Gjuha guxharati

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Guxharati
Shqiptimi/ɡudʒəˈɾɑːtiː/
Vendase përIndia
RajoniGuxharat (Indi)
Karaçi (Pakistan)
Folës amtare
Folësit amtarë: 57.000.000 milionë (2011)e25
Gjuhë e dytë: 5.000.000 milionë[1]
Total: 62 million[1]
Familje gjuhësore
Format e hershme
Prakritja Shauraseni
  • Gurxhar Apabhraṃśa
    • Guxharati e vjetër
      • Guxharati e mesme
Shkrimi guxharati (zyrtar)
Statusi zyrtar
Gjuhë zyrtare në
 India
Rregulluar ngaGujarat Sahitya Akademi, Qeveria e Guxharatit
Kodet gjuhësore
ISO 639-1gu
ISO 639-2guj
ISO 639-3guj
Glottologguja1252
Linguasphere59-AAF-h
Hartë e gjuhës guxharati. Me të kuqe të lehtë zonat ku gjuha është pakicë, me të kuqe të fortë zonat ku gjuha është shumicë

Guxharatisht ( Shkrimi guxharati: ગુજરાતી , romanizuar: Gujarātī ) është një gjuhë indo-ariane amtare në shtetin indian të Guxharatit dhe e folur kryesisht nga populli Guxharat . Guxharati rrjedh nga Guxharati i Vjetër ( rr. 1100–1500 CE ). Në Indi, është një nga 22 gjuhët e planifikuara të Unionit. Është gjithashtu gjuha zyrtare në shtetin e Guxharatit, si dhe një gjuhë zyrtare në territorin e bashkimit të Dadrës dhe Nagar Havelit dhe Damanit dhe Diut . Që nga viti 2011, guxharatishtja është gjuha e 6-të më e folur në Indi për nga numri i folësve amtarë, e folur nga 55.5 milion folës që përbën rreth 4.5% të popullsisë totale indiane. [3] Është gjuha e 26-të më e folur në botë për nga numri i folësve amtare që nga viti 2007. [4]

Jashtë Guxharatit, guxharatishtja flitet në shumë pjesë të tjera të Azisë Jugore nga migrantët guxharatas, veçanërisht në Mumbai dhe Pakistan (kryesisht në Karaçi ). [5] Guxharatishtja gjithashtu flitet gjerësisht në shumë vende jashtë Azisë Jugore nga diaspora guxharate . Në Amerikën e Veriut, Guxharatishtja është një nga gjuhët indiane me rritje më të shpejtë dhe më të folurat në Shtetet e Bashkuara dhe Kanada . [6] [7] Në Evropë, guxharatishtja përbëjnë grupin e dytë më të madh të komuniteteve britanike të Azisë Jugore dhe guxharatishtja është gjuha e katërt më e folur në kryeqytetin e Mbretërisë së Bashkuar, Londër . [8] Guxharatishtja flitet gjithashtu në Afrikën Juglindore, veçanërisht në Kenia, Tanzani, Ugandë, Zambia dhe Afrikën e Jugut . [9] [10] Tjetërkund, guxharatishtja flitet në një masë më të vogël në Hong Kong, Singapor, Australi dhe vendet e Lindjes së Mesme si Bahreini dhe Emiratet e Bashkuara Arabe . [11] [12]

Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Dorëshkrimi i vitit 1666 i një teksti Xhain Prakrit të shekullit të 6-të me një koment të vitit 1487 në Guxharatishten e Vjetër

Guxharatishtja (nganjëherë shkruhen guxharatisht, guxharatisht, guzrate, guxharatisht, gujrathi dhe guxheratisht ) është një gjuhë moderne indo-ariane (IA) e evoluar nga sanskritishtja . Praktika tradicionale është të diferencohen gjuhët IA në bazë të tre fazave historike:

  1. IA e Vjetër ( Vedike dhe Sanskritishtja Klasike )
  2. IA e mesme ( Prakrite të ndryshme dhe Apabhramshas )
  3. IA e re (gjuhët moderne si Hindi, Panxhabi, Bengali, etj. )

Ndryshimet kryesore nga sanskritishtja janë si më poshtë:

sanskritishtja Prakrit guxharatisht shqip
hasta hattha kah dorë
sapta satta sat shtatë
aṣṭā aṭṭha āṭh tetë
sarpa sapa sap gjarpër
Muhammad Ali Jinnah dhe Mahatma Gandhi ishin të dy folës amtarë të guxharatit [13] [14] por i pari mbrojti përdorimin e gjuhës urdu .

