Pushtimi sovjetik i Letonisë në 1940

Tank i Ushtrisë së Kuqe i tipit BT-7 dhe kamioni ZIS-5 në Riga (1940)

Pushtimi Sovjetik i Letonisë në 1940 i referohet pushtimit ushtarak të Republikës së Letonisë nga Bashkimi Sovjetik sipas parashikimeve të Paktit Molotov-Ribbentrop të vitit 1939 me Gjermaninë naziste dhe Protokollin e tij Sekret Shtesë nënshkruar në Gusht 1939. Pushtimi ndodhi sipas Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut, Qeverisë së Letonisë, Departamentit të Shtetit të Shteteve të Bashkuara, dhe Bashkimit Evropian. Në 1989, BRSS gjithashtu dënoi protokollin sekret të vitit 1939 midis Gjermanisë naziste dhe vetes së saj që kishte çuar në pushtimin e tre vendeve të Balltikut, përfshirë Letoninë.

Në korrik 1989 vendi shkeli në rrugën e rivendosjes së pavarësisë së tij, dhe pas shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik, sovraniteti i Letonisë u rivendos plotësisht në 1991. Më 22 gusht 1996, parlamenti Letonez miratoi një deklaratë ku thuhej se pushtimi sovjetik i Letonisë në 1940 ishte një pushtim ushtarak dhe një inkorporim i paligjshëm.

Sfondi

1918–1939: Sfondi historik

Në vazhdën e Revolucionit Rus të vitit 1917, Letonia shpalli pavarësinë e saj më 18 nëntor 1918. Pas një Lufte të tejzgjatur për pavarësi, Letonia dhe Rusia Sovjetike (paraardhëse e Bashkimit Sovjetik) nënshkruan një traktat paqeje më 11 gusht 1920. Në nenin 2 të tij Rusia Sovjetike "njeh pa rezerva pavarësinë dhe sovranitetin e shtetit Letonez dhe vullnetarisht përgjithmonë heq dorë nga të gjitha të drejtat sovrane (...) ndaj popullit dhe territorit Letonez." Pavarësia e Letonisë u njoh diplomatikisht nga Këshilli i Lartë i Aleatëve (Francë, Britani e Madhe, Itali, Japoni, Belgjikë) më 26 janar 1921. Shtetet e tjera ndoqën. Më 22 shtator 1921 Letonia u pranua si anëtare në Lidhjen e Kombeve dhe mbeti anëtare deri në shpërbërjen zyrtare të Lidhjes në 1946. Më 5 shkurt 1932 u nënshkrua një Traktat Mos-Agresioni me Bashkimin Sovjetik, bazuar në traktatin e 11 gushtit 1920, marrëveshjet themelore të të cilit në mënyrë të pandryshueshme dhe për të gjitha kohërat formojnë bazën e fortë të marrëdhënieve të dy shteteve.

Traktate përkatëse midis BRSS-së dhe Letonisë

Para Luftës së Dytë Botërore, Republika e Letonisë dhe BRSS kishin nënshkruar dhe ratifikuar traktatet përvijuese:

Pakti Kellogg-Briand

27 gusht 1928 Pakti Kellogg–Briand duke hequr dorë nga lufta si një instrument i politikës kombëtare

Traktati i mos agresionit

Letonia, BRSS më 5 shkurt 1932

Konventa për përcaktimin e agresionit

Më 3 korrik 1933 për herë të parë në historinë e marrëdhënieve ndërkombëtare, agresioni u definua në një traktat detyrues të nënshkruar në Ambasadën Sovjetike në Londër nga BRSS dhe ndër të tjera, Letonia.

Neni II përcakton format e agresionit. Do të njihet si agresor ai shtet i cili do të jetë i pari që do të ketë kryer një nga veprimet e mëposhtme:

Kapitujt përkatës:

• E dyta - pushtimi nga forcat e armatosura të një territori të një shteti tjetër edhe pa një deklaratë lufte
• E katërta - një bllokim detar i brigjeve ose porteve të një shteti tjetër.

1939-1940: Rruga drejt humbjes së pavarësisë

Nënshkrimi i pakteve të mos-agresionit gjermano-estoneze dhe gjermano-letoneze. Ulur nga e majta: Vilhelms Munters, MPJ i Letonisë, Joachim von Ribbentrop, MPJ gjerman; Karl Selter, MPJ i Estonisë.

Pakti i mos-agresionit gjermano-letonez

Pakti i mos-agresionit gjermano-letonez u nënshkrua në Berlin më 7 qershor 1939. Në dritën e përparimit gjerman në lindje, qeveria Sovjetike kërkoi një garanci anglo–franceze për pavarësinë e shteteve baltike, gjatë bisedimeve të tyre për një aleancë me Fuqitë Perëndimore. Qeveritë Letoneze dhe Estoneze, gjithnjë dyshuese për synimet Sovjetike, vendosën të pranojnë një pakt të përbashkët mos-agresioni me Gjermaninë. Paktet gjermano-estoneze dhe gjermano-letoneze të mos-agresionit u nënshkruan në Berlin më 7 qershor, 1939 nga ministri i jashtem letonez Vilhelms Munters dhe Joachim von Ribbentrop. Të nesërmen Adolf Hitler priti të dërguarit e Estonisë dhe Letonisë, dhe gjatë kësaj theksoi ruajtjen dhe forcimin e lidhjeve tregtare midis Gjermanisë dhe shteteve baltike. Ratifikimet e paktit gjermano-letonez u shkëmbyen në Berlin në 24 korrik 1939 dhe ai hyri në fuqi në të njëjtën ditë. U regjistrua në Seritë e Traktateve të Lidhjes së Kombeve më 24 gusht 1939.

Molotov nënshkruan Paktin e Mos-agresionit Gjermano-Sovjetik

Pakti i mos-agresionit gjermano-sovjetik

Pakti Molotov-Ribbentrop, nënshkruar më 23 gusht 1939 përmbante protokolle sekrete për të ndarë territore midis Gjermanisë dhe Bashkimit Sovjetik. Sipas këtyre protokolleve, Finlanda, Estonia, Letonia dhe Bessarabia ishin brenda sferës sovjetike të interesit, dhe Polonia dhe Lituania binin në sferën gjermane të interesit. Bashkimi Sovjetik nuk e pranoi zyrtarisht ekzistencën e këtyre protokolleve derisa, nën presionin e RSS-ve të Balltikut, më 24 dhjetor 1989, Kongresi i Deputetëve të Popullit të BRSS-së njohu zyrtarisht marrëveshjet sekrete dhe i dënoi si të paligjshëm dhe të pavlefshëm nga zanafilla e tyre.

