Franga zvicerane
| Franga zvicerane | |
|---|---|
| Demografia |
Franga zvicerane (në gjuhën gjermane: Schweizer Franken, në gjuhën letrare gjermane në Zvicër poashtu: Schweizerfranken, frëngjisht: franc suisse, italisht: franco svizzero, romançe: franc svizzer) është valuta e Zvicrës dhe Lihtenshtajnit. Nënndahet në 100 rapë (gjer. Rappen, frëngj. centimes, ital. centesimi, rom. raps). shkurtesën ISO e ka CHF, shenja e valutës është Fr., a për shumat në rapë përdoret shkurtesa Rp. (frëngj. Cts.).
Përveç kësaj, franga zvicerane është valuta zyrtare në eksklavën italiane të Campione d'Italia.[1] Në Büsingen am Hochrhein, një eksklavë gjermane në Zvicër, pagohet kryesisht me frangën zvicerane, megjithëse sipas ligjit euroja është valuta.[2]
Historia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Deri në krijimin e Republikës Helvetike në vitin 1798, prodhimi i monedhave ishte punë e kantoneve, qyteteve, abacive dhe pushtuesve të tjerë lokalë. Në vitin 1798, francezët e futën në qarkullim një valutë frange e njëtrajtshme (frëngj. franc de Suisse). Një frangë korrespondonte në atë kohë me 6,614 gramë argjendi të pastër. Valuta ishte e nënndarë në 10 ″Batzen″ (valutë e vjetër nga Berna) ose 100 rapë.
Me Aktin e Ndërmjetësimit (gjer. Mediationsakte, frëngj. Acte de médiation) sovraniteti mbi monedhat iu kthye kantoneve. Ndonëse, kuvendi i vjetër zviceran (gjer. Tagsatzung) e rregulloi frangën zvicerane si valutë e njëtrajtshme, tashmë me një korrespondencë 1 Fr. e barabartë me 6,77025 gramë argjendi të pastër.
Pasi Zvicra më 1848 u bë shtet federal, sërish federata ishte përgjegjëse për valutën dhe më 7 maj 1850 u miratua ligji që franga zvicerane të jetë valuta zyrtare e shtetit. Në të njëjtin vit filloi prerja e monedhave dhe në vitin vijues u nxorrën në qarkullim.
Nga viti 1865 deri në vitin 1927, Zvicra qe anëtare e Bashkimit Monetar Latin, ç'ka do të thoshte që të gjithë monedhat prej ari dhe argjendi që vinin nga Franca, Belgjika, Italia dhe Greqia pranoheshin poashtu në ekonominë vendase. Por rregullat të Bashkimit Monetar e caktonin njësinë e valutës përkatëse me një korrespondencë prej 4,5 gramë argjendi ose 0,290322 gramë ari.
Nga 1945 deri në rënien e sistemit Bretton-Woods në vitin 1973, franga zvicerane ishte e lidhur me dollarin amerikan. Kursi i këmbimit nga 1945 deri 1949 ishte 4,30521 franga për dollar, ndërsa nga 1949 deri 1973 ishte 4,375 franga për dollar. Që nga atëherë, dollari gjithnjë ka humbur vlerë.[3]
Monedhat
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]| Shuma | Imazhi | Motivi | Metali | Diametri | Trashësia | Masa | Kostoja e prodhimit[4] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 5 Rapë | 
|
Koka e perëndisë Libertas (shpeshherë interpretohet si Helvetia) |
92 % Cu, 6 % Al, 2 % Ni | 17,15 mm | 1,25 mm | 1,8 g | 4,22 Rp. |
| 10 Rapë | 
|
Koka e perëndisë Libertas | 75 % Cu, 25 % Ni | 19,15 mm | 1,45 mm | 3 g | 6,63 Rp. |
| 20 Rapë | 
|
Koka e perëndisë Libertas | 75 % Cu, 25 % Ni | 21,05 mm | 1,65 mm | 4 g | 8,47 Rp. |
| ½ Frangë | 
|
Helvetia në këmbë | 75 % Cu, 25 % Ni | 18,20 mm | 1,25 mm | 2,2 g | 7,10 Rp. |
| 1 Frangë | 
|
Helvetia në këmbë | 75 % Cu, 25 % Ni | 23,20 mm | 1,55 mm | 4,4 g | 9,93 Rp. |
| 2 Frangë | 
|
Helvetia në këmbë | 75 % Cu, 25 % Ni | 27,40 mm | 2,15 mm | 8,8 g | 19,40 Rp. |
| 5 Frangë | 
|
Bari malor (shpeshherë interpretohet si Wilhelm Tell) |
75 % Cu, 25 % Ni | 31,45 mm | 2,35 mm | 13,2 g | 36,30 Rp. |
Kartëmonedhat
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Që nga viti 1907, kur Banka sapo e themeluar Kombëtare Zvicerane (SNB) e mori të drejtën e vetme si bankë qendrore për lëshimin e kartëmonedhave, ka pasur tetë seria kartëmonedash në qarkullim. SNB-ja planifikon që në vitin 2015 të lëshojë serinë e nëntë në qarkullim. Seria aktuale daton që nga viti 1995 dhe përbëhet nga gjashtë kartëmonedha.
