Ravijëzim i libertarianizmit
Appearance
Libertarianism – filozofi politike, ekonomike dhe shoqërore që e mban lirinë si synimin e vet kryesor. Libertarianët synojnë të rrisin në maksimum autonominë dhe lirinë e zgjedhjes, duke theksuar lirinë politike, asocimin vullnetar dhe parësinë e gjykimit individual.
Natyra e libertarianizmit
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Libertarianizmi
Mbështet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Lirinë ekonomike – lirinë për të prodhuar, tregtuar dhe konsumuar të mira dhe shërbime të përftuara pa përdorimin e forcës, mashtrimit apo vjedhjes.
- Shoqërinë e lirë - një shoqëri në të cilën një individ ka lirinë për të përftuar fuqinë dhe resurset në mënyrë që të plotësojë potencialin e vet personal.
- Përgjegjësinë individuale
- Barazinë - ideja se të gjithë njerëzit duhen trajtuar në mënyrë të barabartë.
- Vet-menaxhimin – metoda, aftësi dhe strategji me të cilat individët mund të drejtojnë me efikasitet aktivitetet e veta drejtë arritjes së objektivave personale.
- Vet-qeverisje - ideja se njeriu apo njerëzit janë në gjendje të ushtrojnë të gjitha funksionet e nevojshme të fuqisë pa ndërhyrje nga ndonjë autoritet të cilin ata nuk mund ta ndryshojnë.
- Vet-pronësia – koncepti i pronësisë së vetvetes, së personit të vet, shprehur si e drejta morale dhe/apo natyrore e një individi për të qenë kontrollori ekskluziv i trrupit dhe jetës së vet.
- Asocimi vullnetar – një grup individësh që hyjnë në marrëveshje vullnetare (pa përdorim force, apo mashtrimi) për të formuar një organizatë apo për të arritur një qëllim.
Kundërshton
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Autoritarizmin –
- Shtrëngimin – praktika e të detyruarit të një pale tjetër që të sillet në mënyrë jo-vullnetare (në veprim apo mosveprim) nëpërmjet përdorimit të kërcënimit apo dhunës.
- Diskriminimin – një formë kolektivizmi që ka të bëjë me trajtimin e njerëzve mbi bazën e grupit, klasës, racës apo kategorisë ku një individ përket në një moment të caktuar dhe jo mbi bazën e meritës individuale.
- Imperializmin –
Debaton
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Abortin
- Anarkizëm vs. minarkizëm
- Tregu i lirë dhe laissez-faire vs. socializëm dhe komunizëm
Origjinat e libertarianizmit
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Iluminizmi –
- Liberalizmi klasik –
- Anarkizmi individualist –
- Demokracia Jeffersoniane –
- Teoria e ligjit natyror –
Teoria dhe politika libertariane
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Anarko-kapitalizmi dhe minarkizmi
- Debate përbrenda libertarianizmit
- Perspektiva libertariane mbi pronësinë intelektuale
- Perspektiva libertariane mbi të drejtat e LGBT-ve
- Libertarianizmi në Shtetet e Bashkuara të Amerikës
- Teori të ligjit libertariane
- Libertarianizmi dhe Objektivizmi
Ideale libertariane
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Këto koncepte, edhe pse jo domosdoshmërisht ekskluzive të libertarianizmit, janë domethënëse në terma historikë dhe në qarqet libertariane moderne.
- Liritë civile –
- Decentalizimi –
- Organizata për zgjidhje konfliktesh –
- Liri ekonomike–
- Tregu i lirë –
- Shoqëria e lirë –
- Tregtia e lirë –
- Vullneti i lirë –
- Liria e asocimit –
- Liria për kontratë –
- Individualizmi –
- Laissez-faire –
- Ligji i lirisë së barabartë -
- Liria –
- Qeveria e kufizuar –
- Individualizmi metodologjik –
- Të drejtat natyrore –
- Night watchman state –
- Jo-agresioni –
- Jo-intervencionizmi –
- Jo-politika–
- Mos-votimi –
- Agjenci mbrojtje private –
- Ligji policentrik –
- Pronësia –
- Vet-qeverisja –
- Vet-pronësia –
- Rendi i vetvetishëm –
- Shoqëri pa shtet–
- Teoria e vlerave subjektive –
- Rezistencë ndaj taksimit –
- Asocimi vullnetar –
- Shoqëria vullnetare –
Filozofë dhe ekonomistë që kanë ndikuar në filozofinë libertariane
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Anarkistë
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Émile Armand – një nga anarkistët individualistë më me ndikim në fillim shekullin e 20-të.
- Robert Nozick – filozof dhe autor i librit Anarchy, State, and Utopia
- Lysander Spooner – anarkist individualist i njohur amerikan dhe themelues i American Letter Mail Company.
- Max Stirner –themelues i anarkizmit egoist.
- Benjamin Tucker – një teorist i anarkizmit individualist në shek. e 19të.
Ekonomistë
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Frédéric Bastiat – one of the leading economists of the 19th century and creator of the concept of opportunity cost
- Milton Friedman – Nobel Prize-winning monetarist economist, notable for his advocacy of economic deregulation and privatization
- Robin Hahnel – Modern participatory economics scholar and libertarian socialist
- Friedrich Hayek – Nobel Prize-winning Austrian School economist, notable for his political work The Road to Serfdom
- Elinor Ostrom – fituese e Çmimit Nobel në ekonomi.
- Ludwig von Mises – filozof, ekonomist i Shkollës Austriake, sociolog, dhe liberal klasik.
- Murray Rothbard – filozof, autor dhe ekonomist amerikan i rrymës së Shkollës Austriake; themelues i anarko-kaptalizmit.
- E. F. Schumacher – ekonomist dhe statisticien.
- Nassim Nicholas Taleb – statisticien, filozof dhe autor i librit The Black Swan
Objektivistë
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Ayn Rand – filozofe dhe shkrimtare ruso-amerikane; krijuesja e filozofisë së Objektivizmit
- Leonard Peikoff – filozof objektivist dhe themelues i Ayn Rand Institute
Të tjerë
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Noam Chomsky – lingusit i famshëm dhe aktivist shoqëror
- Karl Hess – aktivist për rezistencën ndaj taksave
- Hans-Hermann Hoppe – ekonomist, filozof dhe shkrimtar që ka punuar gjerësisht mbi "etikën argumentuese" (argumentation ethics)
- Ron Paul – politikan amerikan dhe kandidat për president të SHBA-ve në vitin 2012.
- Henry David Thoreau – një nga filozofët më të shquar amerikanë në transcendentalizëm dhe anarko-pacifizëm.
- Robert Anton Wilson – autor i trilogjisë Illuminatus!
Shiko dhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime dhe shënime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Lidhje të jashtme
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Outline of libertarianism - Stanford Encyclopedia of Philosophy
- The Humble Libertarian resurse libertariane dhe index për website libertarianë.
- Foundation for Economic Education një nga organizatat libertariane më të vjetra në SHBA.
- Libertarianism.com Arkivuar 2 maj 2012 tek Wayback Machine një website pa-fitim për Libertarianizmin.