Pushtimi i Polonisë

Gjermania naziste pushtoi Poloninë më 1 shtator 1939. Franca dhe Britania, të cilat ishin të detyruara me traktat të mbronin Poloninë, u përgjigjën me shënime proteste duke kërkuar që gjermanët të tërhiqeshin. Pas pavendosmërisë franko-britanike, Britania veproi e vetme duke ecur përpara me një ultimatum dy-orësh në orën 09:00 të 3 shtatorit, të cilin atëherë Franca u detyrua ta ndiqte, duke lëshuar ultimatumin e saj. Sidoqoftë, përkundër deklaratave se një gjendje lufte ekzistonte tani me Gjermaninë, konferencat ndër-aleate ushtarake të 4-6 shtatorit përcaktuan se nuk kishte mundësi të mbështeste një front lindor në Poloni. Rrjedhimisht, Franca kërkoi që Britania të mos e bombardonte Gjermaninë, nga frika e hakmarrjes ushtarake kundër popullsisë franceze. Ishte e vendosur të mos bënte asgjë, në mënyrë që të mos provokonte një zhvendosje të forcave gjermane në frontin perëndimor. Chamberlain deklaroi në 12 shtatorː "Nuk ka ngutje pasi koha është në anën tonë". Braktisja e Polonisë ishte e plotë.

Një paradë e përbashkët e Wehrmacht dhe Ushtrisë së Kuqe në Brest në fund të pushtimit të Polonisë. Në tribunë janë gjeneralmajor Heinz Guderian (në mes) dhe Brigadier Semyon Krivoshein (djathtas)

Stalini më pas eci përpara me pjesën e tij të Paktit, duke urdhëruar Ushtrinë e Kuqe më 17 shtator të kalonte kufirin Sovjetiko-Polak nën domosdoshmërinë e pretenduar për të mbrojtur Bjellorusët dhe Ukrainasit në territorin e Polonisë, për të cilën Sovjetikët argumentuan se "pushuan së ekzistuari" pas sukseseve gjermane. Stalini pastaj i sugjeroi një "shkëmbim" Hitlerit për të zgjidhur "problemin e Balltikut". Më 28 Shtator 1939, Gjermania dhe Bashkimi Sovjetik pasi kishin ndarë Poloninë nënshkruan një marrëveshje kufitare, përfshirë një protokoll të dytë sekret, duke ia dorëzuar Lituaninë Stalinit në këmbim të dy provincave polake. Pas kësaj, më 3 tetor 1939, ambasadori gjerman në Bashkimin Sovjetik, Friedrich Werner von der Schulenburg, gjithashtu i kishte sugjeruar Molotov që ndryshime të ndryshme në kufijtë e territorit Lituanez të prisnin derisa "Bashkimi Sovjetik të përfshijë Lituaninë, një ide mbi të cilën, besoj, marrëveshja në lidhje me Lituaninë u bazua fillimisht ". Më pas, Bashkimi Sovjetik ra dakord më tej për të kompensuar Gjermaninë naziste 7,500,000 dollarë ari (ose 31.500,000 Reichsmarks) për Reich-un që hoqi dorë nga "pretendimet" e tij për territorin Lituanez që duhej të zotëronte fillimisht bazuar në marrëveshjen e 28 shtatorit.

Bashkimi Sovjetik tani pushtoi pak më shumë se gjysmën e të gjithë territorit polak, dhe fuqitë aleate e kishin demonstruar veten të paaftë për ndërhyrje ushtarake në frontin Lindor. Nuk mbeti asnjë pengesë ndaj Stalinit, bashkë me Hitlerin, për të arritur qëllimet e tij në Balltik.

Marrëdhëniet Balltiko-Sovjetike në vjeshtën e 1939

Më 24 Shtator 1939, anijet luftarake të Marinës së Kuqe u shfaqën nga fqinji verior i Letonisë, porteve estoneze, bombarduesit sovjetikë filluan një patrullë kërcënuese mbi Talin dhe zonat afër. BRSS më pas shkeli hapësirën ajrore të të tre shteteve baltike, duke zhvilluar operacione masive të mbledhjes së inteligjencës më 25 shtator. Moska kërkoi që vendet e Balltikut të lejonin BRSS të vendosnin baza ushtarake dhe të staciononte trupa në tokën e tyre për sa të zgjaste lufta evropiane.

Gjatë bisedimeve në Moskë, më 2 tetor 1939, Stalini i tha Vilhelms Munters, ministrit të Jashtëm Letonez: "Unë po ju them sinqerisht, tashmë ka ndodhur një ndarje e sferave të interesit. Për sa i përket Gjermanisë, ne mund t'ju pushtojmë ju." Balltikët e morën seriozisht këtë kërcënim.

Qeveria e Estonisë pranoi ultimatumin duke nënshkruar marrëveshjen përkatëse më 28 Shtator 1939; Letonia ndoqi më 5 tetor 1939; dhe Lituania menjëherë pas kësaj, më 10 tetor 1939. Në rastin e Letonisë marrëveshja u nënshkrua nga Ministri i Punëve të Jashtme Letoneze Vilhelms Munters dhe Komisari Sovjetik i Punëve të Jashtme Vyacheslav Molotov. Ratifikimet u shkëmbyen në Riga më 11 tetor 1939 dhe traktati hyri në fuqi në të njëjtën ditë. U regjistrua në Seritë e Traktateve të Lidhjes së Kombeve më 6 nëntor 1939. Nenet e traktatit ishin:

• Neni 1 parashikonte bashkëpunim ushtarak midis palëve në rast të një sulmi nga një palë e tretë.
• Neni 2 e detyronte qeverinë Sovjetike të ndihmonte qeverinë Letoneze në sigurimin e armatimit.
• Neni 3 lejonte qeverinë Sovjetike të krijonte baza ushtarake dhe detare në territorin e Letonisë.
• Neni 4 detyronte qeveritë Sovjetike dhe Letoneze që të mos angazhohen në aleanca ushtarake kundër palës tjetër.
• Në nenin 5 përcaktohet se sistemet politike dhe ekonomike dhe sovraniteti i të dy palëve nuk do të preken nga traktati.
• Neni 6 merrej me ratifikimin dhe përcaktonte që traktati të mbetej në fuqi për dhjetë vjet, me një mundësi për ta zgjatur atë për dhjetë vjet të mëtejshëm.

