Zanoret hundore
Një zanore hundore është një zanore që prodhohet me një ulje të qiellzës së butë (ose velumit) në mënyrë që rryma e ajrit të dalë përmes hundës dhe gojës njëkohësisht, si në zanoren franceze /ɑ̃/ ( 
(AFN·info) ) ose dialektit Amoy [ ɛ̃ ]. Në të kundërt, zanoret gojore prodhohen pa hundëim .
Zanoret e hundëzuara janë zanore nën ndikimin e tingujve fqinjë. Për shembull, [ o ] e fjalës hon ndikohet nga bashkëtingëllorja hundore pasuese. Në shumicën e gjuhëve, zanoret ngjitur me bashkëtingëlloret hundore prodhohen pjesërisht ose plotësisht me një vel të ulur në një proces të natyrshëm asimilimi dhe për këtë arsye janë teknikisht hundore, por pak folës e vënë re. Ky është rasti në anglisht: zanoret që i paraprijnë bashkëtingëlloreve hundore janë hunore, por nuk ka dallim fonemik midis zanoreve hundore dhe gojore, dhe të gjitha zanoret konsiderohen fonemikisht gojore.
Megjithatë, hundorësia e zanoreve është një tipar dallues në disa gjuhë. Me fjalë të tjera, një gjuhë mund të bëjë kontrast fonemik mes zanoreve gojore dhe zanoreve të nazalizuara. [1] Gjuhëtarët përdorin çifte minimale për të vendosur nëse hundësia është apo jo e një rëndësie gjuhësore. Në frëngjisht, për shembull, zanoret hundore janë të dallueshme nga zanoret gojore dhe fjalët mund të ndryshojnë nga cilësia e zanoreve. Fjalët beau /bo/ "e bukur" dhe bon /bɔ̃/ "mirë" janë një çift minimal që mbështet tezën e dallimit hundor të zanoreve edhe nëse /ɔ̃/ nga bon është pak më e hapur .
Portugezja lejon diftongjet hundore, të cilat janë në kontrast me homologët e tyre orale, si çifti mau /ˈmaw/ "keq" dhe mão /ˈmɐ̃w̃/ "dorë".
Ndikimi në lartësinë e zanoreve
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Hundorzimi si rezultat i asimilimit të një bashkëtingëllore hundore tenton të shkaktojë një rritje të lartësisë së zanoreve ; Hundorzimi fonemikisht dallues tenton të ulë zanoren. [2] Sipas një vlerësimi të ndryshëm, zanoret e larta priren të ulen, por zanoret e ulëta priren të ngrihen në vend. [3]
Origjina
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Rodney Sampson përshkroi një tregim historik me tre faza, duke shpjeguar origjinën e zanoreve hundore në frëngjishten moderne. Shënimi i Terry dhe Webb do të përdoret më poshtë, ku V, N dhe Ṽ (me një tildë sipër) përfaqësojnë përkatësisht zanoren gojore, bashkëtingëlloren hundore dhe zanoren hundore. [4]
| Faza 1 | Faza 2 | Faza 3 |
| rr. 13th | c. 14-16 | c. 17-18 |
| vend [vẽnt], [vɑ̃nt] | [vɑ̃(n)t] | [vɑ̃] |
Në periudhën frëngjishtes së vjetër, zanoret hundore nën asimilimin regresiv, si VN > ṼN. Në periudhën franceze të mesme, realizimi i bashkëtingëllores hundore u bë i ndryshueshëm, si VN > Ṽ(N). Ndërsa gjuha evoluon në formën e saj moderne, bashkëtingëllorja nuk realizohet më, pasi ṼN > Ṽ.
Drejtshkrimi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Gjuhët e shkruara me shkrim latin mund ti dëftojnë zanoret hundore me një n ose m të heshtur pasuese, siç është rasti në frëngjisht, portugalisht, lombardisht (ortografia klasike qendrore), bamana, bretonisht dhe joruba .
