Jump to content

Evolucioni

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë

Evolucioni është ndryshim në karakteristikat trashëgimore të popullatave biologjike gjatë brezave të njëpasnjëshëm. [1] [2] Këto karakteristika janë shprehje e gjeneve që kalojnë nga prindi te pasardhësit gjatë riprodhimit. Karakteristikat e ndryshme priren të ekzistojnë brenda çdo popullate të caktuar si rezultat i mutacionit, rikombinimit gjenetik dhe burimeve të tjera të variacionit gjenetik. [3]

Evolucioni ndodh kur proceset evolucionare si përzgjedhja natyrore (përfshirë përzgjedhjen seksuale) dhe zhvendosja gjenetike veprojnë mbi këtë variacion, duke rezultuar në disa karakteristika që bëhen më të zakonshme ose të rralla brenda një popullate. [4] Rrethanat që përcaktojnë nëse një karakteristikë duhet të jetë e zakonshme apo e rrallë brenda një popullate ndryshojnë vazhdimisht, duke rezultuar në ndryshimin e karakteristikave të trashëgueshme që lindin gjatë brezave të njëpasnjëshëm. Është ky proces i evolucionit që ka krijuar biodiversitetin në çdo nivel të organizimit biologjik, duke përfshirë nivelet e specieve, organizmave individualë dhe molekulave. [5] [6]

Teoria shkencore e evolucionit nga seleksionimi natyror u konceptua në mënyrë të pavarur nga Charles Darwin dhe Alfred Russel Wallace në mesin e shekullit XIX dhe u parashtrua në detaje në librin e Darvinit "Mbi origjinën e specieve" . [7] Evolucioni nga seleksionimi natyror u demonstrua fillimisht nga vëzhgimi se shpesh prodhohen më shumë pasardhës sesa mund të mbijetojnë. Kjo pasohet nga tre fakte të vëzhgueshme për organizmat e gjallë: (1) tiparet ndryshojnë midis individëve në lidhje me morfologjinë, fiziologjinë dhe sjelljen e tyre ( variacion fenotipik ), (2) tipare të ndryshme japin shkallë të ndryshme të mbijetesës dhe riprodhimit ( përshtatshmëri diferenciale) dhe ( 3) tiparet mund të kalohen nga brezi në brez ( trashëgimia e fitnesit). [8] Kështu, në brezat e njëpasnjëshëm anëtarët e një popullate kanë më shumë gjasa të zëvendësohen nga pasardhësit e prindërve me karakteristika të favorshme që u kanë mundësuar atyre të mbijetojnë dhe të riprodhohen në mjediset e tyre përkatëse. Në fillim të shekullit XX, ide të tjera konkurruese të evolucionit si mutacionizmi dhe ortogjeneza u hodhën poshtë pasi sinteza moderne pajtoi evolucionin darvinian me gjenetikën klasike, e cila vendosi evolucionin adaptiv si të shkaktuar nga seleksionimi natyror që vepron mbi variacionin gjenetik Mendelian. [9]

E gjithë jeta në Tokë ka një paraardhës të fundit të përbashkët universal (LUCA) [10] [11] [12] që jetoi afërsisht 3,5–3,8 miliardë vjet më parë. [13]dhënat fosile përfshijnë një progresion nga grafiti i hershëm biogjen, [14] në fosilet mikrobiale [15] [16] [17] tek organizmat shumëqelizorë të fosilizuar. Modelet ekzistuese të biodiversitetit janë formuar nga formimet e përsëritura të specieve të reja ( speciacioni ), ndryshimet brenda specieve ( anagjeneza ) dhe humbja e specieve ( zhdukja ) gjatë gjithë historisë evolucionare të jetës në Tokë. [18] Tiparet morfologjike dhe biokimike janë më të ngjashme midis specieve që kanë një paraardhës të përbashkët më të fundit dhe mund të përdoren për të rindërtuar pemët filogjenetike . [19]

Biologët evolucionarë kanë vazhduar të studiojnë aspekte të ndryshme të evolucionit duke formuar dhe testuar hipoteza, si dhe duke ndërtuar teori të bazuara në prova nga terreni ose laboratori dhe në të dhënat e krijuara nga metodat e biologjisë matematikore dhe teorike . Zbulimet e tyre kanë ndikuar jo vetëm në zhvillimin e biologjisë, por edhe në shumë fusha të tjera shkencore dhe industriale, duke përfshirë bujqësinë, mjekësinë dhe shkencat kompjuterike . [20] [21] [22] [23] [24] [25] [26]