Siç thotë Fondacioni Kombëtar Letonez, marrëveshja kërkoi që Letonia të:

• jepte hua baza për Bashkimin Sovjetik në Liepāja, Ventspils dhe Pitrags deri në vitin 1949;
• ndërtimin e aeroporteve të posaçëm për kërkesat sovjetike; dhe
• lejojnë vendosjen e garnizoneve ushtarake sovjetike që arrinin në 30,000 trupa.

Në pamje të parë, ky pakt nuk prekte sovranitetin letonez. Seksioni 5 i Paktit shprehet si vijon: "Vendosja në fuqi e këtij pakti nuk duhet të ndikojë në asnjë mënyrë të drejtat sovrane të palëve, në veçanti strukturën e tyre politike, sistemin e tyre ekonomik dhe shoqëror dhe masat e tyre ushtarake. Zonat e lëna mënjanë për bazat dhe aeroportet mbeten territore të Republikës së Letonisë ".

Me Sovjetizimin Balltik të pashmangshëm, Hitleri "thirri në shtëpi" gjermanët etnikë . Letonia hyri në marrëveshje me Gjermaninë naziste për riatdhesimin e shtetasve të kombësisë gjermane më 30 tetor 1939. Në pranverën e vitit 1940, 51,000 u larguan nga Letonia për t'u zhvendosur në Poloni. Një thirrje e dytë një vit më vonë nxori 10.500 të tjerë.

Publikisht, më 31 tetor 1939, Këshilli i Lartë Sovjetik e quajti frikën e Sovjetizmit Baltik "marrëzi". Në mënyrë private, ky stacionim i trupave sovjetike në Letoni nën kushtet e paktit të ndihmës së ndërsjellë shënoi fillimin e realizimit të dëshirave të gjata të Sovjetikut për të fituar kontrollin e Balltikëve.

Pushtimi Sovjetik i Finlandës

Lufta e Dimrit: humbjet e Finlandës

Kërkesa të ngjashme u përcollën në Finlandë. Më 5 tetor 1939, finlandezët ishin ftuar në Moskë për të "diskutuar problemet e përbashkëta". Finlandezët nuk pranuan të nënshkruanin një pakt të ndihmës së ndërsjellë, dhe më 30 nëntor, Bashkimi Sovjetik sulmoi Finlandën, duke filluar Luftën e Dimrit. Për shkak se sulmi sovjetik u gjykua si i paligjshëm, Bashkimi Sovjetik u përjashtua nga Lidhja e Kombeve më 14 dhjetor. Finlanda bëri një përpjekje të aftë mbrojtëse dhe arriti të ngecë sulmin sovjetik deri në shkurt 1940, kur u shkatërrua përfundimisht linja kryesore mbrojtëse. Më 12 mars 1940, përballë perspektivës së një pushtimi të plotë sovjetik, Finlanda nënshkroi Traktatin e Paqes së Moskës me Bashkimin Sovjetik. Finlanda ruajti pavarësinë e saj, por u detyrua të dorëzonte 11% të territorit të saj dhe t'i jepte me qira gadishullin Hanko Bashkimit Sovjetik si një bazë detare për 30 vjet. Në qershor 1941, armiqësitë midis Finlandës dhe BRSS rifilluan në Luftën e Vazhdimësisë.

1940–1941: Pushtimi i parë Sovjetik

Sfondi politik

Arratisja e dukshme nga fati i Finlandës mund të ketë çuar në një sens të rremë sigurie për Letoninë. Katër muaj para mbërritjes së trupave sovjetike në Letoni, Vilhelms Munters, duke iu drejtuar një audience në Universitetin e Letonisë, më 12 shkurt 1940, deklaroi: "Ne kemi çdo arsye t'i përshkruajmë marrëdhëniet që ekzistojnë midis Letonisë dhe Bashkimit Sovjetik si shumë të kënaqshme. Ka njerëz që do të thonë se këto kushte të favorshme janë të një natyre të përkohshme, dhe se herët a vonë ne do të duhet të përballemi me presionin e brendshëm-politik dhe të jashtëm-politik nga ana e Bashkimit Sovjetik. Themeli mbi të cilin bazohen këto profeci janë një sekret i vetë profetëve. Përvoja e qeverisë sonë sigurisht nuk i justifikon parashikime të tilla ".

Me dështimin Sovjetik në Finlandë të vulosur për momentin, ishte pak më shumë se një muaj pas shprehjeve pozitive të Munters që Molotov, duke folur më 25 mars 1940, në thelb njoftoi synimet Sovjetike për të aneksuar shtetet e Balltikut, duke deklaruar, "... ekzekutimi i pakteve përparoi në mënyrë të kënaqshme dhe krijoi kushte të favorshme për një përmirësim të mëtejshëm të marrëdhënieve midis Rusisë Sovjetike dhe këtyre Shteteve ". Përmirësimi i marrëdhënieve është një eufemizëm për pushtimin sovjetik.

Në Mars dhe Prill 1940, menjëherë pas fjalimit të Molotov, shtypi Sovjetik filloi sulmet ndaj qeverisë Letoneze. Më pas, NKVD orkestroi një seri grevash në Riga dhe Liepāja. Kur ato nuk arritën të kthehen në një grevë të përgjithshme, Sovjetikët e fajësuan atë dështim në "elementin e papërgjegjshëm që prish marrëdhëniet e fqinjësisë së mirë".

Nga frika e veprimit sovjetik, më 17 maj 1940, qeveria Letoneze lëshoi në mënyrë të fshehtë kompetencat emergjente ministrit Letonez në Londër, Kārlis Reinholds Zariņš, duke caktuar Alfreds Bilmanis, ministrin Letonez në Uashington, si zëvendësuesin e tij.

