Francesco Redi
Francesco Redi | |
|---|---|
 Portret ng Jacob Ferdinand Voet | |
| Lindi | 18 shkurt 1626 Arezzo, Itali |
| Vdiq | 1 mars 1697 (71 vjet) Piza, Itali |
| Kombësia | Toskan |
| Shkollimi | Universiteti i Pizës |
| Njohur për | Biologjia eksperimentale Parazitologjia Kritika e gjenerimit spontan |
| Karriera shkencore | |
| Fushat | Mjekësia, entomologjia, parasitologjia, gjuhësia |
Francesco Redi (18 shkurt 1626 – 1 mars 1697) ishte një mjek, natyralist, biolog dhe poet italian.[1] Ai përmendet si "themeluesi i biologjisë eksperimentale",[2][3] dhe si "babai i parazitologjisë moderne".[4][5] Ai ishte personi i parë që sfidoi teorinë e gjenerimit spontan duke demonstruar se krimbat vijnë nga vezët e mizave.[6][7]
Me diplomën e doktoraturës në mjekësi dhe filozofi në Universitetin e Pizës në moshën 21-vjeçare, ai punoi në qytete të ndryshme të Italisë. Një racionalist i kohës së tij, ai ishte një kritik i miteve të verifikueshme, si gjenerimi spontan.[8] Eksperimentet e tij më të famshme përshkruhen në magnum opus Esperienze intorno alla generazione degl'insetti (Eksperimente mbi gjeneratën e insekteve), botuar në vitin 1668. Ai hodhi poshtë se nepërkat pinë verë dhe mund të thyejnë gotat dhe se helmi i tyre ishte helmues kur gëlltitet. Ai vuri re me saktësi se helmet e gjarpërinjve prodhoheshin nga dhëmbët dhe jo nga fshikëza e tëmthit, siç besohej. Ai ishte gjithashtu i pari që njohu dhe përshkroi saktë detajet e rreth 180 parazitëve, duke përfshirë Fasciola hepatica dhe Ascaris lumbricoides. Ai gjithashtu dalloi krimbat e tokës nga helminthët (si krimbat e shiritit, grilat dhe krimbat e rrumbullakët). Ai ndoshta filloi përdorimin e kontrollit, bazën e dizajnit eksperimental në biologjinë moderne. Një përmbledhje e poezive të tij botuar për herë të parë më 1685 Bacco in Toscana (Bacchus in Toscana) konsiderohet ndër veprat më të mira të poezisë italiane të shekullit të 17-të dhe për të cilën Duka i Madh Cosimo III i dha atij një medalje nderi.
Biografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Djali i Gregorio Redi dhe Cecilia de Ghinci, Francesco Redi lindi në Arezzo më 18 shkurt 1626. Babai i tij ishte një mjek i njohur në Firence. Pas shkollimit me jezuitët, Francesco Redi ndoqi Universitetin e Pizës nga ku mori gradën e doktoraturës në mjekësi dhe filozofi në 1647, në moshën 21 vjeçare.[4] Ai lëvizte vazhdimisht, në Romë, Napoli, Bolonja, Padova dhe Venecia, dhe më në fund u vendos në Firence më 1648. Këtu ai u regjistrua në Collegio Medico ku shërbeu në Gjykatën Medici si kryemjeku dhe mbikëqyrës i farmacisë dukale. tek Ferdinando II de' Medici, Duka i Madh i Toskanës dhe pasardhësi i tij, Cosimo III. Pikërisht këtu u arritën shumica e punimeve të tij akademike, gjë që i dha atij anëtarësimin në Accademia dei Lincei. Ai ishte gjithashtu anëtar i Accademia del Cimento (Akademia e Eksperimentit) nga 1657 deri në 1667.[9]
Ai vdiq në gjumë më 1 mars 1697 në Piza dhe eshtrat e tij u kthyen në Arezzo për varrim.[10][11]
Një koleksion i letrave të tij mbahet në Bibliotekën Kombëtare të Mjekësisë në Bethesda, Maryland.[12]
Karriera shkencore
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Karriera letrare
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Si poet, Redi është më i njohur për ditirambin Bacco in Toscana (Bacchus in Tuscany), i cili u shfaq për herë të parë në 1685. Poema e tij backanaliane në lëvdimin e verërave toskane lexohet ende sot në Itali.[9] Ai u pranua në dy shoqëri letrare: Akademia e Arkadisë dhe Accademia della Crusca.[10] Ai ishte një anëtar aktiv i Crusca dhe mbështeti përgatitjen e fjalorit toskan. Ai mësoi gjuhën toskane si lettore pubblico di lingua toscana në Firence në 1666. Ai gjithashtu kompozoi shumë vepra të tjera letrare, duke përfshirë Letters e tij dhe Arianna Inferma.[9]