  1. ^ Hall & Hallgrímsson 2008
  2. ^ "Evolution Resources". Washington, DC: National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. 2016. Arkivuar nga origjinali më 2016-06-03. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ Futuyma & Kirkpatrick 2017
  4. ^ Scott-Phillips, Thomas C.; Laland, Kevin N.; Shuker, David M.; Dickins, Thomas E.; West, Stuart A. (maj 2014). "The Niche Construction Perspective: A Critical Appraisal". Evolution. 68 (5): 1231–1243. doi:10.1111/evo.12332. ISSN 0014-3820. PMC 4261998. PMID 24325256. Evolutionary processes are generally thought of as processes by which these changes occur. Four such processes are widely recognized: natural selection (in the broad sense, to include sexual selection), genetic drift, mutation, and migration (Fisher 1930; Haldane 1932). The latter two generate variation; the first two sort it. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ Hall & Hallgrímsson 2008
  6. ^ Voet, Voet & Pratt 2016
  7. ^ Darwin 1859
  8. ^ Lewontin, Richard C. (nëntor 1970). "The Units of Selection" (PDF). Annual Review of Ecology and Systematics. 1: 1–18. doi:10.1146/annurev.es.01.110170.000245. ISSN 1545-2069. JSTOR 2096764. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 2015-02-06. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ Futuyma & Kirkpatrick 2017
  10. ^ Kampourakis 2014
  11. ^ Doolittle, W. Ford (shkurt 2000). "Uprooting the Tree of Life" (PDF). Scientific American. 282 (2): 90–95. Bibcode:2000SciAm.282b..90D. doi:10.1038/scientificamerican0200-90. ISSN 0036-8733. PMID 10710791. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2006-09-07. Marrë më 2015-04-05. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ Glansdorff, Nicolas; Ying Xu; Labedan, Bernard (9 korrik 2008). "The Last Universal Common Ancestor: emergence, constitution and genetic legacy of an elusive forerunner". Biology Direct. 3: 29. doi:10.1186/1745-6150-3-29. ISSN 1745-6150. PMC 2478661. PMID 18613974. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: DOI i lirë i pashënjuar (lidhja)
  13. ^ Schopf, J. William; Kudryavtsev, Anatoliy B.; Czaja, Andrew D.; Tripathi, Abhishek B. (5 tetor 2007). "Evidence of Archean life: Stromatolites and microfossils". Precambrian Research. 158 (3–4): 141–155. Bibcode:2007PreR..158..141S. doi:10.1016/j.precamres.2007.04.009. ISSN 0301-9268. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ Ohtomo, Yoko; Kakegawa, Takeshi; Ishida, Akizumi; etj. (janar 2014). "Evidence for biogenic graphite in early Archaean Isua metasedimentary rocks". Nature Geoscience. 7 (1): 25–28. Bibcode:2014NatGe...7...25O. doi:10.1038/ngeo2025. ISSN 1752-0894. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Borenstein, Seth (13 nëntor 2013). "Oldest fossil found: Meet your microbial mom". Excite. Yonkers, New York: Mindspark Interactive Network. Associated Press. Arkivuar nga origjinali më 29 qershor 2015. Marrë më 2015-05-31. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  16. ^ Pearlman, Jonathan (13 nëntor 2013). "Oldest signs of life on Earth found". The Daily Telegraph. London. Arkivuar nga origjinali më 2014-12-16. Marrë më 2014-12-15. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ Noffke, Nora; Christian, Daniel; Wacey, David; Hazen, Robert M. (16 nëntor 2013). "Microbially Induced Sedimentary Structures Recording an Ancient Ecosystem in the ca. 3.48 Billion-Year-Old Dresser Formation, Pilbara, Western Australia". Astrobiology. 13 (12): 1103–1124. Bibcode:2013AsBio..13.1103N. doi:10.1089/ast.2013.1030. ISSN 1531-1074. PMC 3870916. PMID 24205812. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  18. ^ Futuyma 2004
  19. ^ Panno 2005
  20. ^ Futuyma, Douglas J., red. (1999). "Evolution, Science, and Society: Evolutionary Biology and the National Research Agenda" (PDF) (Executive summary). New Brunswick, New Jersey: Office of University Publications, Rutgers, The State University of New Jersey. OCLC 43422991. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2012-01-31. Marrë më 2014-11-24. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  21. ^ Kirk, Raven & Schofield 1983
  22. ^ Lucretius
  23. ^ Sedley, David (2003). "Lucretius and the New Empedocles" (PDF). Leeds International Classical Studies. 2 (4). ISSN 1477-3643. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2014-08-23. Marrë më 2014-11-25. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  24. ^ Torrey, Harry Beal; Felin, Frances (mars 1937). "Was Aristotle an Evolutionist?". The Quarterly Review of Biology. 12 (1): 1–18. doi:10.1086/394520. ISSN 0033-5770. JSTOR 2808399. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  25. ^ Hull, David L. (dhjetor 1967). "The Metaphysics of Evolution". The British Journal for the History of Science. Cambridge: Cambridge University Press on behalf of The British Society for the History of Science. 3 (4): 309–337. doi:10.1017/S0007087400002892. JSTOR 4024958. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  26. ^ Mason 1962