Pushtimi sovjetik

Skematika e bllokadës ushtarake detare sovjetike të Estonisë dhe Letonisë në 1940. (Arkivat Detare të Shtetit Rus)

Tubimi i organizuar nga Sovjetikët në Riga, 1940

Paradë në Riga. 7 nëntor 1940

Tubimi i Ditës së Punëtorëve e organizuar nga Sovjetikët në Riga, 1941

Më 28 maj 1940, Ministri lituanez në Moskë mori një shënim nga Molotov i cili merrej me rrëmbimin e dyshuar të dy ushtarëve sovjetikë në Vilna. Qeveria lituaneze u përpoq ta qartësonte këtë çështje me një komision sovjetiko-lituanez nën kushtet e paktit të ndihmës së ndërsjellë. Moska e kundërshtoi këtë propozim dhe ndërpreu diskutimin e mëtejshëm, shpejt duke treguar dhe luajtur pjesën e tyre:

• Më 12 qershor 1940 jepet urdhri për një bllokadë totale ushtarake në Estoni drejt Flotës Baltike Sovjetike: sipas drejtorit të Arkivit Shtetëror Rus të Departamentit të Marinës Pavel Petrov (C.Phil.) Duke iu referuar materialeve në arkiv
• 14 qershor 1940 - Ndërsa vëmendja botërore është përqendruar në rënien e Parisit ndaj Gjermanisë naziste një ditë më parë, Molotov akuzon vendet baltike për komplot kundër Bashkimit Sovjetik dhe dorëzon një ultimatum në Lituani për krijimin e një qeverie të miratuar prej sovjetikëve. Në të njëjtën ditë, bllokada sovjetike e Estonisë hyri në fuqi. Sipas dëshmive të dëshmitarëve okularë të hedhura së bashku nga hetuesit Estonezë dhe Finlandezë, dy bomba sovjetike rrëzuan aeroplanin e pasagjerëve finlandez Kaleva duke fluturuar nga Talin për në Helsinki duke transportuar tre pako diplomatike nga legatat e SH.B.A.-së në Tallinn, Riga dhe Helsinki. Punonjësi i Shërbimit të Jashtëm amerikan Henry W. Antheil Jr. u vra në këtë aksident.
• 15 qershor 1940 - trupat sovjetike pushtojnë Lituaninë dhe pozicionojnë trupat për të pushtuar Letoninë.
• 15 qershor 1940 - trupat sovjetike sulmojnë rojet kufitare të Letonisë në Masļenki, duke vrarë tre roje kufitare dhe dy civilë, si dhe duke marrë 10 roje kufitare dhe 27 civilë si pengje të Bashkimit Sovjetik.
• 16 qershor 1940 - Bashkimi Sovjetik pushton Letoninë dhe Estoninë. Sovjetikët dorëzuan ultimatume në Estoni dhe Letoni, për t'u përgjigjur brenda 6 orësh, duke kërkuar: (1) krijimin e Qeverive Pro-Sovjetike të cilat, nën mbrojtjen e Ushtrisë së Kuqe, do të ishin më të afta për të realizuar Paktet e Ndihmave të ndërsjellë; (2) kalimi i lirë i trupave sovjetike në Estoni dhe Letoni për t'i vendosur ato në qendrat më të rëndësishme dhe për të shmangur veprimet e mundshme provokuese kundër garnizoneve sovjetike. Në pamundësi që të rezistonin të vetme, pa asnjë ndihmë të jashtme në dispozicion, nën kërcënimin e bombardimeve të qyteteve dhe në disavantazh të madh numerik, Letonia dhe Estonia kapitulluan.
• 17 qershor 1940 - trupat sovjetike pushtojnë Letoninë dhe okupuan ura, postë/telefon, telegraf dhe zyrat e transmetimit.
• 17 qershor 1940 - Andrey Vyshinsky, Nënkryetari i Këshillit të Komisarëve Popullorë të Bashkimit Sovjetik (dhe prokurori i gjyqeve "show" të Joseph Stalinit në vitet 1937-1938), e prezanton veten tek Presidenti Kārlis Ulmanis si i dërguar i posaçëm Sovjetik.

Humbja e pavarësisë

Orkestrimi sovjetik i ngjarjeve vazhdoi pas pushtimit, i plotë me protestues, të cilët kishin mbërritur me trupat e Ushtrisë së Kuqe, duke organizuar marshime masive dhe takime për të krijuar përshtypjen e trazirave popullore:

• 19 qershor 1940 - Vishinski viziton Ulmanis përsëri, këtë herë, për të dorëzuar listën, të para-aprovuar nga Moska, të anëtarëve të rinj të kabinetit të qeverisë letoneze.
• 20 qershor 1940 - Ulmanis u detyrua të aprovojë qeverinë pro-sovjetike e cila merr detyrën. Lirohen anëtarët e burgosur të partisë së dikurshme të paligjshme komuniste. “Kortezhe të falënderimeve” publike u organizuan për nder të Stalinit.
• 30 qershor 1940 - Ministri i Jashtëm lituanez, Vincas Kreve-Mickevicius, takohet me Molotov. Molotov është i drejtpërdrejtë në komunikimin e synimit Sovjetik për të pushtuar tërë rajonin: "Ju duhet të hidhni një vështrim të mirë në realitet dhe të kuptoni se në të ardhmen kombet e vogla do të duhet të zhduken. Lituania juaj së bashku me kombet e tjera baltike, përfshirë Finlandën, do të duhet të bashkohen me familjen e lavdishme të Bashkimit Sovjetik. Prandaj, ju duhet të filloni tani për të iniciuar popullin tuaj në sistemin Sovjetik, i cili në të ardhmen do të mbretërojë kudo, në të gjithë Evropën; të vënë në praktikë më herët në disa vende, si në vendet baltike, më vonë në të tjerët".
• 5 korrik 1940 - Dekret i lëshuar për shpalljen e zgjedhjeve të reja; partitë demokratike Letoneze organizohen nën Komitetin Kombëtar dhe tentojnë të marrin pjesë.
• 9 korrik 1940 - Vilis Lācis, Ministri i Punëve të Brendshme i emëruar nga Sovjetikët, urdhëron që Komiteti Kombëtar të mbyllet, anëtarët e tij më të shquar të deportohen. Deportimet tashmë po ndodhnin nga territori jo (ende) pjesë i Bashkimit Sovjetik.
• 14-15 korrik 1940 - Zgjedhjet e manipuluara u mbajtën në Letoni dhe shtetet e tjera baltike. Vetëm një listë e paraaprovuar e kandidatëve u lejua për zgjedhje për "Parlamentin Popullor". Fletët e votimit mbajtën udhëzimet e mëposhtme: "Vetëm lista e Bllokut të Popullit Punëtor Letonez duhet të depozitohet në kutinë e votimit. Fleta e votimit duhet të depozitohet pa asnjë ndryshim." Indeksi i pretenduar i aktivitetit të votuesve ishte 97.6%. Më e rëndësishmja, rezultatet e plota të zgjedhjeve u botuan në Moskë 12 orë para mbylljes së zgjedhjeve. Dokumentet elektorale sovjetike të gjetura më vonë vërtetuan se rezultatet ishin sajuar plotësisht. U ngritën gjykata për të ndëshkuar "tradhtarët e popullit." ata që kishin dështuar "detyrën politike" të votimit të Letonisë në BRSS. Ata që nuk kishin vulat në pasaportat e tyre që vërtetonin votimin e tyre, u lejuan të qëlloheshin në pjesën e pasme të kokës.
• 21 korrik 1940 - Saeima e instaluar në mënyrë të manipuluar takohet për herë të parë. Ajo ka vetëm një punë - një peticion për t'u anëtarësuar në Bashkimin Sovjetik. (Shqyrtimi i një veprimi të tillë u mohua gjatë gjithë zgjedhjeve.) Peticioni u mbajt njëzëri. Sidoqoftë, ishte e paligjshme sipas Kushtetutës Letoneze, ende në fuqi, e cila kërkonte një referendum popullor për miratimin e një veprimi të tillë: dy të tretat e të gjithë atyre me të drejtë vote të merrnin pjesë dhe një shumicë që të votonte pro. Ulmanis detyrohet të japë dorëheqjen.
• 22 korrik 1940 - Ulmanis deportohet në Bashkimin Sovjetik, duke vdekur në robëri në vitin 1942. Toka është shtetëzuar (shiko gjithashtu më poshtë).
• 23 korrik 1940 - Nënsekretari amerikan i Shtetit Sumner Welles dënon "proceset djallëzore" me të cilat "pavarësia politike dhe integriteti territorial i tre republikave të vogla të Balltikut do të asgjësoheshin qëllimisht nga një prej fqinjëve të tyre më të fuqishëm".
• 31 korrik 1940 - Ministri i Mbrojtjes Jānis Balodis me familjen e tij u deportuan në Bashkimin Sovjetik (urdhër i shkruar me dorë nga Vilis Lācis).
• 5 gusht 1940 - Bashkimi Sovjetik miraton peticionet e Lituanisë, Letonisë dhe Estonisë, përkatësisht, për t'u bashkuar. Letonia u përfshi si Republika e 15-të e Bashkimit Sovjetik. Përveçse Gjermanisë, nuk ka komb perëndimor që njeh aneksimin si de jure legjitime.

Numrat e saktë për humbjet që sovjetikët i kanë shkaktuar Letonisë nuk janë të disponueshme. Ato janë vlerësuar në 35,000 të vdekur nga veprimet ushtarake, ekzekutimet ose deportimet. Shumë më tepër gjetën strehim jashtë vendit. Këto humbje filluan gjatë pushtimit të parë Sovjetik. Kjo gjithashtu është referuar, në Letonisht, si "Baigais Gads" (Viti i Terrorit). (Ky term u përdor edhe në propagandën antisovjetike të kohës - këto dy përdorime nuk duhet të ngatërrohen ose bashkohen me qëllim. "Baigais Gads" është gjithashtu një titull i një tregimi të hapur antisemitik, të rremë të ngjarjeve të vitit të shkruara nga Pauls Kovalevskis, një simpatizant nazist, në vitin 1942.) Dëbime të mëtejshme masive dhe vrasje ishin planifikuar, megjithatë pushtimi gjerman në territorin Sovjetik, e ndali këtë. Një zyrtar i qeverisë lituaneze pretendon të ketë parë një dokument që parashikonte largimin e 700,000 njerëzve nga Lituania.

Terrori sovjetik

Pllakë për të përkujtuar viktimat e NKVD-së sovjetike në Bauska, Letoni.

Autoritetet Sovjetike, pasi morën kontrollin mbi Letoni, vendosën menjëherë një regjim terrori. Qindra burra u arrestuan, përfshirë shumë liderë të Republikës së Letonisë. U ngritën gjykata për të ndëshkuar "tradhtarët e popullit".

Nën arrest dhe nën mundësinë e vrasjes së shpejtë ishin Presidenti i Letonisë Kārlis Ulmanis dhe Ministri i Jashtëm Vilhelms Munters. Konfiskimi i menjëhershëm i pasurisë dhe ekzekutimi brenda 24 orëve u dekretua për diplomatët jashtë vendit, të cilët refuzuan të njohin regjimet e reja dhe të ktheheshin në Letoni. Urdhërat e mëvonshëm zgjeruan listën e shtypjeve, duke përfshirë këdo që kishte lidhje me dikë që fshihej nga qeveria ose që kishte ikur jashtë shtetit - veprim i cili i bënte ata një tradhtarë të shtetit.

Më 22 qershor 1940, të tre parlamentet e Balltikut miratuan rezolutat fillestare për shtetëzimin e tokës, të ndjekura në Letoni nga një projektligj për Reformë të Tokës një javë më vonë. Fillimisht, një maksimum prej 30 hektarësh tokë mund të përdorej nga një familje, e zvogëluar gjatë pushtimit të dytë sovjetik në 15-20 hektarë.

Deportimet e qershorit zunë vend në 13 qershor dhe 14 qershor 1941, vlerësuar në 15,600 burra, gra dhe fëmijë, dhe duke përfshirë 20% të qeverisë së fundit ligjore të Letonisë. Rreth 35,000 gjithsej (1.8% e popullsisë së Letonisë) u deportuan gjatë pushtimit të parë Sovjetik. Dëbimet e Stalinit përfshinin gjithashtu mijëra hebrenj të Letonisë. (Dëbimi masiv arriti në 131.500 vetë në të gjithë Balltikun.)

