Adigjeja
Adigjeja | |
|---|---|
 | |
| Country | Russia |
| Federal district | [1] |
| Economic region | [2] |
| Population | |
• Estimate (2018)[4] | 453.376 |
| Time zone | UTC+3 (Zona Kohore e Moskës  [5]) |
| OKTMO ID | 79000000 |
| Official languages | Russian[6] |
Republika e Adigjesë (Rusisht : Респу́блика Адыге́я, Respublika Adygeya, Adigjeisht: Адыгэ Республик, Adygæ Respublik) është një subjekt federal (një republikë) e Rusisë. Gjendet gjeografikisht në rajonin e Kaukazit Verior të Rusisë Evropiane dhe është pjesë e Rrethit Federal Jugor. Adigjeja mbulon një sipërfaqe prej 7,600 kilometra katrorë, subjekti i pestë më i vogël federal rus sipas zonës, me territorin e saj një enklavë brenda Krasnodar Krai. Adigjeja ka një popullsi prej 453,376 (sipas regjistrimit të popullsisë 2018).
Majkop është kryeqyteti dhe qyteti më i madh i Adigjesë, shtëpia e një e treta e popullsisë së republikës.
Adigjeja është një nga republikat etnike të Rusisë, kryesisht përfaqëson popullin indigjen adigjezë, një grup etnik çerkez që formon 25% të popullsisë së Republikës, ndërsa rusët etnikë formojnë një shumicë me 60%, dhe me pakicë të armenëve dhe ukrainasve. Gjuhët zyrtare të Adigjesë janë gjuha ruse dhe adigjeze.
Gjeografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Adigjeja shtrihet në Rrethin Federal Jugor të Rusisë të Evropës Lindore, në kodrinat e Kaukazit Veriperëndimor në Malet Kaukaz, me fusha në zonat veriore dhe male në zonën jugore. Pyjet (kryesisht prej ahu, lisi dhe panje evropiane) mbulojnë gati 40% të territorit të tij.
Lumi Kuban është një nga lumenjtë kryesorë të lundrueshëm në rajonin e Kaukazit. Ai formon një pjesë të kufirit verior midis Republikës së Adigjesë dhe Krasnodar Krai.
Republika është e pasur me naftë dhe gaz natyror. Burime të tjera natyrore përfshijnë ar, argjend, tungsten dhe hekur.
Klima e republikës është karakterizuar si mesatarisht e ngrohtë, me një temperaturë mesatare në janar -2 °C, në korrik 28 °C. Reshjet është rreth 700mm në vit.
Historia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Oblast Autonom Çerkez (Adyghe) u krijua brenda RSFS Ruse më 27 korrik 1922, në territoret e Oblastit Kuban-Deti i Zi, të vendosura kryesisht nga populli adigjezë.[7] Në atë kohë, Krasnodar ishte qendra administrative. Ajo u riemërua Oblasti Autonom Adigje (Çerkez) më 24 gusht 1922, menjëherë pas krijimit të saj. Në dy vitet e para të ekzistencës së tij, zona autonome ishte një pjesë e RSFS Ruse, por më 17 tetor 1924, ajo u transferua në juridiksionin e Krait të Kaukazit të Veriut të sapokrijuar brenda RSFS Rusisë.[8]
Ai u riemërua Oblasti Autonom i Adigjesë (AO) në korrik 1928. Më 10 janar 1934, zona autonome u bë pjesë e Krai të ri Azov-Detit të Zi, i cili u hoq nga Krai i Kaukazit të Veriut. Majkop u bë qendra administrative e rajonit autonom në vitin 1936. Adigjeja AO u bë pjesë e Krasnodar Krai kur u krijua më 13 shtator 1937.
Më 3 korrik 1991, rajoni u ngrit në statusin e një republike nën juridiksionin e Federatës Ruse.[9] Presidenti i parë i republikës ishte Aslan Dzharimov, i zgjedhur më 5 janar 1992.[10]
Marrëdhëniet midis adigjezëve dhe rusëve etnikë në Adigje janë aktualisht të mira. Rusët përbëjnë dy të tretat e popullsisë brenda Adigjesë. Kreu aktual i Adigjesë është Murat Kumpilov.