| Shuma | Përpara | Mbrapa | Portreti | Motivi | Formati | Data e lëshimit |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 10 Fr. | 
|
|
Le Corbusier (arkitekt) | Planimetria e lagjes së qeverisë në qytetin indian të Chandigarh-it | 74 mm × 126 mm | 8 prill 1997 |
| 20 Fr. | 
|
|
Arthur Honegger (kompozitor) | Pacific 231 (lëvizje sinfonike) | 74 mm × 137 mm | 1 tetor 1996 |
| 50 Fr. | 
|
|
Sophie Taeuber-Arp (artiste) | Piktura Tête Dada, 1919 | 74 mm × 148 mm | 3 tetor 1995 |
| 100 Fr. | 
|
|
Alberto Giacometti (artist) | Skulptura L’Homme qui marche I, 1960 | 74 mm × 159 mm | 1 tetor 1998 |
| 200 Fr. | 
|
|
Charles-Ferdinand Ramuz (shkrimtar) | Liqeni Derborence / Malet Diablerets, rajoni Lavaux | 74 mm × 170 mm | 1 tetor 1997 |
| 1000 Fr. | 
|
|
Jacob Burckhardt (historian arti) | Palazzo Strozzi, Firenca (pjesë e fasadës) | 74 mm × 181 mm | 1 prill 1998 |
Roli i Frangës Zvicerane
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Në bazë të kursit të këmbimit fleksibël të saj, franga zvicerane është që nga rënia e sistemit Bretton-Woods një valutë e qëndrueshme dhe e sigurt, nga e cila ka përfituar zhvillimi i ekonomisë popullore zvicerane. Besimi i investitorëve në Zvicrën si qendër financiare dhe në qëndrueshmërinë ekonomike dhe politike të vendit, e ka bërë frangën zvicerane në një valutë të kërkuar dhe ndërkombëtarisht të përdorur për investime. Në të kaluarën, frange zvicerane u tregua për investitorët ndërkombëtarë si ″strehë e sigurt″, kur bota tundej nga katastrofat politike dhe ekonomike. Ky besim tregohej në presionin e rivlerësimit mbi kursin e këmbimit të frangës nga kërkesa në rritje në tregjet financiare ndërkombëtare.
Që prej futjes së eurosë, franga ka vuajtur një humbje në rëndësinë e saj si valutë e diversifikimit, kjo sepse tregjet financiare evropiane kanë fituar në peshë nga ″likuiditeti i ri″ dhe efikasiteti. Prandaj, tendenca e rivlerësimit të kursit të këmbimit ka qenë në krizat të vegjël më e ulët se dikur.
Letërsia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Ernst Baltensperger: Der Schweizer Franken – Eine Erfolgsgeschichte. Die Währung der Schweiz im 19. und 20. Jahrhundert (Franga zvicerane - Një histori suksesi. Valuta e Zvicrës në shekullin XIX dhe XX). NZZ Libro, Cyrih 2012, ISBN 978-3-03823-793-8.
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ "Campione d'Italia ist ein italienisches Paradies im Herzen des Kantons Tessin (Campione d'Italia është një parajsë italiane në zemrën e Kantonit Tiçino)". miralux.ch. Marrë më 2015-04-06.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Bürgerinitiative Büsingen (Iniciativa qytetare Büsingen)". buesingen.info. Arkivuar nga origjinali më 21 shtator 2014. Marrë më 2015-04-06.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Währungskoppelung während "Bretton-Woods"". schweizer-franken.ch. 2014-09-05. Marrë më 2015-04-06.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)[lidhje e vdekur] - ^ "Përgjigjja e Këshillit Federal (Qeverisë) të 10 qershorit 2013 për pyetjen: ″Sa kushton prodhimi i monedhave dhe kartëmonedhave zvicerane?″". Parlament.ch. 2013-06-10. Marrë më 5 prill 2015.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)
Lidhje të jashtme
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Commons: Franga zvicerane – Album me fotografi dhe/apo video dhe materiale multimediale- Faqja zyrtare e Bankës Kombëtare Zvicerane (në gjermanisht, frëngjisht, italisht dhe anglisht)
- Të gjithë seriat e kartëmonedhave në faqen zyrtare e Bankës Kombëtare Zvicerane
- Kontrata valutore ndërmjet Zvicrës dhe Lihtenshtajnit Stampa:De
- Franga zvicerane (Kartëmonedhat) Stampa:De Gabim i përfshirjes: {{En}} është vetëm për emërhapësirën e Skeda. Përdorni më mirë {{lang-en}} ose {{in lang|en}}.
Franca