Sipas Udhëzimeve të Serov, dëbimet ishin të shpejta dhe të efektshme dhe erdhën në mes të natës. Të deportuarve iu dha një orë ose më pak për t'u përgatitur për t'u larguar. Ata lejoheshin të merrnin me vete gjërat e tyre që nuk i kalonin 100 kg në peshë (para, ushqim për një muaj, pajisje gatimi, veshje). Familjet do të çoheshin më pas në stacionin hekurudhor. Kjo ishte kur ata zbuluan se burrat duhej të ndaheshin nga gratë dhe fëmijët: "Duke pasur parasysh që një numër i madh i të internuarve duhet të arrestohen dhe shpërndahen në kampe të veçanta dhe që familjet e tyre duhet të vazhdojnë në vendbanime të veçanta në rajone të largëta, është thelbësore që operacioni i largimit të anëtarëve të familjes së të internuarve dhe kokës së familjes të kryhet njëkohësisht, pa i njoftuar ata për ndarjen me të cilën do të përballen ... Transporti i tërë familjes drejt stacionit do të realizohet në një automjet dhe vetëm në stacionin e nisjes kryetari i familjes vendoset veçmas nga familja e tij në një makinë të destinuar posaçërisht për kryefamiljarët. "

Trenat u shoqëruan nga një oficer i NKVD dhe një kolonë ushtarake. Të paketuar në vagona bagëtish me hekura, me vrima në dysheme për arsye sanitare, të internuarit u dërguan në Siberi. Shumë vdiqën para se të arrinin në destinacionin e tyre të fundit për shkak të kushteve të vështira. Shumë më shumë u zhdukën gjatë dimrit të tyre të parë.

Një numër letonezësh që arritën të shmangin dëbimet vendosën të fshihen në pyje, ku u organizuan njësi antisovjetike. Kur Gjermania naziste sulmoi Bashkimin Sovjetik, ata rebelë menjëherë hynë në bashkëpunim me Gjermaninë naziste.

Pasojat

Pushtimi i Letonisë nga Gjermania naziste 1941-1944

Lufta Sovjetike-Gjermane shkurtoi vitin e parë të pushtimit Sovjetik. Ofensiva naziste, e nisur më 22 qershor 1941, pak më shumë se një javë pasi u kryen dëbimet masive, hyri në Rigë më 1 korrik 1941. Kjo ndërpreu e planet e dokumentuara të NKVD për të deportuar disa qindra mijëra njerëz më shumë nga shtetet e Balltikut në 27 dhe 28 qershor, 1941.

Me kujtimet e dëbimeve masive të një jave përpara akoma të freskëta, trupat gjermane u përshëndetën gjerësisht me ardhjen e tyre nga letonezët si çlirimtarë. Himni kombëtar i Letonisë u luajt në radio dhe, siç shkruante Chris Bellamy: "kryengritja [anti-Sovjetike] shpërtheu menjëherë pas lajmit të Barbarossa". Shumica e letonezëve etnikë që ishin detyruar të shërbenin në Ushtrinë e Kuqe dezertuan nga njësitë e tyre, dhe shpejt pas kësaj sulmuan NKVD. Më 2 korrik 1941, një njësi e dezertorëve letonezë pushtuan qytetin e Sigulda-s, dhe tre ditë më vonë, rebelët Letonezë morën nën kontroll një qytet tjetër, Smiltene, duke bllokuar gjithashtu rrugën strategjike për në Pskov. Letonezët jo vetëm që dezertuan masivisht nga njësitë e rregullta të Ushtrisë së Kuqe, ata gjithashtu u arratisën nga kampe stërvitore ushtarake, të cilat ishin pjesë e planit të mobilizimit Sovjetik. Midis betejave të tjera me njësitë në tërheqje sovjetike, Bellamy përmend Limbaži (4 korrik), Olaine (5 korrik) dhe Alūksne (9 korrik). Të gjitha këto vende u morën nga rebelët Letonezë para se të shfaqeshin njësitë e para të Wehrmacht në zonë.

Sidoqoftë, Gjermania naziste nuk kishte asnjë plan ose dëshirë për të rikthyer autonominë në Letoni, edhe pse ata urdhëruan kolonel Alexander Plesners të mbikëqyrë formimin e Forcave të Mbrojtjes së Letonisë. Më 8 korrik, gjermanët njoftuan se veshja e uniformave jo-gjermane ishte e ndaluar. Gjithashtu, njësive rebele iu urdhërua të çarmatoseshin. Frika e hebrenjve ndaj nazistëve - e cila kishte bërë që disa të shikonin pushtimin Sovjetik si një masë sigurie - u vërtetua tragjikisht të ishte shumë mirë e bazuar.

Deri më 10 korrik 1941, forcat e armatosura gjermane kishin pushtuar të gjithë territorin e Letonisë. Letonia u bë një pjesë e Reichskommissariat Ostland të Gjermanisë naziste - Provinca e Përgjithshme e Letonisë (Generalbezirk Lettland). Kushdo që ishte i pabindur ndaj regjimit gjerman, si dhe ata që kishin bashkëpunuar me regjimin Sovjetik, u vranë ose u dërguan në kampe përqendrimi.

Më 1939, Generalplan Ost u hartua nga Gjermania naziste që përfshinte vendet lindore. Sa i përket Letonisë, u përcaktua që popullsia prej rreth 2,000,000 duhet të zvogëlohej prej 50%, ata që mbeten konsideroheshin të denjë për "gjermanizimin". Prandaj, hebrenjtë, romët, komunistët, oficerët e ushtrisë, politikanët dhe intelektualët e tjerë e gjetën veten të arrestuar. Ulje të mëtutjeshme në popullatën civile do të arriheshin përmes krijimit të mungesave të ushqimit, duke rezultuar në uri masive.

Trupat sovjetike në Riga, tetor 1944

Pushtimi i dytë sovjetik 1944-1991

Poster i propagandës sovjetike në Letoni, 1945

Ofensiva e Rigës ishte pjesë e një ofensive më të madhe, asaj Balltike në Frontin Lindor gjatë Luftës së Dytë Botërore. Ajo ndodhi vonë në 1944 dhe dëboi forcat gjermane nga qyteti i Rigës.