Eponimet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Redi, një krater në Mars u emërua në nder të tij.[13]
- Faza larvore e goditjes parazitare e quajtur "redia" është emëruar pas Redit nga një zoolog tjetër italian, Filippo De Filippi, më 1837.[4]
- Çmimi Redi, çmimi më prestigjioz në toksinologji, jepet për nder të tij nga Shoqata Ndërkombëtare e Toksinologjisë. Çmimi bëhet në çdo Kongres Botëror të IST (përgjithësisht mbahet çdo tre vjet) që nga viti 1967.[14][15]
- Një revistë shkencore Redia, një revistë italiane e zoologjisë, është emëruar për nder të tij, e cila u botua për herë të parë në vitin 1903.[16]
- Një nënlloje nepërkash evropiane, Vipera aspis francisciredi Laurenti, 1768, është emëruar pas tij.[17]
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ "Francesco Redi". Encyclopædia Britannica (në anglisht). Encyclopædia Britannica, Inc. Arkivuar nga origjinali më 23 tetor 2013. Marrë më 22 tetor 2013.
- ^ Leikola A (1977–78). "Francesco Redi as a pioneer of experimental biology". Lychnos Lardomshist Samf Arsb (në anglisht) (1–3): 115–122. PMID 11628017.
- ^ Ioli, A; Petithory, JC; Théodoridès, J (1997). "Francesco Redi and the birth of experimental parasitology". Histoire des sciences médicales (në anglisht). 31 (1): 61–6. PMID 11625103.
- ^ a b c Roncalli Amici R (2001). "The history of Italian parasitology" (PDF). Veterinary Parasitology (në anglisht). 98 (1–3): 3–10. doi:10.1016/S0304-4017(01)00420-4. PMID 11516576. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 23 tetor 2013.
- ^ Mehlhorn H (2008). Encyclopedia of Parasitology, Volumes 1-2 (në anglisht) (bot. 3). Springer-Verlag. fq. 610. ISBN 978-3540489948. Arkivuar nga origjinali më 24 qershor 2016.
{{cite book}}: Parametri|journal=është injoruar (Ndihmë!) - ^ Levine R, Evers C. "The Slow Death of Spontaneous Generation (1668-1859)" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 26 prill 2008. Marrë më 18 prill 2013.
- ^ "Francesco Redi and Controlled Experiments". www.scientus.org (në anglisht). Marrë më 2018-12-10.
- ^ "Francesco Redi". brunelleschi.imss.fi.it (në anglisht). 27 shkurt 2008. Marrë më 2018-12-10.
- ^ a b c Hawgood BJ (2003). "Francesco Redi (1626-1697): Tuscan philosopher, physician and poet". Journal of Medical Biography (në anglisht). 11 (1): 28–34. doi:10.1177/096777200301100108. PMID 12522497. S2CID 23575162.
- ^ a b Francesco Redi of Arezzo (1909). Mab Bigelow (translation and notes) (red.). Experiments on the Generation of Insects (në anglisht). Chicago: Open Court. ISBN 9780527744007. Marrë më 2 mars 2010.
- ^ Francesco Redi of Arezzo (1825). Leigh Hunt (translation and notes) (red.). Bacchus in Tuscany (në anglisht). London: Printed by J. C. Kelly for John and H. L. Hunt. Marrë më 2 mars 2010.
- ^ "Francesco Redi Letters 1683-1693" (në anglisht). National Library of Medicine.
- ^ SpaceRef (14 gusht 2004). "NASA Mars Odyssey THEMIS Image: Promethei Terra" (në anglisht). Marrë më 18 prill 2013.[lidhje e vdekur]
- ^ Gabim referencash: Etiketë
<ref>e pavlefshme; asnjë tekst nuk u dha për refs e quajturahab - ^ International Society on Toxinology. "IST Redi Awards" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 4 tetor 2013. Marrë më 18 prill 2013.
- ^ REDIA – Journal of Zoology. "History" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 4 tetor 2013. Marrë më 18 prill 2013.
- ^ Vipera aspis francisciredi (TSN {{{ID}}}). Integrated Taxonomic Information System.