Në raste të tjera, ato tregohen me diakritika . Në alfabetin fonetik ndërkombëtar, zanoret hundore shënohen me një tildë mbi simbolin e zanores. E njëjta praktikë mund të gjendet në portugalisht duke shënuar me një tildë në diftongje (p.sh. põe ) dhe për fjalët që mbarojnë me /ɐ̃/ (p.sh. manhã, irmã ). Ndërsa tilda përdoret gjithashtu për këtë qëllim në Guaranín Paraguajane, hundorësia fonetike tregohet nga një diaerezis ( ¨ ) në ortografitë e standardizuara të shumicës së varieteteve të Tupí-Guaraní të folura në Bolivi . Polonishtja, Navajo, dhe Elfdalian përdorin një grep nën shkronjë, të quajtur ogonek, si në ą, ę . Romanizimi Pe̍h-ōe-jī i Hokkien dhe Amoy tajvanez përdor një mbishkrim n ( aⁿ, eⁿ, . . . ).
Shkrimet brahmike të përdorura për shumicën e gjuhëve indike shënojnë hundorësinë me anusvāra (ं, përdoret në mënyrë homofonike për hundorëzimin homoorganik në një grup bashkëtingëllore pas zanores) ose diakritikën anunāsika (ँ) (dhe variantet e saj rajonale).
Gjuhët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Gjuhët e mëposhtme përdorin zanore fonemike hundore:
- Abenaki
- Acehnishtja (shih Fonologjia Acehnese)
- Gegnishtja i gjuhës shqipe
- Asamezisht
- Baloçi
- Bretonisht
- Bengalisht (nazalizimi është i dobët në Bengalin Indian dhe kryesisht mungon në Bengalin Bangladesh)
- Burmezisht
- Çeroki
- Çoktau
- Hollandisht (Fjalë huazim në frëngjisht për disa folës)
- Elfdalian
- Arpitanisht
- Frëngjisht
- Guaraní
- Guxharatisht
- Kreolishtja haitiane
- Hindi
- Urdu
- Hmong
- Hokkien
- Kashubiane
- Konkani
- Lakota
- Latinisht
- Lombard
- Kreolishtja e Luizianës
- Malajisht
- Maratisht (vetëm marathi i vjetër, por jo gjuha bashkëkohore)
- Maxakalí
- Mirandeze
- Mohawk
- Gjuhët Munda
- Navaho
- Nepalisht
- Nheengatu
- Oksitanisht
- Sllavishtja kishtare
- Gjuha e vjetër nordike
- Orija
- Paicî (një numër jashtëzakonisht i madh i zanoreve hundore)
- Polonisht (sipas burimeve më të vjetra, burimet më të fundit paraqesin sistemin e zanoreve pa fonema të zanoreve hundore - shih Fonologjia polake)
- Portugalisht
- Punxhabe
- Gaelishtja skoceze
- Seneca
- Tajvanez
- Tamilisht (vetëm tamilishtja moderne e folur; Tamilja letrare përdor në vend sekuenca gojore-zanore plus hundore)
- Telugu
- Wu (duke përfshirë Shanghainishten)
- Gjuha Xavante
- Disa dialekte mandarine të Rrafshnaltës Qendrore, të tilla si Qinlong dhe Guangzhong
- Dialekti kinez Jin
- Yélî Dnye (një numër jashtëzakonisht i madh i zanoreve hundore)
- Jorubisht
- Kreolët surinamezë (Sranan Tongo, Gjuha Ndyuka, Gjuha Saramake)
- Gjuha Krio
- Gjuhët kreole të Karaibeve perëndimore bazilektale (Patois xhamajkane, Belize Kriol, San Andres y Providencia Creole)
- ^ Crystal, David. (2008). Nasal. In A Dictionary of Linguistics and Phonetics (6th ed., pp. 320–321). Malden, MA: Blackwell Publishing.
- ^ Beddor, P. S. 1983. Phonological and phonetic effects of nasalization on vowel height
- ^ Carignan, Christopher et al. 2010. Lingual response to vowel nasalization. Conference on Phonetic Universals, Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology, Leipzig, Germany, October 2010
- ^ Terry, Kristen Kennedy & Webb, Eric Russell. (2011). Modeling the emergence of a typological anomaly: Vowel nasalization in French. In Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society, 37(1), 155–169.