Letonia u pushtua përsëri nga Bashkimi Sovjetik nga 1944-91. Nën pushtimin sovjetik mijëra letonezë u deportuan në kampet siberiane, u ekzekutuan ose u dëbuan.

Shumë letonezë ia mbathën me anije dhe anije peshkatarësh për në Suedi dhe Gjermani, nga ku deri në vitin 1951 ata u zhvendosën në pjesë të ndryshme të botës perëndimore (kryesisht Australi dhe Amerikën e Veriut). Afro 150,000 letonezë përfunduan në mërgim në Perëndim.

Sipas vlerësimeve të përafërta, si rezultat i Luftës së Dytë Botërore, popullsia e Letonisë u ul me gjysmë milioni (25% më pak se në 1939). Në krahasim me 1939, popullsia Letoneze ishte zvogëluar me rreth 300,000 vetë. Lufta shkaktoi humbje të mëdha në ekonomi - shumë qytete historike u shkatërruan, si dhe industria dhe infrastruktura.

Në korrik 1989, pas ngjarjeve dramatike në Gjermaninë Lindore, Këshilli Suprem i Letonisë miratoi një "Deklaratë të Sovranitetit" dhe ndryshoi Kushtetutën për të shpallur supremacinë e ligjeve të saj mbi ato të BRSS.

Më 23 gusht 1989 u zhvillua demonstrata politike Udha e Balltikut. Përafërsisht dy milion njerëz bashkuan duart e tyre për të formuar një zinxhir njerëzor mbi 600 kilometra të gjatë në të tre shtetet e Balltikut (Estonia, Letonia, Lituania). Kjo demonstratë u organizua për të tërhequr vëmendjen e botës për fatin e përbashkët historik që pësuan këto tre vende.

Në Mars 1990 kandidatët nga partia pro-pavarësisë Fronti Popullor Letonez fituan një shumicë prej dy të tretave në Këshillin e Lartë në zgjedhjet demokratike.

Më 4 maj 1990, Këshilli Letonez shpalli qëllimin e tij për të rivendosur pavarësinë e plotë letoneze. Forcat politike dhe ushtarake sovjetike u përpoqën pa sukses për të rrëzuar qeverinë Letoneze. Më 21 gusht 1991, Letonia mori pavarësinë de-fakto. Pasoi njohja ndërkombëtare, përfshirë atë të BRSS. Shtetet e Bashkuara, të cilat nuk e kishin njohur kurrë aneksimin me forcë të Letonisë nga BRSS, rifilluan marrëdhëniet e plota diplomatike me Letoninë më 2 shtator 1991.

Në shkurt 1992, Rusia ra dakord të fillojë tërheqjen e trupave të saj nga Letonia.

Në gusht 1994 trupat e fundit ruse u tërhoqën nga Republika e Letonisë.

Rusia zyrtarisht i dha fund pranisë së saj ushtarake në Letoni në gusht 1998 pas nxjerrjes jashtë përdorimi të stacionit të radarit Skrunda-1, i cili ishte radari i fundit aktiv ushtarak rus në Balltik. Trupat e fundit ruse u tërhoqën nga stacioni vitin e ardhshëm.

Versioni sovjetik historik i ngjarjeve

"Fryma e Leninit të Madh dhe flamuri i tij fitimtar na frymëzon për Luftën e Madhe Patriotike" (Stalin)

Deri në rivlerësimin e historisë sovjetike që filloi gjatë Perestroikas, e cila çoi në dënimin zyrtar të protokollit sekret të 1939 nga qeveria Sovjetike, qëndrimi Sovjetik mbi ngjarjet e viteve 1939-1940 përmblidhet si vijon:

Qeveria e Bashkimit Sovjetik i sugjeroi Qeverisë së Republikës së Letonisë që ata të lidhin një traktat të ndihmës së ndërsjellë midis dy vendeve. Presioni nga populli punëtor letonez e detyroi qeverinë Letoneze të pranojë këtë ofertë. U nënshkrua një Pakt i Ndihmës së Ndërsjellë duke lejuar BRSS të staciononte një numër të kufizuar njësish të Ushtrisë së Kuqe në Letoni. Vështirësitë ekonomike, pakënaqësia me politikat e qeverisë Letoneze "që kishin sabotuar përmbushjen e Paktit dhe qeverisë Letoneze" dhe orientimi politik drejt Gjermanisë naziste çuan në një situatë revolucionare që arriti kulmin në qershor 1940. Për të garantuar përmbushjen e Paktit, në Letoni hynë njësi shtesë ushtarake sovjetike, të mirëpritur nga punëtorët e Letonisë që kërkonin dorëheqjen e qeverisë borgjeze letoneze dhe udhëheqësit fashist të saj, Kārlis Ulmanis. Po atë qershor, nën udhëheqjen e Partisë Komuniste Letoneze, punëtorët e Letonisë zhvilluan demonstrata dhe në atë ditë, qeveria fashiste u përmbys dhe u formua një Qeveri Popullore. Zgjedhjet për Parlamentin Letonez u mbajtën më pas menjëherë në Korrik 1940. "Unioni i Popullit që Punon", krijuar me një iniciativë të Partisë Komuniste Letoneze, mori shumicën dërrmuese të votave. Parlamenti miratoi deklaratën e rivendosjes së pushtetit Sovjetik në Letoni dhe shpalli Republikën Socialiste Sovjetike Letoneze. Parlamenti atëherë deklaroi dëshirën e Letonisë për t'u bashkuar lirshëm dhe me dëshirë në BRSS, duke miratuar një rezolutë për këtë qëllim. Kjo kërkesë u aprovua nga Këshilli Suprem i BRSS dhe Letonia u bë një republikë përbërëse e BRSS.

Versione konfliktuale të historisë

Deklarata e Welles, duke dënuar okupimin e vitit 1940 nga Bashkimi Sovjetik të Letonisë dhe dy shteteteve të tjera baltike, dhe duke refuzuar njohjen e aneksimit të tyre si Republika Sovjetike

Çështja e pushtimit Sovjetik, motivet dhe pasojat e saj, mbetet një burim grindjesh midis shteteve baltike dhe Rusisë. Në thelb qëndrojnë versione të ndryshme të ngjarjeve historike gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe pas: versioni letonez (i ndarë edhe nga Estonia dhe Lituania dhe e mbështetur gjerësisht nga shkollarët perëndimor) dhe ai sovjetik, i cili vazhdon të mbështetet dhe mbrohet nga qeveria e Rusisë.

