer, Aux origines du nationalisme albanais, Editions Khartala, Paris, 2006, pages 193-240.
Nicolae Iorga, Lettres de Dora d'Istria. În: Revue historique du sud-est européen, 9/4-6, Paris, Librairie J.Gamber-București,Librairie Pavel Suru 1932^{[lidhje e vdekur]}, p.134-209

Referime

^ ^a ^b Osmani, Shefik (1983), Fjalor i pedagogjisë, Tiranë: Shtëpia Botuese "8 Nëntori", fq. 234 - 235, OCLC 17442147, OL 2978079M
^ Baku, Pasho, red. (2011). "Gjika, Elena". Enciklopedia universale e ilustruar. Tiranë: Shtëpia Botuese Bacchus. fq. 391. OCLC 734077163. OL 25081974M.
^ G. I. Ionescu -Gion, Portrete și evocări istorice, editura Minerva, București, 1986, capitolul Dora d'Istria, p. 92. Ionescu -Gion citează fraza lui Cezar Bolliac din ziarul său Trompeta Carpaților (26 august 1873)
^ Akademia e Shkencave e Shqipërisë: Fjalor enciklopedik shqiptar, Vëllimi 1, Tiranë, 2008, fq. 834.
^ Nathalie Clayer, Origins of Albanian nationalism, Karthala, Paris, 2007, p.209, apud Paul Cernovodeanu et al., Elena Ghica - Dora d'Istria. Online at Ghyka.net Arkivuar 30 janar 2012 tek Wayback Machine
^ Skendi, Stavro (1967). The Albanian national awakening. Princeton: Princeton University Press. fq. 118. ISBN 9781400847761. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[FP-1] Osmani, Shefik (1983), Fjalor i pedagogjisë, Tiranë: Shtëpia Botuese "8 Nëntori", fq. 234 - 235, OCLC 17442147, OL 2978079M

[2] Baku, Pasho, red. (2011). "Gjika, Elena". Enciklopedia universale e ilustruar. Tiranë: Shtëpia Botuese Bacchus. fq. 391. OCLC 734077163. OL 25081974M.

[3] G. I. Ionescu -Gion, Portrete și evocări istorice, editura Minerva, București, 1986, capitolul Dora d'Istria, p. 92. Ionescu -Gion citează fraza lui Cezar Bolliac din ziarul său Trompeta Carpaților (26 august 1873)

[4] Akademia e Shkencave e Shqipërisë: Fjalor enciklopedik shqiptar, Vëllimi 1, Tiranë, 2008, fq. 834.

[5] Nathalie Clayer, Origins of Albanian nationalism, Karthala, Paris, 2007, p.209, apud Paul Cernovodeanu et al., Elena Ghica - Dora d'Istria. Online at Ghyka.net Arkivuar 30 janar 2012 tek Wayback Machine

[Skendi118-6] Skendi, Stavro (1967). The Albanian national awakening. Princeton: Princeton University Press. fq. 118. ISBN 9781400847761. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]