Fonologjia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Zanoret[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

E parme Qendrore E pasme
E mbyllur i u
E mesme e mbyllur e ə o
E mesme e hapur ɛ ɔ
E hapur ( æ ) ɑ

Bashkëtingëlloret[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Bashkëtingëlloret
Buzore Dhëmbore /Alveolare Retrofleks Pasalveolare / Qiellzore Velare Glotale
hundore m n ɳ ɲ
Ndalesa/
Jofërkuese 		pa zë p t ʈ tʃ k
të shprehura b d ɖ dʒ ɡ
aspiruar pʰ tʰ ʈʰ tʃʰ kʰ
murmuritëse bʱ dʱ ɖʱ dʒʱ ɡʱ
Fërkuese pa zë ( f ) s ʃ
të shprehura ( z ) ɦ
Përafruese ʋ l ɭ̆ j
Përplasëse ɾ

Sistemi i shkrimit[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Ngjashëm me sistemet e tjera të shkrimit Nagarī, shkrimi guxharati është një abugida . Përdoret për të shkruar gjuhët guxharati dhe kutçi . Është një variant i shkrimit Devanagari, i diferencuar nga humbja e vijës karakteristike horizontale që kalon mbi shkronja dhe nga një numër i vogël modifikimesh në karakteret e mbetura.

  1. ^ a b Gabim referencash: Etiketë <ref> e pavlefshme; asnjë tekst nuk u dha për refs e quajtura e25
  2. ^ Ernst Kausen, 2006. Die Klassifikation der indogermanischen Sprachen (Microsoft Word, 133 KB)
  3. ^ "Scheduled Languages in descending order of speaker's strength – 2011" (PDF). Registrar General and Census Commissioner of India. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ Mikael Parkvall, "Världens 100 största språk 2007" (The World's 100 Largest Languages in 2007), in Nationalencyklopedin.
  5. ^ Parekh, Rauf (20 janar 2017). "Situationer: The future of Gujarati language in Pakistan". Dawn. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ Chitnis, Deepak (14 gusht 2013). "Hindi and Gujarati fastest growing Indian languages in the US". The American Bazaar. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ Bhattacharyya, Anirudh (3 gusht 2017). "Punjabi among top three immigrant languages in Canada". Hindustan Times. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ Edwards, Viv. "Gujarati today". BBC. Gujaratis form the second largest of the British South Asian speech communities, with important settlements in Leicester and Coventry in the Midlands, in the northern textile towns and in Greater London. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ Barlas, Robert; Yong, Jui Lin (2010). Uganda. Marshall Cavendish. fq. 96. ISBN 9780761448594. Of the non-Ugandan languages, Hindi and Gujarati are commonly spoken among members of the Asian Hindu community that migrated to Uganda during the early part of the 20th century. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ "Indian South Africans". South African History Online. English is spoken as a first language by most Indian South Africans, although a minority of the Indian South African population, especially the elders, still speak some Indian languages. These languages include Hindi, Tamil, Telugu, Urdu, Punjabi, and Gujarati. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ "Gujarati Community in Hong Kong organizes grand reception in the honour of Gujarat CM". Official Portal of Gujarat Government. Addressing the community in Gujarati {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ "Indians make up over 1 per cent of Australia's population". The Indian Express. 27 qershor 2014. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Benson, Eugene (30 nëntor 2004). Encyclopedia of Post-Colonial Literatures in English. Routledge. fq. 563. ISBN 9781134468485. Gandhi's seminal work, 'Hind Swaraj' ('Indian Home Role'), appeared in the columns of Indian Opinion in 1909. Originally written in his mother tongue, Gujarati, it was translated into English by Gandhi and published as Hind Swaraj or Indian Home Role in 1910. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ Timeline: Personalities, Story of Pakistan. "Muhammad Ali Jinnah (1876–1948)". Marrë më 12 maj 2007. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Gjuha_guxharati&oldid=2596049"