Sipas Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, Qeverisë së Letonisë, Shteteve të Bashkuara, dhe Bashkimit Evropian, pushtimi i Letonisë nga BRSS në 1940, dhe ri-përfshirja e saj e mëvonshme në Bashkimin Sovjetik në 1944, ishte e paligjshme. Sipas kësaj, qeveria e ligjshme e Letonisë u rrëzua në 1940 dhe sundimi Sovjetik u imponua me forcë. Më pas, Bashkimi Sovjetik kreu veprime në shkallë të gjerë dhe sistematike, përfshirë vrasje dhe dëbime masive kundër popullsisë Letoneze. Zgjedhje të manipuluara u organizuan në të cilat vetëm kandidatët e mbështetur nga sovjetikët u lejuan të kandidonin; rezultatet rrodhën aksidentalisht në shtypin perëndimor në Londër para se zgjedhjet të mbaronin. Siç është raportuar nga Time në vitin 1940, ata që nuk i kishin vulosur pasaportat për të vërtetuar që kishin votuar Letoninë që të hynte në BRSS u lejuan të qëlloheshin në pjesën e pasme të kokës nga NKVD Sovjetik, Vendi mbeti i pushtuar nga Bashkimi Sovjetik deri në rivendosjen e pavarësisë së tij në 1991. 48 vitet e okupimit Sovjetik dhe aneksimit të Shteteve Balltike nuk u njohën kurrë si të ligjshme nga demokracitë perëndimore. Shtetet e Bashkuara zbatuan veçanërisht Doktrinën e Stimsonit të miratuar më parë për çështjen e shteteve baltike, duke çuar në bërjen e saj një precedent të themelosur në Ligjin Ndërkombëtar.

Ndërsa Kongresi i Deputetëve Popullorë të Bashkimit Sovjetik dënoi aneksimin e Letonisë dhe shteteve të tjera baltike para shpërbërjes së BRSS, Federata Ruse, shteti pasardhës ligjor i BRSS, nuk e njeh pushtimin me forcë të Letonisë nga Bashkimi Sovjetik. Në mënyrë të veçantë në referencë të Letonisë, Duma Ruse miratoi një rezolutë për të "kujtuar deputetët e Saeima letonez se qenia e Letonisë një pjesë e Bashkimit Sovjetik ishte e bazuar në fakt dhe në ligj nga pikëpamja juridike ndërkombëtare." Qeveria e Rusisë pohon më tej se Bashkimi Sovjetik çliroi Letoninë nga gjermanët në 1944.

Trashëgimia

Në vitin 2000, Dita e okupimit Sovjetik - 17 qershor - u bë një ditë përkujtimi në Letoni.

Shiko gjithashtu

• Pushtimi i shteteve baltike
• Pushtimi i Letonisë nga Gjermania naziste
• Rezoluta e Shteteve të Bashkuara për 90 vjetorin e Republikës Letoneze
• Litene
• Flota Letoneze që luftoi për Aleatët në Luftën e Dytë Botërore

Referime

• O'Connor, Kevin (2003). The History of the Baltic States. Greenwood Publishing Group. fq. 113–145. ISBN 978-0-313-32355-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Rislakki, Jukka (2008). The Case for Latvia. Disinformation Campaigns Against a Small Nation. Rodopi. ISBN 978-90-420-2424-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Brecher, Michael; Jonathan Wilkenfeld (1997). A Study of Crisis. University of Michigan Press. fq. 596. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Frucht, Richard (2005). Eastern Europe: An Introduction to the People, Lands, and Culture. ABC-CLIO. fq. 132. ISBN 978-1-57607-800-6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Plakans, Andrejs (2007). Experiencing Totalitarianism: The Invasion and Occupation of Latvia by the USSR and Nazi Germany 1939–1991. AuthorHouse. fq. 596. ISBN 978-1-4343-1573-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Wyman, David; Charles H. Rosenzveig (1996). The World Reacts to the Holocaust. JHU Press. fq. 365–381. ISBN 978-0-8018-4969-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Plakans, Andrejs (1995). The Latvians: A Short History. Hoover Press. fq. 143–166. ISBN 978-0-8179-9302-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

Bibliografi

• Latvian National Foundation, These Names Accuse-Nominal List of Latvians Deported to Soviet Russia Arkivuar 19 qershor 2013 tek Wayback Machine, Stockholm: Latvian National Foundation, 2nd edition, 1982
• Meissner, Boris, Die russische Politik gegenüber der baltischen Region als Prüfstein für das Verhältnis Russlands zu Europa—in Die Aussenpolitik der baltischen Staaten und die internationalen Beziehungen im Ostseeraum, Hamburg:Bibliotheka Baltica, 1994, S.466–504.
• Meissner, Boris Die Sowjetunion, die baltischen Staaten und das Völkerrecht – Köln: Verl. für Politik u. Wirtschaft, 1956. XI, 377 S..* Rutkis, Jānis, editor, Latvia: Country & People, Stockholm: Latvian National Foundation, 1967
• Zalts, Alberts, editor, Latvian Economic Review, No. 2 (18), April 1940 Arkivuar 8 maj 2013 tek Wayback Machine, Riga: Latvian Chamber of Commerce and Industry, 1940
• Švābe, Arveds, The Story of Latvia – A Historical Survey Arkivuar 31 korrik 2013 tek Wayback Machine, Stockholm: Latvian National Foundation, 1949

Linqe të jashtme

• Muzeu i okupimit të Letonisë
• Pasqyrë e mizorive sovjetike gjatë okupimit të Letonisë nga Sovjetikët në vitet 1940-1941
• Raportet e Centropa, Letoni, 1 korrik 1941, nga Frank Gordon
• Vilis Lācis shënim i shkruar me dorë (faksi dhe përkthimi) duke deportuar gjeneralin Jānis Balodis dhe familjen Arkivuar 19 qershor 2013 tek Wayback Machine