Ndarjet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Lista e ndarjeve administrative dhe komunale të Adigjesë
Republika e Adigjesë është e ndarë administrativisht në shtatë rrethe (raion), dy qytete / qyteza dhe (në një nivel më të ulët administrativ) pesë vendbanime të tipit urban. Komunalisht, republika është e ndarë në dy okrugë urbane, pesë vendbanime urbane dhe 46 vendbanime rurale.
Demografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Grupet etnike
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Sipas regjistrimit të vitit 2010, rusët etnikë përbëjnë 63.6% të popullsisë së përgjithshme të republikës, ndërsa adigjezët etnike janë 25.8%. Grupet e tjera përfshijnë armenë (3.7%), ukrainas (1.4%), kurdë (1.1%) dhe tatar (0.6%).
Fetë
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Sipas një sondazhi të vitit 2012 i cili intervistoi 56,900 njerëz,[11] 35.4% e popullsisë së Adigjesë aderon në Kishën Ortodokse Ruse, 12.6% në Islam, 3% janë të krishterë të pa shoqëruar dhe 1% janë besimtarë të krishterë ortodoksë që nuk i përkasin kishës ose janë anëtarë të kishave të tjera ortodokse. Për më tepër, 30% e popullsisë deklaron të jetë "shpirtërore por jo fetare", 9% ateist dhe 8.6% ndjek fe të tjera ose nuk iu përgjigjën pyetjes.[11]
Ekonomia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Edhe pse është një nga pjesët më të varfra të Rusisë, republika ka pyje të bollshme dhe tokë të pasur. Rajoni është i famshëm për prodhimin e drithërave, lulediellit, çajit, duhanit dhe prodhimeve të tjera. Zhvillohen gjithashtu mbarështimi i derrit dhe dhenve.
Ushqimi, druri, përpunimi i drurit, tul dhe letër, inxhinieria e rëndë dhe përpunimi i metaleve janë industritë më të zhvilluara.
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Президент Российской Федерации. Указ №849 от 13 мая 2000 г. «О полномочном представителе Президента Российской Федерации в федеральном округе». Вступил в силу 13 мая 2000 г. Опубликован: "Собрание законодательства РФ", No. 20, ст. 2112, 15 мая 2000 г. (President of the Russian Federation. Decree #849 of May 13, 2000 On the Plenipotentiary Representative of the President of the Russian Federation in a Federal District. Effective as of May 13, 2000.).
- ^ Госстандарт Российской Федерации. №ОК 024-95 27 декабря 1995 г. «Общероссийский классификатор экономических регионов. 2. Экономические районы», в ред. Изменения №5/2001 ОКЭР. (Gosstandart of the Russian Federation. #OK 024-95 December 27, 1995 Russian Classification of Economic Regions. 2. Economic Regions, as amended by the Amendment #5/2001 OKER. ).
- ^ "Сведения о наличии и распределении земель в Российской Федерации на 01.01.2019 (в разрезе субъектов Российской Федерации)". Federal Service for State Registration, Cadastre and Cartography. Arkivuar nga origjinali më 9 shkurt 2022. Marrë më 29 gusht 2023.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja) - ^ "26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года". Marrë më 23 janar 2019.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Об исчислении времени". Официальный интернет-портал правовой информации (në rusisht). 3 qershor 2011. Marrë më 19 janar 2019.
{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja) - ^ Official throughout the Russian Federation according to Article 68.1 of the Constitution of Russia.
- ^ Azarenkova et al., p. 154
- ^ под ред. М. Макфола и Н. Петрова (1998). ""Политический альманах России 1997. Том 2. Социально-политические портреты регионов" (Political Almanac of Russia 1997. Vol. 2. Social and Political Portraits of the Regions), online edition" (PDF) (në rusisht). Московский Центр Карнеги. Arkivuar nga origjinali (PDF) më qershor 30, 2007. Marrë më nëntor 14, 2020.
- ^ Faqja zyrtare e Republikës së Adigjesë. Основные сведения Arkivuar 23 korrik 2013 tek Wayback Machine (në rusisht)
- ^ Richmond, Walter (2008). The Northwest Caucasus: Past, Present, Future (në anglisht). Routledge. fq. 146. ISBN 978-1134002498.
- ^ a b "Arena: Atlas of Religions and Nationalities in Russia" Arkivuar 6 dhjetor 2017 tek Wayback Machine. Sreda, 2012.